Albireo (Beta Cygni, β Cyg) to układ gwiazd podwójnych znajdujący się w gwiazdozbiorze Łabędzia.
Nazwa
Oryginalna nazwa gwiazdy, Albireo, nie ma korzeni arabskich i powstała wskutek błędów w tłumaczeniach. Arabowie przetłumaczyli grecką nazwę konstelacji, stgr. Ὄρνις ornis, co oznacza „ptak”. W średniowieczu nazwa ta błędnie przetłumaczona na łacinę w dziele Almagestu Ptolemeusza z 1515 roku została wyjaśniona w sposób niepoprawny, sugerując, że wywodzi się od nazwy pewnego zioła (…ab ireo). Ta fraza została uznana za poprawną nazwę gwiazdy, lecz zniekształconą przez tłumacza, a jej forma została „poprawiona” na arabskie brzmienie, co doprowadziło do współczesnej nazwy Albireo. W 2016 roku Międzynarodowa Unia Astronomiczna formalnie zatwierdziła nazwę Albireo dla tej gwiazdy (konkretnie dla najjaśniejszego składnika Aa).
Arabowie odnosili się do tej gwiazdy, używając nazwy związanej z jej położeniem w gwiazdozbiorze, منقار الدجاجة minḣār al-dajājah, co w tłumaczeniu oznacza „dziób kury”, ponieważ dostrzegali w tym ptaku miejsce współczesnego Łabędzia. Z kolei Chińczycy nie uwzględnili tej gwiazdy w żadnej ze swoich konstelacji.
Charakterystyka obserwacyjna
Albireo jest piątą najjaśniejszą gwiazdą w swoim gwiazdozbiorze, wskazując „dziób” Łabędzia. Jest jednym z najciekawszych obiektów dla amatorów astronomii, ponieważ wystarczy niewielki teleskop, aby dostrzec jej dwa składniki różniące się znacznie kolorami. Opisane są one jako „topazowo żółty” (jaśniejszy) oraz „szafirowo niebieski” (słabszy). Na niebie dzieli je kąt 34,6 sekundy (pomiar z 2017 roku).
Charakterystyka fizyczna
Pomiary odległości do gwiazd Beta Cygni A i B są dość zróżnicowane. Jaśniejsza Beta Cygni A, według danych z sondy Hipparcos, znajduje się w odległości około 430 lat świetlnych od Słońca (z niepewnością 4,4%). Natomiast składnik Beta Cygni B, dla którego dostępne są nowsze dane z sondy Gaia, jest oddalony o około 390 lat świetlnych (z niepewnością 2,1%). Istnieje wątpliwość co do ich związku grawitacyjnego; gdyby tak było, musiałyby obiegać wspólny środek masy w czasie nie krótszym niż 75 tysięcy lat.
Obie gwiazdy Beta Cygni A i B mają na niebie wiele słabszych towarzyszy.
Beta Cygni A
Jaśniejszy składnik, Beta Cygni A, ma obserwowaną wielkość gwiazdową 3,05m, a jego wielkość absolutna wynosi −2,57m. Jest to jasny olbrzym, klasyfikowany jako typ widmowy K3 lub K2. Jego temperatura wynosi około 4400 K, a jasność jest 950 razy większa niż Słońca. Masa tej gwiazdy to około 5 mas Słońca, a jej promień jest około 50 razy większy niż promień Słońca.
Gwiazdzie towarzyszy przynajmniej jeden bliski składnik, który jest gwiazdą ciągu głównego reprezentującą typ widmowy B9 lub B9,5. Składnik ten, określany jako Beta Cygni Ac, ma wielkość 5,5m, temperaturę 11 000 K, jasność 100 razy większą od Słońca i masę 3,2 razy większą niż Słońce. Te dwie gwiazdy obiegają wspólny środek masy w mocno wydłużonej orbicie w czasie prawie 100 lat, w średniej odległości około 40 au.
Beta Cygni B
Składnik Beta Cygni B, błękitny, ma wielkość gwiazdową 5,1m i należy do typu widmowego B8. Jego temperatura wynosi około 12 100 K, a jasność jest 190 razy większa od Słońca. Masa tej gwiazdy to 3,3 masy Słońca. Beta Cygni B obraca się bardzo szybko wokół swojej osi, wykonując pełny obrót w ciągu 0,6 doby. Zjawisko to związane jest z istnieniem wokół niej dysku gazowego, z którego pochodzą linie emisyjne widoczne w jej widmie. Obserwacje przeprowadzone z zastosowaniem optyki adaptatywnej ujawniły bliską towarzyszkę tej gwiazdy. Przy założeniu, że jest to gwiazda ciągu głównego, można ją sklasyfikować jako żółty karzeł typu G2–G5.
Zobacz też
- lista gwiazd w gwiazdozbiorze Łabędzia
- lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
- najjaśniejsze gwiazdy
Przypisy
Linki zewnętrzne