Aleister Crowley

Aleister Crowley, urodzony jako Edward Alexander Crowley 12 października 1875 w Royal Leamington Spa, a zmarły 1 grudnia 1947 w Hastings, był brytyjskim okultystą, poetą, mistykiem, szachistą, alpinistą oraz świętym Gnostyckiego Kościoła Katolickiego.

Jako autor wielu książek, znacząca część jego prac odnosi się do filozoficzno-mistycznych poglądów, które wyznawał. Przez większość swojego życia poświęcał się poszukiwaniu, nauczaniu oraz opisywaniu formy „synkretycznego mistycyzmu” znanej jako thelema.

Życiorys

Rodzina Crowleyów należała do zamożnych kwakrów, będących właścicielami browarni przez ponad 200 lat, a także powiązanymi z brytyjską koleją. Ojciec Aleistera, Edward Crowley (1834–1887), był inżynierem, który porzucił tradycje religijne rodziny, zostając anglikaninem, a następnie członkiem braci plymuckich jako świecki kaznodzieja. 19 listopada 1874 roku wziął ślub z Emily Berthą Bishop (1848–1917), córką farmera, która wcześniej pracowała jako guwernantka. Aleister Crowley przyszedł na świat 12 października 1875 roku w Leamington Spa w hrabstwie Warwickshire, otrzymując swoje pierwsze imię po ojcu i dziadku. Po kilku dniach życia przeszedł zabieg podcięcia wędzidełka podjęzykowego, co wpłynęło na jego wymowę, szczególnie głoski „r”. W marcu 1877 roku jego ojciec sprzedał udziały w browarni i zainwestował w wodociągi w Amsterdamie. 29 lutego 1880 roku urodziła się siostra Aleistera, Grace Mary Elizabeth, która zmarła kilka godzin po porodzie.

Bracia plymuccy tworzyli zamkniętą wspólnotę, ściśle przestrzegającą surowych zasad. W dzieciństwie Aleister mógł czytać jedynie zatwierdzone książki, głównie Biblię króla Jakuba. Zafascynował się Apokalipsą św. Jana. W wieku sześciu lat nauczył się grać w szachy i uczęszczał do prywatnych szkół chrześcijańskich, wspominając ten czas jako szczęśliwy.

Jako dziecko idealizował swojego ojca, podziwiając jego elokwencję i pasję w nauczaniu doktryny braci plymuckich, natomiast matki nie darzył sympatią. W okresie dojrzewania, obserwując konflikty we wspólnocie, zmienił stosunek do religii, jednak wciąż darzył ojca miłością.

W 1886 roku u Edwarda Crowleya zdiagnozowano raka języka, co skłoniło rodzinę do przeprowadzki do Southampton, gdzie próbował leczenia elektrohomeopatycznego. 5 marca 1887 roku, po dziesięciomiesięcznej walce z chorobą, zmarł. Po jego śmierci matka sprzedała dom, a przez dwa lata rodzina mieszkała w hotelach. Przeprowadzili się do Londynu, gdzie zamieszkali u jej brata, Toma Bonda Bishopa (1839–1920). Młody Crowley miał niskie zdanie o wujku, a w nowej szkole buntował się przeciwko fundamentalizmowi, co przypisywano jego reakcji na śmierć ojca. Zachorował na albuminurię, prawdopodobnie w wyniku przymusowej głodówki, będącej karą nałożoną przez nauczycieli. Te doświadczenia znacząco wpłynęły na jego postrzeganie chrześcijaństwa. W celu poprawy zdrowia wysłano go na wieś, gdzie znalazł się pod opieką liberalnego nauczyciela, który nauczył go nie tylko wspinaczki górskiej. Crowley później napisał o nim: „Nauczył mnie, czym jest rozsądek i odwaga. Jestem mu wiele dłużny i nie zapomnę tego, co dla mnie zrobił”. Jego pierwsze doświadczenie seksualne miało miejsce w wieku szesnastu lat z aktorką teatralną, a nieco później uwiódł gosposię w sypialni matki, manifestując swój bunt i niezależność.

Jego życie uległo zmianie po rozpoczęciu studiów w październiku 1895 roku na Trinity College w Cambridge, gdzie planował karierę dyplomatyczną, jednak przeszkodził mu brak talentu do nauki języków obcych. Pasjonował się różnorodną literaturą, a w tym czasie pisał własne wiersze i powieści, w których widoczny był wpływ przeczytanych dzieł.

Uległ fascynacji tzw. Kościołem Celtyckim, literaturą arturiańską oraz celtyckim mistycyzmem. Zmienił swoje imię z „Edward Alexander” na „Aleister” – gaelicką wersję imienia Alexander, co symbolizowało jego duchową przemianę. W Sylwestra 1896 roku odkrył swoją biseksualność, prowadząc intensywne życie seksualne z kobietami. W 1897 roku, będąc na drugim roku studiów, zaraził się kiłą.

Podczas studiów rozwijał swoje zainteresowania grą w szachy (został prezesem klubu szachowego) oraz wspinaczką górską. Należał do studenckiego towarzystwa dyskusyjnego Magpie and Stump. Mimo aktywności w stowarzyszeniach, unikał kolegów ze studiów, nie uczestniczył w nabożeństwach i unikał posiłków na stołówce, preferując jedzenie w swoim pokoju. Prowadził nocny tryb życia i ostatecznie porzucił studia po trzech latach bez uzyskania dyplomu.

W 1898 roku związał się z Hermetycznym Zakonem Złotego Brzasku dzięki znajomości z członkiem Zakonu, Julianem L. Bakerem, przyjmując imię „Frater Perdurabo”. Złoty Brzask był tajną organizacją promującą nauki różokrzyżowców, alchemików i kabalistów. Crowley szybko awansował w hierarchii, zdobywając tytuł Adeptus Minor 5°=6°, jednak z czasem rozczarował się naukami Zakonu. Wkrótce opuścił go, podróżując po świecie.

W sierpniu 1899 roku Crowley kupił Boleskine House, gdzie oddawał się rozmaitym przyjemnościom na świeżym powietrzu, takim jak łowienie łososia oraz wspinaczka górska. W 1901 roku studiował medytację jogiczną i buddyjską, a w 1902 roku brał udział w nieudanej wyprawie na K2, gdzie wskazał najłatwiejszą drogę na szczyt, lecz został przegłosowany na rzecz innego szlaku.

Po powrocie do Anglii poznał młodszą siostrę przyjaciela, Rose Edith Kelly, która w 1903 roku została jego pierwszą żoną. W lutym 1904 roku udali się do Kairu, gdzie Crowley spisał swoje największe dzieło – Liber AL vel Legis (Księgę Prawa). Okoliczności, które doprowadziły do powstania tej książki, były zaskakujące. Podczas ceremonii ewokacji, Rose zapadła w trans, powtarzając, że „oni czekają na ciebie”, sugerując, że oczekuje na niego bóg Horus. 28 lipca 1904 roku w Boleskine przyszła na świat ich pierwsza córka, Nuit Ma Ahathoor Hecate Sappho Jezebel Lilith Crowley.

W 1905 roku, podczas wyprawy na Kanczendzongę, w konflikcie z członkami swojej ekipy alpinistycznej, odmówił ratowania ich podczas lawiny. W późniejszych latach zmienił swoje magiczne imię na „Mistrz Bestia” i założył Zakon Srebrnej Gwiazdy. Osiągnięcie wyższych stopni w tym zakonie było trudne, co odzwierciedla fakt, że Austin Osman Spare, uznawany za „ojca chrzestnego” magii chaosu, nie sprostał wymaganiom.

W latach 1910-1912 był związany z niemiecką grupą okultystyczną Ordo Templi Orientis, gdzie szybko stał się przywódcą w świecie anglojęzycznym, a w 1925 roku został głową całej organizacji. Miał także związki z masonerią, choć nigdy nie był członkiem regularnego nurtu.

Jako perfekcjonista w magicznych praktykach, posługiwał się zestawem „magicznych broni” do panowania nad żywiołami i duchami. Wierzył, że każda żywa istota jest magazynem energii, a podczas ceremonii ofiary energia ta zostaje uwolniona. W swoich pracach podkreślał znaczenie ofiary, wskazując, że idealną ofiarą jest męskie dziecko o doskonałej niewinności. Crowley darzył wielkim szacunkiem tablicę Ouija, która miała ważną rolę w jego praktykach magicznych.

W 1905 roku odwiedził Chiny, gdzie studiował Yijing. Po powrocie do Liverpoolu 2 czerwca 1906 roku dowiedział się o śmierci swojego pierwszego dziecka. W listopadzie 1909 roku rozwiódł się z Rose, która zmagała się z alkoholizmem, a ona uzyskała prawo do opieki nad ich drugą córką, Lolą Zazą.

Podczas I wojny światowej przebywał w Ameryce, prawdopodobnie jako podwójny agent, pisząc do gazety The Fatherland, której założycielem był George Sylvester Viereck, i wykorzystywał ją do propagowania swoich idei.

Po wojnie, w 1920 roku, przeprowadził się z Szkarłatnymi Kobietami oraz uczniami do farmy w Cefalù na Sycylii, która stała się Opactwem Thelemy. Mieszkańcy opactwa badali wpływ rytuałów, praktyk jogicznych oraz magii seksualnej na ludzki umysł. W tym okresie Crowley pisał autobiografię The Confessions i przekształcał ściany swoich budynków w dzieła sztuki o tematyce seksualnej i demonologicznej.

W 1923 roku, po śmierci jednego z uczniów, żona zmarłego opisała w prasie życie Crowleya, posługując się nieprawdziwymi sensacjami. W kwietniu 1923 roku został usunięty z Włoch na rozkaz Benita Mussoliniego i przeniósł się do Tunisu, a następnie rozpoczął tułaczkę po Europie. W 1929 roku został usunięty z Francji. W 1934 roku przegrał proces, który wytoczył aktorce Ninie Hamnett za oskarżenie o czarną magię, a sędzia określił jego słowa jako odrażające i bluźniercze.

W 1929 roku w Lipsku ożenił się z Marią Ferrari de Miramar. W ostatnich latach życia poświęcił wiele czasu na dokumentowanie swoich doświadczeń magicznych, co zaowocowało m.in. Księgą Thotha (1944) oraz słynną talią tarota, Tarot Thota, stworzoną przez brytyjską malarkę Friedę Harris.

Crowley był uzależniony od heroiny, jedynego wówczas skutecznego leku na astmę. Po wielu latach stosowania odstawił ją, gdy pojawił się nowy, niemiecki lek. Używał także haszyszu, eteru, opium, pejotlu i kokainy. Zmarł 1 grudnia 1947 roku w Hastings o godzinie 11:00, a przyczyną śmierci była niewydolność serca oraz przewlekłe zapalenie oskrzeli. Według jednej z wersji, jego ostatnie słowa brzmiały: „Jestem zakłopotany”. Cztery dni później w krematorium w Brighton odbył się „Ostatni Rytuał” zorganizowany przez jego przyjaciół.

Poglądy i thelema

Crowley jawnie sprzeciwiał się chrześcijaństwu, twierdząc, że je nienawidzi. Jego mistyczna filozofia-religia, znana jako thelema, zawierała kluczowe hasła zapisane w Liber AL vel Legis:

Każdy mężczyzna i każda kobieta to gwiazda. (I:3)
Czyń wedle swej woli będzie całym Prawem. (I:40)
Miłość jest prawem, miłość podług woli. (I:57)
Nie ma prawa poza Czyń wedle swej woli. (III:60)

Thelema często interpretowana jest jako zachęta do działania według własnej woli, jednak Crowley wyraźnie podkreślał, że przez „wolę” miał na myśli cel w życiu człowieka, który powinien być odkryty i realizowany:

Takoż i ty cały; nie masz żadnego prawa poza czynieniem swej woli. Czyń tak, a nikt nie powie nie. Albowiem czysta wola, nieukojona celem, wolna od żądzy wyniku, jest na każdy sposób doskonała. (AL I:42-44)

Według jego nauk, człowiek żyjący zgodnie ze swoją wolą nie napotka przeciwności, a jego wola będzie łatwa do zrealizowania, ponieważ jeśli znajduje się we właściwym miejscu, to inni są winni za przeszkadzanie:

Bądź silny, o człecze! pożądaj, raduj się wszelkimi rzeczami zmysłu i zachwytu i nie obawiaj się, iż jakiś Bóg za to cię odrzuci. (AL II:22)

Crowley twierdził, że prawdziwe odrodzenie magii miało miejsce w dniach 8, 9 i 10 kwietnia 1904 roku, kiedy to spisywał Liber AL vel Legis. Uważał, że to wydarzenie oznaczało narodziny nowego eonu, a on sam został uznany za „logos nowej ery Horusa”.

Według niego, ludzkość przeszła dwa eony: Eon Izydy i Eon Ozyrysa. Eon Izydy to czas, w którym ludzie żyli w harmonii z naturą, a Eon Ozyrysa przyniósł patriarchalne struktury i konflikt między ludźmi a naturą. Crowley przewidywał, że nasz wiek przyniesie nowy Eon – Eon Horusa, w którym znikną wszystkie struktury dominacji, a każdy człowiek weźmie odpowiedzialność za swoje życie.

Współczesny satanizm laveyański oraz wiele współczesnych praktyk okultystycznych czerpie z filozofii Crowleya. Odmawiał on tradycyjnej religii chrześcijańskiej, odrzucając wiarę w Boga i szatana, co jest zbieżne z poglądami współczesnych satanistów. Crowley widział siebie jako Bestię, która przyczyni się do końca chrześcijańskiego świata, otwierając drogę dla nowego, lepszego porządku.

Aleister Crowley a Goecja

Crowley uważał demony za nieznane aspekty naszych umysłów, a nie za odrębne byty. W 1899 roku współpracował z Georgiem Cecilem Jonesem, aby ewokować ducha Buera w celu pomocy choremu przyjacielowi, Allana Bennetta. Choć nie przywrócono mu zdrowia, Bennett otrzymał środki na wyjazd na Cejlon, gdzie jego stan się poprawił.

W 1904 roku ukazała się książka The Goetia: The Lesser Key of Solomon the King, tłumaczona przez S.L.M. Mathersa i opracowana przez Crowleya, stanowiąca pierwszą część Lemegetonu – Sztukę Goecji. Jest to najpopularniejsze opracowanie tego grymuaru, które w Polsce ukazało się jako Goecja według Aleistera Crowleya (2000 r.).

Wybrane dzieła

Wybrane polskojęzyczne publikacje innych autorów związane z Crowleyem

Biografie Aleistera Crowleya:

Gerald Suster: Dziedzictwo Bestii (Legacy of the Beast), wyd. Okultura, Warszawa 2002, ISBN 83-88922-01-7.
Richard Kaczynski: Aleister Crowley – Prawda ciekawsza od legendy (The Weiser Concise Guide to Aleister Crowley) (pod redakcją Jamesa Wassermana), wyd. Lashtal Press, 2016, ISBN 978-83-939284-8-4.

Publikacje na temat malarstwa Aleistera Crowleya:

Monografia Galerii Sztuki Współczesnej MD_S Akademii Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu (praca zbiorowa, red. Adam Grudzień, wyd. Wrocław 2014, ISBN 978-83-928449-1-4100) – zawiera esej Krzysztofa Azarewicza pt. „Martwe dusze: Malarstwo Aleistera Crowleya”.

Publikacje na temat talii Tarota Thota:

Frieda Harris: Ekspozycja okultystycznych i alchemicznych wzorów kart Tarota Egipcjan, wyd. Lashtal Press, 2016, ISBN 83-7120-011-0.
Frieda Harris: Opisy kart Tarota Thota, wyd. Lashtal Press, 2016, ISBN 978-83-88922-25-1.
Lon Milo DuQuette: Tarot Thota. Klucz do zrozumienia (Understanding Aleister Crowley’s Thoth Tarot), wyd. Okultura, Warszawa 2010, ISBN 978-83-88922-25-1.
Gerd Ziegler – Aleister Crowley: Tarot – zwierciadło duszy (Tarot: Mirror of the Soul: Handbook for the Aleister Crowley Tarot) – książka oraz 78 kart, wyd. Synergie Polska, ok. 2010, ISBN 978-80-7370-189-5 (karty ISBN 978-80-7370-146-8).
Angeles Arrien – Aleister Crowley: Wielka księga Tarota Crowley’a (The Tarot Handbook) – książka oraz 78 kart, wyd. Synergie Polska, ok. 2010, ISBN 978-80-7370-178-9 (karty ISBN 978-80-7370-146-8) – interpretacja autorki w oderwaniu od wizji Crowleya.
Aldona i Jacek Mirońscy: Tarot terapeutyczny, wyd. Studio Astropssychologii, Białystok 2003, ISBN 83-7377-061-5.

Inne:

Rodney Orpheus: Abrahadabra. Wprowadzenie do magiji thelemy Aleistera Crowleya (Abrahadabra: Understanding Aleister Crowley’s Thelemic Magic), wyd. Lashtal Press 2017, tłum. Michał Pluszcz, ISBN 978-83-946064-2-8.

Odniesienia w kulturze

Wizerunek Crowleya pojawił się na okładce albumu zespołu The Beatles – Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. Wiele znanych osobistości interesowało się jego postacią, w tym pisarz William S. Burroughs, reżyser Kenneth Anger, chemik John Whiteside Parsons oraz L. Ron Hubbard, założyciel scjentologii.

Jimmy Page przyczynił się do wprowadzenia aury okultyzmu do zespołu Led Zeppelin, kupując posiadłość po Crowleym, a na jednej z płyt umieścił hasło „Do what thou wilt”, pochodzące z Thelemy Crowleya. Ozzy Osbourne nagrał utwór pt. Mr. Crowley, a zespół Behemoth wykorzystywał Heksagram Thelemy w swojej scenografii. Zespół Fields of the Nephilim w utworze At the gates of silent memory wykorzystał fragment nagrania głosu Aleistera Crowleya. Postać o nazwisku Crowley z powieści Dobry omen autorstwa Neila Gaimana i Terry’ego Pratchetta nawiązuje do Aleistera Crowleya.