Alegoria malarstwa (W pracowni artysty) lub Sztuka Malarska (niderl. De schilderkunst) to olejny obraz stworzony przez Jana Vermeera, datowany na lata 1662–1665. Dzieło jest sygnowane, a sygnatura znajduje się na mapie, po prawej stronie modelki.
Obraz doczekał się wielu interpretacji i jest jednym z najczęściej analizowanych dzieł Vermeera. Jest powszechnie uważany za hołd dla malarstwa oraz gloryfikację zawodu artysty, a także za swoisty „testament” artystyczny, podsumowujący wizje twórcze Vermeera.
Historia obrazu
Obraz datuje się na lata 1662–1665. W 1661 roku w Delfcie, za domem Vermeera, rozpoczęto budowę nowego gmachu dla gildii świętego Łukasza (cechu artystów), do której należał Vermeer. Nowa budowla klasycyzująca była zdobiona alegorycznymi przedstawieniami malarstwa, rzeźby i architektury. W kolejnym roku artysta został wybrany do zarządu gildii, co mogło skłonić go do udziału w tym przedsięwzięciu. Możliwe, że jego zaangażowanie w budowę gmachu, w którym znajdowały się symboliczne przedstawienia sztuk, zainspirowało go do stworzenia Alegorii malarstwa, choć rzeczywista motywacja malarza pozostaje nieznana.
Obraz przez całe życie pozostał w jego posiadaniu i był jednym z niewielu dzieł, które należały do niego w chwili śmierci w 1675 roku. Z zachowanych dokumentów wynika, że 24 lutego 1676 roku, wdowa po Vermeerze przekazała obraz swojej matce, Marii Thins, jako spłatę długów. W dokumencie z 12 marca 1677 roku wspomniano, że Antoni van Leeuwenhoek (kurator majątku Vermeerów) planował wystawić obraz na sprzedaż, mimo że wcześniej został on przekazany teściowej zmarłego malarza. Maria Thins sprzeciwiła się temu.
Dalsze losy obrazu są nieznane aż do 1813 roku, kiedy to został zakupiony (jako jedno z dzieł Pietera de Hoocha) przez Johanna Rudolfa Czernina von und zu Chudenitza. W jego kolekcji obraz pozostawał do 1940 roku, gdy nabył go Hans Posse, dyrektor Galerii Drezdeńskiej, działający na zlecenie Adolfa Hitlera. Obraz został ukryty w kopalni soli w Altaussee, gdzie w 1945 roku został odnaleziony przez amerykańskie wojsko. Później obraz został przejęty przez władze Austrii i w 1946 roku przekazany do Kunsthistorisches Museum w Wiedniu.
Malarz i modelka
Obraz ukazuje malarza i jego modelkę w bogato urządzonym wnętrzu. Dziewczyna nosi wieniec laurowy na głowie (symbol zwycięstwa) oraz niebieską suknię z żółtą spódnicą. W lewej ręce trzyma księgę, a w prawej długą trąbkę (symbol chwały). Korzystając z Ikonologii Cesarego Ripy, można interpretować ją jako przedstawienie muzy historii – Klio.
Malarz, któremu często przypisuje się tożsamość samego Vermeera, siedzi na taborecie przed sztalugami, malując modelkę, opierając prawą dłoń na laskach malarskich. Na płótnie widoczny jest już namalowany wieniec.
Wyposażenie wnętrza
Na stole znajdują się różnorodne przedmioty: maska, gruba księga, otwarty zeszyt oraz zwisające tkaniny. Ich znaczenie nie jest do końca jasne. Maska może symbolizować naśladowanie w malarstwie. Można również interpretować ją jako atrybuty innych muz: Polihymnii i Euterpe (księga) oraz Talii (maska).
Kotara z lewej strony przypomina kurtynę teatralną, co sugeruje, że scena mogła być upozowana. Inne elementy wnętrza, takie jak biało-czarna marmurowa posadzka i złoty żyrandol, wydają się nieodpowiednie dla pracowni artysty, a raczej pasują do zamożnego domu. Michał Walicki w swojej książce o Vermeerze stawia pytanie: „Niebiesko-żółto-czerwony jedwab kotary, marmury posadzki, czy rzeczywiście tak urządzona była jego pracownia?” Współczesne mu holenderskie obrazy o podobnej tematyce zazwyczaj przedstawiają skromne wnętrza, często zaniedbane, pełne rekwizytów malarskich, których nie ma w dziele Vermeera. Zauważył również, że strój malarza jest przesadnie elegancki i niemodny w czasach Vermeera, przypominając odzież z XVI wieku, porównywalną do ubioru mężczyzny z wcześniejszego obrazu zatytułowanego U stręczycielki (około 1656).
Mapa
Ważnym elementem obrazu jest mapa zawieszona na ścianie, której oryginał został stworzony przez Claesa Jansza Visschera i opublikowany w 1636 roku. Mapa przedstawia 17 prowincji niderlandzkich przed podziałem na część północną (Republikę Zjednoczonych Prowincji) i południową, która pozostała w rękach Habsburgów. Odnosi się więc do czasów sprzed 1609, kiedy całe Niderlandy były pod władzą cesarską, co czyni ją nieaktualną w momencie, gdy Vermeer malował. Po obu stronach mapy znajdują się widoki miast: po lewej Brukseli, Luksemburgu, Gandawy, Mons/Hainaut, Amsterdamu, Namur, Leeuwarden, Utrechtu, Zutphen oraz dworu w Hadze, z prawej Limbourgu, Nijmegen, Arras, Dordrechtu, Middelburgu, Antwerpii, Mechelen, Deventer, Groningen i brabanckiego dworu w Brukseli.
Badacze różnie interpretują znaczenie tej mapy. Wendy Beckett zauważa, że mapa za plecami kobiety przypomina, iż historia zapewni jej sławę na całym świecie. Inni zastanawiają się, czy mapa nie jest wyrazem sentymentu Vermeera do czasów, gdy Niderlandy nie były podzielone i znajdowały się w rękach cesarskich. Mogłoby to być ukłon w stronę minionej epoki świetności malarstwa, kiedy nie było podziału na artystów Północy i Południa. Norbert Schneider zwraca uwagę na silnie polityczny kontekst obrazu, wskazując nie tylko na mapę, ale także na inne elementy, takie jak świecznik z dwugłowym orłem – symbolem Habsburgów, co sugerować mogło sympatię Vermeera do Cesarstwa. Michał Walicki uważa, że obraz można interpretować jako wizję wymarzonego sukcesu i dobrobytu, którego Vermeer nie doświadczył za życia.
Nawiązania
Obraz zainspirował wiersz Jacka Kaczmarskiego zatytułowany Alegoria malarstwa (Vermeer).
Przypisy
Bibliografia
- AlbertA. Blankert, Vermeer van Delft, AntoniA. Ziemba (tłum.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1991, ISBN 83-221-0534-7, OCLC 69481260. Brak numerów stron w książce.
- Norbert Schneider: Vermeer. Tout l’oeuvre peint, Wydawnictwo Taschen 2004, ISBN 3-8228-0971-3.
- Michał Walicki: Vermeer, Warszawa: Wydawnictwo „Sztuka”, 1956.
Linki zewnętrzne
