Album koncepcyjny
Album koncepcyjny (ang. concept album) to rodzaj albumu muzycznego, w którym poszczególne utwory współtworzą spójną całość, zarówno pod względem literackim, jak i muzycznym, a ich tematyka wykracza poza samą muzykę.
Definicja
Definiowanie albumu koncepcyjnego jest zadaniem trudnym i często opiera się na intuicji. Kwestia zakwalifikowania albumu do tej kategorii bywa kontrowersyjna, z uwagi na niejednoznaczną granicę między spójnością muzyczno-tekstową a kolejnością utworów, która wynika z różnych powodów. Na przykład umieszczenie utworu The Show Must Go On na końcu albumu Innuendo zespołu Queen nie jest przypadkowe, ponieważ podsumowuje dorobek zespołu, lecz samo to nie wystarcza, aby uznać cały album za koncepcyjny. Niektóre albumy mogą być postrzegane jako koncepcyjne przez jednych, a przez innych już nie. Przykładem może być Aqualung Jethro Tull, który, mimo że ma pewne powiązania z grafiką okładki i tytułowym bohaterem, niekoniecznie odnosi się do treści wszystkich utworów.
W większości przypadków albumy koncepcyjne składają się z utworów słowno-muzycznych, co sprawia, że w niektórych analizach definiuje się je na podstawie spójności tekstowej. Wyjątkowo jednak zdarzają się także albumy koncepcyjne, które zawierają jedynie utwory instrumentalne, jak na przykład The Six Wives of Henry VIII Ricka Wakemana. Album koncepcyjny może być dziełem jednego artysty lub współpracy wielu wykonawców, jak w przypadku Miniatures: A Sequence of Fifty-one Tiny Masterpieces. Całość konceptu zazwyczaj obejmuje również oprawę graficzną, taką jak okładka czy wkładka. Przemyślana koncepcja tego typu albumu prowadzi do powiązań między utworami oraz do przemyślanej kolejności, co może tworzyć narrację, jak w przypadku historii Pinka w The Wall Pink Floyd. Czasem utwory mogą jedynie oscylować wokół jednego tematu, nie tworząc pełnej fabuły, jak w Tales from Topographic Oceans zespołu Yes, które opisuje zdobywanie tajemnej wiedzy. Kryterium klasyfikacji albumu koncepcyjnego uwzględnia również oświadczenia samych twórców, chociaż mogą one być kwestionowane. Dodatkowym kryterium jest to, że według niektórych badaczy album można uznać za koncepcyjny tylko w całości, co wyklucza te, które mają koncept dotyczący jedynie części utworów. Takie fragmenty mogą być uznawane za suity rockowe. Rockowa suita lub opera rockowa może być zgodna z albumem koncepcyjnym, a jeśli spełnia wszystkie inne warunki, może być jednocześnie tymi trzema rzeczami, jak na przykład Metropolis Pt. 2: Scenes from a Memory zespołu Dream Theater.
Często motywem przewodnim albumu koncepcyjnego jest wcześniejsze dzieło, zazwyczaj tekst, ale również film lub dzieło sztuki. Takie albumy można uznać za adaptacje. Przykładami mogą być Dust and Dreams zespołu Camel, inspirowany Gronami gniewu Steinbecka, oraz Der Prozess Armii, inspirowany Procesem Kafki.
Historia
Początki albumu koncepcyjnego sięgają lat trzydziestych XX wieku i są związane z jazzową wokalistką Lee Wiley oraz wytwórnią Liberty Records. W latach czterdziestych zalążki tego typu albumów stworzyli między innymi pianista Pete Johnson oraz muzyk folkowy Woody Guthrie.
W kontekście albumów koncepcyjnych warto wspomnieć o płycie Ride This Train Johnny’ego Casha z 1960 roku, która jest uznawana przez niektórych ekspertów za pierwszy prawdziwy album koncepcyjny. Rok później Johnny Cash nagrał kolejny album koncepcyjny, The Lure of the Grand Canyon, który opowiadał o Wielkim Kanionie i zawierał autentyczne dźwięki nagrane w tym miejscu.
Jednym z pierwszych przykładów próby stworzenia albumu, który stanowiłby całość, jest The Doors z 1967 roku, w którym kolejne utwory łączą się wspólną ideą, prowadząc do wzajemnego dialogu. W zamyśle Jima Morrisona pierwsza piosenka (Break on Through) i ostatnia (The End) miały tworzyć pętlę, zachęcającą do ponownego przesłuchania albumu od początku. Wśród najważniejszych albumów koncepcyjnych lat 60. znajdują się: Are You Experienced Jimiego Hendriksa, Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band zespołu The Beatles oraz Pet Sounds grupy The Beach Boys.
Pierwszym polskim albumem koncepcyjnym była płyta Mrowisko zespołu Klan z 1971 roku.
W latach 70., w okresie rosnącej popularności muzyki rockowej, zaczęto rozróżniać dwa rodzaje albumów: te, które tworzyły spójność muzyczną, jak The Dark Side of the Moon zespołu Pink Floyd, oraz te, które opowiadały fabularną całość, jak The Wall tego samego zespołu.
Przykładem albumu koncepcyjnego jest wydany w 1974 roku przez grupę Genesis album The Lamb Lies Down on Broadway. Muzycznie różnił się on od wcześniejszych płyt zespołu, dominowały w nim dźwięki instrumentów klawiszowych. Warstwa literacka opowiadała historię Raela, który schodzi do podziemi Nowego Jorku i spotyka tam liliowo-białą Lilith, Lamie, Kolonię Oślizgłych, doktora Dypera, który go kastruje, oraz czarnego Kruka, który dziobie jego jądra. Teksty były trudne do interpretacji, a muzyka pełniła rolę dźwiękowej ilustracji.
