Albina Balasowa

Albina Balasowa, urodzona 26 lutego 1899 roku w Szopienicach, zmarła tamże 11 września 1977 roku. Była polską działaczką narodowościową na Górnym Śląsku, aktywnie uczestniczącą w powstaniach śląskich, znana jako „dromaderka” oraz określana mianem „szopienickiej królowej Polski”.

Pełniła rolę sanitariuszki oraz zaprzysiężonej kurierki w trzech powstaniach śląskich. Jako „dromaderka” przemycała ulotki plebiscytowe oraz broń, ukrywając je pod obszernym strojem śląskim.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodziła się w rodzinie Jana Bromboszcza i Marii z domu Śpiewok. Jej ojciec był robotnikiem, a matka gospodynią domową. Albina była najstarsza spośród ośmiorga rodzeństwa. W szkole powszechnej doświadczyła szykan ze strony niemieckich nauczycieli, co było efektem propolskiej postawy jej rodziny. Do działalności konspiracyjnej wprowadziła ją matka, z którą roznosiła polskie gazety.

W 1915 roku, mając 16 lat, musiała przejąć odpowiedzialność za utrzymanie rodziny, w tym siedmiorga rodzeństwa oraz ciężko chorej matki, ponieważ jej ojciec został powołany do wojska po wybuchu I wojny światowej. Albina pracowała w hucie Uthemanna w Szopienicach.

Od 1919 roku była członkinią Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, śpiewała w chórze mieszanym im. Stanisława Wyspiańskiego oraz występowała w polskim teatrze amatorskim.

15 maja 1919 roku została zaprzysiężona jako kurierka i łączniczka POW. Ukończyła kurs dla sanitariuszek organizowany przez Polski Czerwony Krzyż na Śląsku, którego celem było przygotowanie do służby sanitarnej w razie wybuchu powstania.

Powstania śląskie i plebiscyt

W powstaniach śląskich brała udział razem z matką, która wróciła do zdrowia, oraz ojcem, który wrócił z frontów wojennych. Jej trzej bracia, dwie siostry oraz stryjowie i kuzyni również wzięli udział w walkach z Niemcami. Po II powstaniu śląskim, w obawie przed represjami, rodzina Bromboszczów szukała schronienia w obozach w Polsce. Albina spędziła dwa miesiące w obozie w Sosnowcu, gdzie kontynuowała szkolenie sanitarne i pomagała w kuchni polowej. Kolportowała tygodnik „Powstaniec”. Powróciła do Szopienic pod koniec października 1919 roku dzięki umowie między rządami polskim a niemieckim, która umożliwiła powrót uchodźców politycznych do domów.

Po powrocie zaangażowała się w przygotowania do plebiscytu, odwiedzając hotel „Lomnitz”, gdzie mieścił się Polski Komisariat Plebiscytowy. Jako „dromaderka” przemycała ulotki plebiscytowe oraz broń, a także dokumenty i materiały propagandowe zachęcające do głosowania.

Podczas plebiscytu pełniła rolę męża zaufania, zachęcając do głosowania na Polskę w śląskim stroju przed lokalami wyborczymi. W Szopienicach, dzięki działalności rodziny Bromboszczów, głosy na rzecz Polski przeważały, jednak ogólny wynik na Śląsku był niekorzystny. Albina skomentowała te wyniki w następujący sposób:

W III powstaniu, które miało miejsce w marcu 1921 roku, Albina, mając 22 lata, wzięła udział jako sanitariuszka polowa i łączniczka w IV baonie I Pułku Katowickiego, na trasie Szopienice–Dąbrówka Mała–Łabędy–Kędzierzyn–Zimna Wódka–Ujazd–Sławęcice. Wspominała te wydarzenia:

Gdy brakowało opatrunków, Albina wykorzystała swój fartuch sanitariuszki jako bandaże.

W wolnej Polsce

W 1922 roku wyszła za mąż za Alojzego Balasa. Mieli troje dzieci: synów Józefa i Ryszarda oraz córkę Marię.

W okresie międzywojennym pełniła rolę instruktorki Młodzieży Powstańczej, Młodych Polek, harcerzy oraz młodzieży w Związku Strzeleckim. W czasie wielkiego kryzysu pomagała bezrobotnym i byłym powstańcom w znalezieniu pracy. Doprowadziła do likwidacji skrajnie biednych osiedli lepianek między Szopienicami a Sosnowcem, oferując nową mieszkanie dla jedenaście rodzin.

W 1938 roku została komendantką Przysposobienia Wojskowego Kobiet w Szopienicach, gdzie odbyła odpowiednie szkolenie przygotowujące kobiety na wypadek wojny.

II wojna światowa

Po rozpoczęciu II wojny światowej, w obawie przed aresztowaniem, Albina wspólnie z mężem, dziećmi i rodzicami opuściła Szopienice, osiedlając się we Lwowie.

Po powrocie na Śląsk została aresztowana przez gestapo, które nadało jej przydomek „szopienicka królowa Polski”. Trafiła do obozu pracy w Mysłowicach, gdzie pracowała jako sprzątaczka w niemieckim urzędzie. Zauważając listy Polaków przeznaczonych do wywiezienia do obozów koncentracyjnych, wykradła je, aby przekazać polskim działaczom. Działała w konspiracyjnej Organizacji Orła Białego, pełniąc podobne role kurierki i łączniczki jak w czasie powstań.

Okres powojenny

Była członkinią Związku Weteranów Powstań Śląskich. Reprezentowała śląskie kobiety w Belwederze u boku generała Jerzego Ziętka, zawsze w śląskim stroju. Zmarła 11 września 1977 roku w Szopienicach i została pochowana na tamtejszym cmentarzu.

Upamiętnienie

Albina Balasowa była jedną z 30 bohaterek wystawy „60 na 100. SĄSIADKI. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie”, która miała miejsce w 2019 roku. Ekspozycja ta opowiadała o roli kobiet w powstaniach śląskich oraz w akcji plebiscytowej. Koncepcję wystawy, scenariusz i materiały przygotowała Małgorzata Tkacz-Janik, a grafiki stworzyła Marta Frej.