Aldo Manuzio

Aldo Manuzio (Aldus Manucjusz), łac. Aldus Pius Manutius (urodzony w 1449 lub 1450, zmarł 6 lutego 1515) był drukarzem renesansu i założycielem rodu Manucjuszów. Jego twórczość obejmowała wydania zawierające teksty pisane kursywą oraz wprowadzenie nowoczesnych, tanich książek w mniejszych formatach.

Młodość i początki kariery

Urodził się w Sermonecie lub Bassiano w Państwie Kościelnym. W latach 1475–1478 Aldo Manuzio studiował język grecki na Uniwersytecie w Ferrarze. Niestety, wojna między Ferrarą a Wenecją zmusiła Aldusa i jego przyjaciela, księcia oraz filozofa Giovanni Pico della Mirandola, do udania się do posiadłości Pica w Mirandoli, gdzie spędzili dwa lata. Polecony przez filozofa jego siostrze, Katarzynie Pii, jako guwerner jej synów, przybył do Carpi w 1486 roku. W trakcie nauczania synów księżnej Carpi, w umyśle Alda zrodziły się plany dotyczące aktywnego promowania piśmiennictwa greckiego oraz chęć jego upowszechnienia dzięki drukowi. W zamyśle miało powstać wydawnictwo i drukarnia.

Rozwój kariery drukarskiej

Wenecja stała się miastem jego działalności, jako ośrodek drukarstwa oraz ważny rynek dla handlu greckimi książkami rękopiśmiennymi.

W 1494 roku założył swoją drukarnię i wydawnictwo. Na początku swojej działalności zwrócił uwagę na wartościowe podręczniki gramatyczne. Jako pierwsza książka z jego oficyny uznawany jest przedruk mediolańskiego wydania gramatyki Erotemata autorstwa Konstantego Laskarisa (1494/1495). Następnie wydał Gramatykę grecką (łac. Introductrivae grammatices) Teodora Gazy z Salonik. Oprócz podręczników, Aldo chętnie publikował teksty traktatów gramatycznych starożytnych językoznawców (np. Apoloniusza) oraz leksykony i słowniki frazeologiczne. Zaczął też wydawać pisma Platona, Arystotelesa i Plutarcha.

Olbrzymie przedsięwzięcie edytorskie Manucjusza przerastało jego możliwości. Jego dom mieścił nie tylko drukarnię, ale także miejsce twórczej pracy wielu uczonych. W tym czasie powstała wenecka Neakademia Alda Manucjusza. Mimo powiązań z florencką Akademią Platońską i Akademią Bessariona, jej organizatorzy pragnęli podkreślić jej odrębność nazwą Neakademia (grec. Nowa Akademia). Inicjatorem był sam Aldo, a Neakademia funkcjonowała do jego śmierci.

Nowe kroje pism greckich i łacińskich

Ze względu na specjalizację w edytorstwie tekstów greckich, kluczowym zagadnieniem były czcionki. Rozpoczynając własną działalność typograficzną, nie przyjął żadnych istniejących wzorów. Prototypem jego kroju stało się pismo odręczne, kursywne, powszechnie używane przez Greków w jego czasach.

Twórcą tych czcionek był Francesco Griffo, grawer z Bolonii, który pracował dla Alda od 1494 do 1515 roku. Aldyński krój greckiej czcionki niemal całkowicie wyparł wcześniejsze formy. Dopiero w 1544 roku nowy, wykwintny, kursywny krój greckiej czcionki zwanej „królewską” autorstwa Roberta Estienne zdobył popularność w drukarstwie greckim na następne 200 lat.

Łacińskie kroje czcionek Alda cieszyły się większym powodzeniem, a ich wysoka estetyka inspiruje do dziś nowe pomysły liternicze. Wyróżniamy cztery podstawowe łacińskie kroje czcionek Alda: trzy antykwowe, w tym jeden majuskulny oraz jeden kursywny:

antykwa: krój pierwszej aldyńskiej antykwy, znany jako Bembo, nazwany na cześć autora, którego dzieło po raz pierwszy wydrukowano tą czcionką. Charakteryzuje się prostymi literami, zrównoważonymi proporcjami i wyraźnymi detalami.
Poliphilus: nowy, wytworny krój antykwy stworzony przez Griffo w 1499 roku, użyty do druku Hypnotomachi Poliphii.
kursywa – cursiva Aldina: lekko pochyła antykwa.

Kunszt drukarski

Aldus najczęściej stosował format 8°, dbając o estetykę druku. Zrezygnował z tradycyjnej oprawy w deskę i skórę, powierzał ją introligatorom, którzy inspirowali się wzorami islamskimi. Oprawy były zazwyczaj wykonane z cienkiej, dobrze wyprawionej skóry, usztywnione tekturą z makulatury drukarskiej. Grzbiety opraw były płaskie, dzięki specjalnym węzłom, tzw. łańcuszkowym, przy szyciu arkuszy, co czyniło je lekkimi i praktycznymi.

Druki Alda, zwane aldyńskimi, były głęboko zakorzenione w humanizmie i renesansie, świadomie nawiązując do starożytnych wzorów. Drukarstwo w jego oficynie osiągnęło najwyższy poziom kunsztu, a książki aldyńskie stały się dziełami o wyraźnym indywidualizmie.

Manucjusz jest uznawany za pierwszego poligrafa, który korzystał z średników.

Wydania Aldusa były sygnowane znakiem drukarskim przedstawiającym delfina wokół kotwicy, który obecnie jest używany jako logo przez amerykańskie wydawnictwo Doubleday. Symbol ten pochodzi z antycznego Beirutu i łączy się z przysłowiem „Festina lente”, co oznacza „spiesz się powoli”.

Życie osobiste

W 1505 roku poślubił Marię, córkę Andrei Torresano z Asoli, który wcześniej nabył drukarnię założoną przez Nicholasa Jensona w Wenecji. Małżeństwo Manucjusza było zatem połączeniem dwóch ważnych firm wydawniczych, a nazwiska Alda i Asolanusa często pojawiały się na stronach tytułowych jego publikacji. Po śmierci Manucjusza w 1515 roku, Torresano i jego dwóch synów prowadzili działalność, ponieważ dzieci Manucjusza były niepełnoletnie.

Losy oficyny po śmierci Alda Manucjusza

Gdy Aldus zmarł 6 lutego 1515 roku, oficynę przejął Andrzej Torresano, który wraz z synami prowadził ją do 1529 roku. W tym czasie ukazało się wiele wznowień i remamentów edytorskich po Aldusie. W 1533 roku syn Alda, Paweł, wznowił działalność drukarską i wydawniczą. W latach 1561–1565 syn Pawła, Aldus Nepos, przejął obowiązki prowadzenia wydawnictwa, gdyż jego ojciec zajął się papieską Typografią Rzymską. W 1585 roku wnuk Aldusa sprzedał drukarnię.