Aleja 1 Maja w Łodzi

Aleja 1 Maja

Aleja 1 Maja (dawniej Pasaż Szulca) to ulica znajdująca się na Polesiu w Łodzi, w obrębie strefy SIM Stare Polesie. Ma długość około 1,8 km i łączy ulicę Wólczańską z aleją Włókniarzy. Początkowy fragment alei, pomiędzy ulicą Wólczańską a ulicą Gdańską, należy do turystyczno-historycznej strefy miasta.

Na przeważającej części swojej długości (od ulicy Wólczańskiej do ulicy Zielonej) aleja ma od 30 lipca 1974 roku ruch jednokierunkowy, odbywający się z zachodu na wschód, w stronę centrum. Odcinek od ulicy Zielonej do alei Włókniarzy jest dwukierunkowy. Aleja posiada status drogi powiatowej (nr 1182E) klasy D.

Początkowa część alei (numery 1–39 nieparzyste i 2–36 parzyste) przynależy do rzymskokatolickiej parafii Świętego Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny, natomiast pozostała część (od 1 października 1989 roku) należy do rzymskokatolickiej parafii św. Mateusza Ewangelisty.

Historia

Początkowo aleja była drogą polną pomiędzy miejskimi gruntami rolnymi. Jej przebieg został określony głównie w latach 60. i 70. XIX wieku, gdy tworzono nową część miasta, znaną jako dzielnica Wiązowa. Ulica zaczynała się wówczas od ulicy Długiej (obecnie ulica Gdańska) i prowadziła w kierunku południowo-zachodnim aż do granicy miasta, w rejonie obecnej alei Włókniarzy. W czerwcu 1891 roku przedłużono ją do nowo wytyczonego odcinka ulicy Wólczańskiej, odtąd stanowiąc około 1,8 km długości. Prawdopodobnie w 1893 roku nadano jej nazwę Pasaż (Aleja) Szulca, od nazwiska właścicieli działek wzdłuż tej ulicy – Pawła i Ottona Szulców (Schulzów). Na mapie Władysława Starzyńskiego z lat 1894–1896 jest już oznaczona jako Pasaż Szulca (Пассажъ Шульца).

Ogród spadkobierców Ottona Juliusza Schulza, obejmujący pierwotnie obszar obecnych posesji nr 2–6, przeszedł w lipcu 1891 roku na własność braci Hermana i Ryszarda Gehligów, którzy prowadzili browar parowy „Bracia Gehlig” przy ulicy Ogrodowej 7/13.

We wrześniu 1895 roku w pasażu zainstalowano oświetlenie elektryczne. W tym okresie rozpoczęto także sprzedaż pustych działek wzdłuż pasażu, przeznaczonych pod budowę fabryk i kamienic.

Aleja została prawdopodobnie wybrukowana w 1905 roku, kiedy to władze miasta przeznaczyły na ten cel 14 000 rubli. W niewielkiej monografii-przewodniku po Łodzi z 1909 roku pasaż został wymieniony wśród ulic głównych, chociaż autor mylnie stwierdził, że biegła tędy trasa tramwajowa.

W czasie niemieckiej okupacji miasta, w latach 1915–1918, aleja nosiła nazwę Schulz Zeile. W 1919 roku zmieniono nazwę na aleję 1 Maja. W okresie międzywojennym w kamienicy pod numerem 20 znajdował się żydowski Łódzki Dom Sierot, którego prezesem najprawdopodobniej był Chaim Rumkowski. W alei mieściło się wiele szkół, w tym pod numerem 11 – prywatna, koedukacyjna i freblowska szkoła Idy Janowskiej, pod numerem 12 – cheder Nusena Sendowskiego, pod numerem 20 – prywatna żydowska szkoła „Orchot-No-am II”, pod numerem 25 – polska, żeńska Miejska Szkoła Elementarna nr 23, pod numerem 37 – prywatna szkoła żydowska „Jesodej Hatora” nr 4, pod numerem 50 – polska, koedukacyjna Miejska Szkoła Elementarna nr 2, pod numerem 52 – elementarna, męska Szkoła Polska nr 6, pod numerem 87 – publiczna Szkoła Powszechna nr 11 oraz publiczna Szkoła Powszechna nr 15. W kamienicy pod numerem 22 działała przychodnia Towarzystwa „Kropla Mleka”, które powstało w 1904 roku jako pierwsza w Polsce sekcja oddziału Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego.

Danuta Mniewska-Dejmek, która w dzieciństwie (w latach 1927–1939) mieszkała z rodziną przy alei 1 Maja 71, wspominała w wywiadzie z marca i kwietnia 2006 roku, że aleja była bardzo piękna, z rzędami kasztanowców. Wspominała również, że w pobliżu mieszkało wielu oficerów i Niemców. Do 1937 roku aleja została skanalizowana na całej długości. W czasie II wojny światowej aleja nosiła nazwę Scharnhorststraße, upamiętniając pruskiego generała Gerharda von Scharnhorsta.

Po wojnie przywrócono przedwojenną nazwę, która była korzystna dla władz komunistycznych, mimo że w rzeczywistości została wprowadzona przez przedwojenne władze miasta związane z PPS, upamiętniając międzynarodowe święto klasy robotniczej obchodzone 1 maja.

17 grudnia 1967 roku aleją 1 Maja przejechały pierwsze autobusy komunikacji miejskiej nowo uruchomionej linii „74”, łączącej plac Norberta Barlickiego z Teofilowem. W kolejnych latach wprowadzono kolejne linie, a w latach 1967–2017 aleją 1 Maja przebiegały trasy 16 linii autobusowych, w tym 15 obsługiwanych przez MPK – Łódź.

W zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego w latach 2011–2013 aleja zajmowała 86. miejsce wśród 362 łódzkich ulic, na których miały miejsce wypadki. W tym czasie doszło do 14 wypadków, w wyniku których 18 osób zostało rannych, w tym 6 ciężko.

W ramach łódzkiego budżetu obywatelskiego na rok 2015 zgłoszono projekt „Przywróćmy świetność Pasażu Szulca – przebudowa alei 1 Maja na odcinku pomiędzy ulicami Wólczańską i Gdańską”, który wywołał skrajne emocje wśród mieszkańców. Projekt zdobył 2138 głosów, co nie wystarczyło, by został zakwalifikowany do realizacji. W 2016 roku, w ramach programu „Zielone Polesie”, planowano przekształcenie części alei (odcinka między ulicami Wólczańską a Stefana Żeromskiego) w ulicę-ogród. Prace nad przebudową początkowego odcinka alei (między ulicami Wólczańską a Gdańską) rozpoczęły się 10 sierpnia 2017 roku i zakończono pod koniec maja 2018 roku. Na koniec kwietnia 2020 roku zakończono przebudowę odcinka między ulicami Gdańską a Stefana Żeromskiego.

Sławni mieszkańcy

Julian Tuwim – Pasaż Szulca 5 m. 13, w latach 1896–1902 lub 1903,
Irena Tuwim – Pasaż Szulca 5 m. 13, od 22 sierpnia 1898 lub 1899 do 1902 lub 1903,
Danuta Mniewska-Dejmek, pierwotnie Gusta (vel Guta) Mniewska – aleja 1 Maja 71 m. 71, w latach 1927–1939,
Franciszek Józef Szwankowski – aleja 1 Maja 87, od lat 20. do 23 lutego 1936 roku.

Kalendarium zmian nazwy ulicy

Aleja 1 Maja w filmie

Aleja 1 Maja była kilkukrotnie miejscem filmowym, gdzie zrealizowano:

Niektóre sceny z filmu Awantura o Basię w reżyserii Marii Kaniewskiej (1959) przed podjazdem do dawnego pałacu Karola Poznańskiego, w filmie mieściła się w nim kawiarnia, do której często zaglądał Stanisław Olszowski,
Końcowe sceny odcinka 3 serialu telewizyjnego Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (1967) – w okolicach skrzyżowania alei 1 Maja z ulicą Lipową znajdowała się jedna z kryjówek gangu Alberta Flasza,
Scenę przy podjeździe do pałacu Hermana Buchholza (w rzeczywistości do dawnego pałacu Karola Poznańskiego) w filmie i serialu Ziemia obiecana w reżyserii Andrzeja Wajdy (1974, 1975),
Sceny przed wejściem do hotelu „Europa” w serialu telewizyjnym Kariera Nikodema Dyzmy (1980),
Sceny przed szpitalem, w którym pracuje dr Andrzej Hoffman w filmie Tam i z powrotem (2001),
Sceny przed Akademią Muzyczną w odcinku 4 (W potrzasku) i 8 (Pierwsza nagroda) serialu Komisarz Alex (2012),
Scenę pościgu w komedii kryminalnej Weekend (2010) – pełnometrażowym debiucie reżyserskim Cezarego Pazury,
Niektóre sceny uliczne filmu Music, War & Love w reżyserii Marthy Coolidge (2017).

Obiekty

nr 2 (oraz ulica Wólczańska 5) – dawny dom redutowo-weselny, siedziba Żydowskiego Domu Ludowego „Bet-Am” (1915–1939), obecnie Teatr Lalek „Arlekin”,
nr 4 – Regionalny Ośrodek Kultury, Edukacji i Dokumentacji Muzycznej Akademii Muzycznej,
nr 5 – kamienica Samuela Filona Cohna – drugi dom Juliana Tuwima w latach 1896–1902 lub 1903, miejsce narodzin jego siostry Ireny,
nr 6 – część dawnej rezydencji Karola Poznańskiego,
róg ulicy Gdańskiej – główne wejście do neorenesansowego pałacu Karola Poznańskiego, obecnie siedziba Akademii Muzycznej,
nr 8 (oraz ulica Gdańska 33) – eklektyczna kamienica Antona i Ewy Rybaków, wpisana do rejestru zabytków,
nr 24/26 – Dom Dziennego Pobytu Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej,
nr 31/33 (oraz ulica Lipowa 2) – dawna tkalnia wyrobów wełnianych,
nr 55–59 – centrum biurowe Business House (w budowie),
róg ulicy gen. Lucjana Żeligowskiego – dawne koszary imienia J. Piłsudskiego 28 Pułku Strzelców Kaniowskich, obecnie Muzeum Uniwersytetu Medycznego,
nr 87 – Centrum Biurowe 1 Maja 87, dawna Mechaniczna Fabryka Mebli F.J. Szwankowski,
nr 89 – gmach Zespołu Szkół Ekonomiczno-Turystyczno-Hotelarskich im. Władysława Grabskiego,
nr 92/98 – dawne koszary wojskowe, obecnie Wojskowe Centrum Kształcenia Medycznego,
nr 119/121 – zabudowania poprzemysłowe d. Zakładów Przemysłu Wełnianego im. Wiosny Ludów.

Stan na sierpień 2016 roku wskazuje, że do gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi wpisanych było 21 kamienic przy alei 1 Maja (m.in. pod numerami: 1–11, 8, 15, 16–22, 19–25, 35–39, 43 i 77).

Oznakowanie

Od 2006 roku aleja jest oznakowana w ramach łódzkiego SIM tablicami w dwóch wariantach:

Na odcinku w strefie turystyczno-historycznej (od skrzyżowania z ulicą Wólczańską do ulicy Gdańskiej),
Na odcinku poza strefą turystyczno-historyczną (od ulicy Zielonej do alei Włókniarzy).

Numeracja i kody pocztowe

Numery parzyste: 2–114; w źródle niemieckim z okresu II wojny światowej, jako Scharnhorststraße: 2–124.

Numery nieparzyste: 1–123; w źródle niemieckim z okresu II wojny światowej, jako Scharnhorststraße: 1–127.

Kody pocztowe: 90-717 (1–17 nieparzyste); 90-718 (2–28 parzyste); 90-739 (19–39 nieparzyste); 90-740 (41–63 nieparzyste); 90-741 (30–44 parzyste); 90-755 (65–95 nieparzyste); 90-756 (46–88 parzyste); 90-766 (90–d.k. parzyste, 97–d.k. nieparzyste).

Komunikacja miejska

Stan obecny

Obecnie aleją kursują autobusy komunikacji miejskiej MPK – Łódź na odcinku od ulicy Zielonej do ulicy Stefana Żeromskiego. Oto trasy stałe według stanu na maj 2025 (nie uwzględniając ewentualnych tymczasowych zmian trasy):

linii dziennych:
„65A” – od 4 lutego 2018 – z osiedla Radogoszcz Wschód do Portu Lotniczego Łódź im. Władysława Reymonta,
„65B” – od 4 lutego 2018 – z osiedla Radogoszcz Wschód do Portu Lotniczego Łódź im. Władysława Reymonta,
„74A” – od 2 kwietnia 2017 – ze Złotna do pl. Niepodległości,
„74B” – od 2 kwietnia 2017 – z osiedla Huta Jagodnica do pl. Niepodległości,
„83” – od 28 października 1997 – z cmentarza przy ulicy Szczecińskiej do ulicy Wydawniczej,
„99” – od 2 kwietnia 2017 – z osiedla Radogoszcz Zachód do osiedla Retkinia Zachód-Smulsko,
linii nocnej „N3” – od 2 kwietnia 2017 – z Teofilowa do Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki.

Na alei znajdują się dwa przystanki: przed skrzyżowaniami z ulicą gen. Lucjana Żeligowskiego oraz z ulicą kpt. Stefana Pogonowskiego.

W przeszłości

W przeszłości aleją 1 Maja kursowały także autobusy:

linii dziennych zwykłych (na odcinku od ulicy Zielonej do ulicy Stefana Żeromskiego, do 29 lipca 1974 w obu kierunkach):
„65” – od 2 listopada 1983 do 21 czerwca 1998 – z ulicy Bazarowej w kierunku Nowych Sadów;
„65A” – od 1 maja 2004 do 1 lipca 2016 – z osiedla Radogoszcz Wschód do Nowych Sadów,
„73” – od 30 lipca 1974 do 13 sierpnia 1979 – z pętli u zbiegu ulicy Liściastej i ulicy Osadniczej w kierunku pl. Norberta Barlickiego;
„74” – od 17 grudnia 1967 do 7 kwietnia 1968 – z Teofilowa do pl. Norberta Barlickiego;
linii nocnej „N3” – od 15 grudnia 2005 do 1 kwietnia 2017 – z cmentarza przy ulicy Szczecińskiej do pętli przy ulicy Stanisława Dubois.

Przy skrzyżowaniu z ulicą gen. Lucjana Żeligowskiego znajdowała się stacja nr 97 Łódzkiego Roweru Publicznego, która została zlikwidowana 30 listopada 2019 roku.

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Danuta Bieńkowska, Elżbieta Umińska-Tytoń: Aleja 1 Maja [hasło]. [w:] Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [on-line]. Łódzki Ośrodek Geodezji. [dostęp 2017-02-03].

Ryszard Bonisławski, Joanna Podolska: Spacerownik łódzki. Warszawa: Agora S.A., 2008, s. 124, 126, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. ISBN 978-83-7552-204-4.

Gminna Ewidencja Zabytków Miasta Łodzi. [w:] Strona Towarzystwa Opieki nad Zabytkami – oddział w Łodzi. tonz.org.pl > Oddział w Łodzi > Zabytki > Gminna Ewidencja Zabytków [on-line]. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami – oddział w Łodzi, 2015. [dostęp 2016-05-16].

Adam Horodecki (red.): 1 Maja Al. [hasło]. [w:] Bazy on-line WBP im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi. Baza: Ulice Łodzi. mak.wimbp.lodz.pl > Bazy bibliograficzne – Ulice Łodzi [on-line]. WBP w Łodzi, 2015. [dostęp 2017-02-03].

L. G. W kwestii uporządkowania nazw ulic miejskich. „Dziennik Łódzki”. Rok IV (nr 43), s. 1, 1887-02-24. Antoni Chomętowski (red.). Łódź: Stefan Kossuth. ISSN 1898-3111. [dostęp 2016-05-16].

Łódzkie ulice. [w:] Strona „Ziemia obiecana”. turystyka.lodz.pl [on-line]. Stowarzyszenie Przyjaciół Starego Miasta w Łodzi, 2006. [dostęp 2016-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-20)].

Nowa ulica. „Dziennik Łódzki”. Rok VII (nr 187), s. 3, 1890-08-21. Bolesław Knichowiecki (red.). Łódź: Stefan Kossuth. ISSN 1898-3111. [dostęp 2016-05-16].

Elżbieta Ostrowska (red.), Zofia Dworak (red.): Łódź – plan miasta. Wyd. jedenaste. Warszawa – Wrocław: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1977.

Straßenverzeichnis von Litzmannstadt. Litzmannstadt (Łódź): Herausgegeben vom Oberbürgermeister von Litzmannstadt Statistisches Amt. Verlag der Buchhandlung S. Seipelt G. m. b. H., 1941, s. 90, 134 (PDF – 92, 136), kol. 1. [dostęp 2018-11-15]. (niem.).. Tam: hasła Maja 1-go i Scharnhorststr.

Antoni Żumański (red.): Księga adresowa miasta Łodzi i województwa łódzkiego z informatorami m. stoł. Warszawy, wojew. krakowskiego, wojew. kieleckiego, wojew. lwowskiego, wojew. poznańskiego, wojew. pomorskiego z m. Gdynią i wojew. śląskiego. Rocznik 1937–1939. Wyd. I. Cz. I: Szematyzm miasta Łodzi. Łódź: Antoni Żumański. Wydawnictwo Księgi Adresowej (pod kontrolą redakcyjną Zarządu Miejskiego w Łodzi), 1937–1939, s. 38, 40 (PDF – 52, 54). [dostęp 2017-07-01].

Antoni Żumański (red.): Księga adresowa miasta Łodzi i województwa łódzkiego z informatorami m. stoł. Warszawy, wojew. krakowskiego, wojew. kieleckiego, wojew. lwowskiego, wojew. poznańskiego, wojew. pomorskiego z m. Gdynią i wojew. śląskiego. Rocznik 1937–1939. Wyd. I. Cz. II: Wykaz mieszkańców miasta Łodzi [L – Ż]. Łódź: Antoni Żumański. Wydawnictwo Księgi Adresowej (pod kontrolą redakcyjną Zarządu Miejskiego w Łodzi), 1937–1939, s. 297, 478 (PDF – 45, 227). [dostęp 2017-07-01].