Alegoria Przyjemności i Cierpienia to rysunek stworzony przez Leonarda da Vinci, który znajduje się w Christ Church College w Oksfordzie.
Ten rysunek powstał w czasie epidemii dżumy, której Leonardo był świadkiem podczas swojego pobytu w Mediolanie. W tym okresie zrodziły się w jego umyśle różne refleksje, które zaowocowały licznymi alegoriami.
Przedstawienie
Na rysunku Przyjemność i Cierpienie ukazane są jako męski hybrydowy twór. Posiada on dwie głowy oraz dwie pary rąk, które wyrastają z jego tułowia. Cierpienie reprezentuje brodaty starszy mężczyzna, natomiast Przyjemność to młody mężczyzna o długich włosach. Jedna stopa tej postaci stoi na złocie, podczas gdy druga jest zanurzona w błocie. Postać Przyjemności przypomina Salaia, ucznia Leonarda.
Pod rysunkiem Leonardo umieścił napis: „Przyjemność i Cierpienie ukazują się jako bliźnięta, ponieważ jedno nigdy nie odstępuje drugiego, jakby były ze sobą sklejone.”
Wymowa
Alegoria Przyjemności i Cierpienia odnosi się do tematu nieuchronności cierpienia, które następuje po przyjemności. Rysunek stanowi komentarz do wcześniejszych szkiców Leonarda, na których często pojawia się starzec (nazywany często „dziadkiem do orzechów”, z wystającą brodą i zapadniętymi, bezzębnymi ustami) w konfrontacji z młodzieńcem o kręconych włosach. Na rysunku z prawej dłoni starca wypadają przedmioty z kolcami, symbolizujące ludzką udrękę. Cierpienie macha gałęzią, która reprezentuje rózgę skruchy, trzymaną w drugiej ręce. Przyjemność naśladuje te gesty, a z jej dłoni wysypują się monety, ponieważ przyjemności „kosztują”. W drugiej ręce trzyma trzcinę. Leonardo wyjaśnia, że Przyjemność jest przedstawiona jako trzcina w prawej dłoni, bezużyteczna i bezsilna, ale zadająca zatrute rany.
Obraz Przyjemności i Cierpienia ma na celu ukazanie ich przeciwieństwa. Leonardo pisał również, że są one przedstawiane w jednym ciele, ponieważ mają tę samą podstawę – rozkosz jest wynikiem walki z przykrością, a przykrość wynika z różnorodnych i rozwiązałych rozkoszy.
Według Charlesa Nicholla, istnieje drugie przesłanie tej alegorii. Pleciona trzcina była często używana w toskańskich łóżkach. Historyk twierdzi, że Leonardo oddawał się fantazjom seksualnym, leżąc rano w łóżku, a miał wyrzuty sumienia, ponieważ powinien wstać i zająć się czymś, lub dlatego, że jego fantazje miały homoseksualny charakter. Łodyga trzciny w dłoni Przyjemności symbolizowała erekcję, a wzmianka o zatrutych ranach odnosi się do epidemii dżumy w Mediolanie.
Przypisy
Bibliografia
M. J. Gelb: Leonardo da Vinci odkodowany. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2005. ISBN 83-7301-688-0.
Walter Isaacson: Leonardo da Vinci. Kraków: Insignis Media, 2019. ISBN 978-83-66071-41-4.
Charles Nicholl: Leonardo Da Vinci. Lot wyobraźni. Warszawa: WAB, 2006.
