Albityty to termin odnoszący się do skały o podwójnym znaczeniu, której głównym składnikiem jest albit (An0-10).
Pierwsze znaczenie odnosi się do leukokratycznych skał magmowych, natomiast drugie dotyczy skał metamorficznych, które powstają w wyniku procesów pneumatolizy oraz metasomatozy sodowej. Nazwa odnosi się do ich mineralogicznego składu.
Charakterystyka
Zarówno magmowe, jak i pneumatolityczne albityty charakteryzują się barwą od szarej do prawie białej oraz teksturą, która może być bezładna lub lekko kierunkowa.
Skład mineralny
Głównymi składnikami mineralnymi są albit (An0-10) oraz kwarc. W złożu na Sardynii zidentyfikowano kilka generacji kwarcu. W miejscach, gdzie kwarc przeważa nad albitami, szczególnie wypełniając szczeliny, uznaje się go za młodszy, powstały w wyniku końcowych przemian metasomatyczno-hydrotermalnych. Oprócz kwarcu, w ostatniej fazie występują także mikroklin i oligoklaz, wypełniające spękania. W składzie stwierdzono również chloryty, epidot, allanit, tytanit, oraz w śladowych ilościach K-skalenie, biotyt, cyrkon i minerały ilaste. Chloryt i minerały ilaste uznawane są za fazy wtórne, ponieważ chlorytyzacja biotytu jest powszechnym zjawiskiem w tych skałach. Wśród minerałów ilastych dominują kaolinit i montmorillonit, szczególnie obecne w młodszych żyłach, będących wskaźnikiem retrogresji. Tytanit oraz cyrkon są głównie minerałami reliktowymi, ale występują także fazy autigeniczne, zwłaszcza tytanit w asocjacji z biotytem. Analizy inkluzji zawartych w kwarcu sugerują, że rzeczywiście reprezentuje on najmłodszą fazę mineralną, gdyż roztwory w inkluzjach nie są genetycznie związane z albityzacją.
Geneza
Skały te (metamorficzne) powstają w wyniku przemian metasomatyczno-pneumatolitycznych skał granitoidowych, spowodowanych działaniem roztworów pomagmowych, zgodnie z poniższymi reakcjami:
Na[AlSi3O8] • Ca[Al2Si2O8] + Na+ + H4SiO4 = 2Na[AlSi3O8] + Al3+ + Ca2+ + 4OH-
Ca[Al2Si2O8] + 2Na+ + 4SiO2(aq) = 2Na[AlSi3O8] + Ca2+
(Na0,3Ca0,7)[AlSi3O8] + Na+ + SiO2(aq) + H2O = Na[AlSi3O8] + Czo + H+
Albityty występują także w skałach ultramaficznych w towarzystwie jadeitu. Ich obecność w tych strefach jest dowodem na zmiany retrogresywne, którym poddano kompleks skalny w trakcie wynoszenia z głębi Ziemi. Sód prawdopodobnie dostarczony został poprzez infiltrację wód morskich do metamorfizowanego kompleksu. W tych strefach albityty występują razem z eklogitami, niebieskimi łupkami glaukofanowymi i serpentynitami.
Pneumatolityczne złoża albitytowe
Złoża albitytów klasyfikowane są jako pneumatolityczne i wysokotemperaturowe. Cechą charakterystyczną są zmiany skał otaczających. Gazowy charakter złóż potwierdzają wrostki gazowo-ciekłe oraz chemizm minerałów tych złóż. Do najważniejszych typów złóż pneumatolitycznych zalicza się:
- złoża albitytowe (wcześniejsze, wysokotemperaturowe, pochodzące z roztworów alkalicznych w utworach zmetasomatyzowanych)
- złoża grejzenowe (późniejsze, powstające w niższych temperaturach z roztworów kwaśnych).
Złoża te powstają w wyniku metasomatozy skał magmowych na skutek oddziaływania gorących gazowych roztworów pomagmowych. Typowy proces to metasomatoza sodowa (fenityzacja), prowadząca do wprowadzenia Na2O do skał pierwotnych (granitów, rzadko wapieni). Powstałe minerały alkaliczne to: egiryn, ribeckit i albit. Skały te w niektórych przypadkach charakteryzują się formą alkalicznych sjenitów lub fenitów albitowo-egirynowych. W początkowej fazie metasomatozy mają także charakter potasowy (granity mikroklinowe). W głównym stadium rozwoju geosynklin łączą się z normalnymi i skrajnie kwaśnymi granitami, a w końcowej fazie rozwoju geosynklin z alkalicznymi granitami w głębokich strefach rozłamowych. Obszary występowania złóż albitytowych mają wydłużony kształt, podobny do rozłamów i pęknięć. Przeobrażone skały alkaliczne często określane są jako fenity, od norweskiego regionu Fen, gdzie zostały po raz pierwszy opisane. Złoża tego typu występują w górnych częściach skał magmowych lub w ich apofizach i nadkładzie. Mineralizacja często ma charakter strefowy w pionie:
- w spągu granity biotytowe z mikroklinem, plagioklazem, kwarcem,
- wyżej granity dwumikowe z mikroklinem, plagioklazem,
- nad nimi granity albitowe z mikroklinem, albitem, kwarcem,
- albityty główne z albitem, kwarcem, muskowitem i mikroklinem,
- w stropie grejzeny z muskowitem i kwarcem.
Występowanie
W Polsce, skały te są znane głównie na Pogórzu Izerskim oraz w Górach Izerskich, gdzie określane były jako leukogranity i leukognejsy.
Na świecie występują głównie w Rosji, Włoszech (na Sardynii), Gwatemali (Montagua), Birmie, Czechach i innych regionach.
Zastosowanie
Albityty są źródłem rzadkich pierwiastków, takich jak: niob, tantal, cyrkon, tor, lit, beryl oraz ziemie rzadkie.
Bibliografia
Gabzdyl W., Geologia złóż, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1999
Harlow, G. E., 1994, Jadeitites, albitites, and related rocks from the Motagua Fault Zone, Guatemala: Journal of Metamorphic Geology, v. 12, p. 49–68.
Harlow G.E., Sisson B.V., Avé Lallemant H.G., Sorensen S.S., High-pressure, metasomatic rocks along the Motagua Fault Zone, Guatemala, IGCP 433 Workshop and 2nd Italian-Latin American Geological Meeting: The Motagua Suture Zone in Guatemala, Ciudad de Guatemala, January 28, 2002
Harlow G.E., Sorensen S.S., Jade (Nephrite and Jadeitite) and Serpentinite: Metasomatic Connections, International Geology Review, Vol. 47, 2005, p. 113–146.
Palomba M., Geological, mineralogical, geochemical features and genesis of the albitite deposits of Central Sardinia (Italy), Rendiconti Seminario Facoltà Scienze Università Cagliari Supplemento Vol. 71 Fasc. 2 (2001)
Polański A., Geochemia i surowce mineralne, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1988
Żaba J., Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Wyd. Videograf II, Chorzów 2006
