Albin Walenty Rak ps. „Lesiński”
Albin Walenty Rak, znany również pod pseudonimem „Lesiński”, urodził się 13 lutego 1898 roku w Krotoszynie, a zmarł 31 maja 1960 roku w Ostrowie Wielkopolskim. Był podpułkownikiem artylerii Wojska Polskiego, ostatnim komendantem głównym Narodowych Sił Zbrojnych oraz pierwszym Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Po połączeniu NSZ z Armią Krajową, został skazany na śmierć przez samozwańczy Sąd Wojenny przy Komendzie Głównej NSZ. 15 czerwca 1944 roku został porwany przez przeciwników scalenia i zmuszony do zrzeczenia się zajmowanych stanowisk oraz do podporządkowania się komendantowi głównemu NSZ-ONR, płk. Stanisławowi Nakoniecznikowowi-Klukowskiemu, znanemu jako „Kmicic”. Po uwolnieniu przez porywaczy, natychmiast unieważnił wymuszone decyzje.
Życiorys
Młodość i udział w I wojnie światowej
Syn Józefa i Marii z domu Lesińskiej. Od 1915 roku kształcił się w seminarium nauczycielskim w Rawiczu. W listopadzie 1916 roku trafił do armii niemieckiej, służąc w 37 pułku artylerii polowej na froncie rosyjskim, a od marca 1917 roku – na froncie francuskim, w tym m.in. pod Verdun. W grudniu 1918 roku zdezerterował i w styczniu 1919 roku wziął udział w powstaniu wielkopolskim, walcząc w Krotoszynie.
W Wojsku Polskim
Od końca stycznia 1919 roku służył ochotniczo w Wojsku Polskim. Początkowo został przydzielony do Szkoły Podoficerów Artylerii w Toruniu, gdzie pełnił rolę instruktora i adiutanta. W lutym 1920 roku trafił do Centralnego Obozu Podoficerskich Szkół Artylerii w Toruniu, gdzie kolejno był adiutantem dywizjonu artylerii, drugim oficerem oraz adiutantem całego Obozu. Po ukończeniu Szkoły Młodszych Oficerów Artylerii (od kwietnia 1923 do kwietnia 1924) był instruktorem w Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu. W styczniu 1926 roku został przeniesiony do 7 pułku artylerii ciężkiej w Poznaniu, gdzie zajmował różne stanowiska, w tym instruktora w drużynie łączności, oficera ogniowego, dowódcy baterii oraz komendanta szkoły podoficerskiej. W latach 1928–1930 studiował jako wolny słuchacz na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Poznańskiego. We wrześniu 1930 roku przeniesiono go do Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, gdzie był instruktorem baterii. Po ukończeniu kursu w Szkole Strzelań Artylerii w Toruniu (od kwietnia do września 1931) powrócił na stanowisko instruktora i dowódcy baterii szkolnej. Od kwietnia 1933 roku był także instruktorem wychowania fizycznego dywizjonu. 27 czerwca 1935 roku awansował na stopień majora z datą 1 stycznia 1935 roku i 30. lokatą w korpusie oficerów artylerii. W sierpniu tego samego roku objął dowództwo dywizjonu w SPR Art. W 1936 roku został przeniesiony do 16 pułku artylerii lekkiej w Grudziądzu na stanowisko dowódcy dywizjonu, a później II zastępcy dowódcy pułku.
Udział w kampanii 1939 roku
W czasie wojny obronnej 1939 roku był dowódcą II dywizjonu 16 pułku artylerii lekkiej, wchodzącego w skład 16 Dywizji Piechoty w Grupie Operacyjnej „Wschód” Armii „Pomorze”. Po wzięciu do niewoli osadzono go w Oflagu II B w Arnswalde (Choszczno), skąd został zwolniony w 1942 roku z powodu złego stanu zdrowia. Po zwolnieniu zamieszkał w Skierniewicach, gdzie pracował jako tłumacz w urzędzie melioracyjnym starostwa łowickiego.
Zaangażowanie się w NSZ
W marcu 1943 roku włączył się w działalność konspiracyjną w Narodowych Siłach Zbrojnych, gdzie został mianowany zastępcą szefa sztabu Komendy Głównej NSZ. Od sierpnia do października 1943 roku pełnił funkcję p.o. szefa sztabu. 1 listopada tego samego roku został zatwierdzony przez Komendanta Głównego NSZ, płk. dypl. Tadeusza Kurcyusza ps. „Żegota”, na stanowisku I zastępcy szefa sztabu. Po podpisaniu umowy scaleniowej między NSZ a AK 7 marca 1944 roku, podporządkował się tej decyzji. Zgodnie z warunkami umowy, Komendant Główny AK, gen. Tadeusz Bór-Komorowski, zatwierdził mu stopień podpułkownika. Po kryzysie organizacyjnym w NSZ, po śmierci płk. Kurcyusza oraz rezygnacji płk. Wacława Świecińskiego ps. „Tuwar”, objął 6 maja 1944 roku te stanowiska. Tego samego dnia wysłał pismo do Komendanta Głównego AK z prośbą o dalsze rozkazy. 5 czerwca został zaprzysiężony przez niego i mianowany pełnomocnikiem ds. NSZ oraz Komendantem Głównym NSZ. Przeciwnicy scalenia z ONR 21 kwietnia powołali samozwańczą Radę Polityczną Narodowych Sił Zbrojnych, na czele której stanął mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow-Klukowski ps. „Kmicic”. Rada ogłosiła, że Kurcyusz przed śmiercią mianował Nakoniecznikowa swoim następcą, co było nieprawdziwe. W ten sposób w konspiracji funkcjonowały dwie różne organizacje NSZ: oenerowska Nakoniecznikowa, sprzeciwiająca się scaleniu z AK, oraz endecka Raka, która wspierała to porozumienie.
10 maja płk Nakoniecznikow-Klukowski skierował sprawę ppłk. Raka do samozwańczego Sądu Wojennego przy Komendzie Głównej NSZ, który 2 czerwca skazał go na karę śmierci, trwałą utratę praw publicznych i obywatelskich oraz wydalenie z korpusu oficerskiego. Wyrok ogłoszono w piśmie „Narodowe Siły Zbrojne” nr 7 z 13 czerwca, razem z komunikatem Rady Politycznej NSZ, która zatwierdziła wyrok oraz dopuszczała możliwość ułaskawienia po wyrażeniu „czynnego żalu”, co oznaczało anulowanie dotychczasowych rozkazów i podporządkowanie się „Kmicicowi”. W dniu 15 czerwca ppłk Rak został porwany na ulicy przez bojówkę NSZ-ONR i zmuszony do zrzeczenia się zajmowanych funkcji oraz do odwołania wcześniejszych rozkazów. Po uwolnieniu, odwołał jednak wymuszoną rezygnację w rozkazie oficerskim nr 11 z 20 czerwca, krytykując takie metody działania. Kontynuował akcję scaleniową, w wyniku której większość sił NSZ scaliła się z AK, mimo że w Polsce centralnej i południowej oenerowcy nadal mieli znaczące wpływy.
Wziął udział w powstaniu warszawskim, a po jego kapitulacji opuścił miasto z ludnością cywilną.
Udział w konspiracji w NZW
W listopadzie 1944 roku, podczas narady w Grodzisku Mazowieckim, doszło do połączenia dawnych oddziałów NOW i NSZ (scalonych z AK) w Narodowe Zjednoczenie Wojskowe, gdzie został wyznaczony na Komendanta Głównego tej organizacji. Funkcję tę sprawował nominalnie do końca maja 1945 roku, a następnie przekazał ją ppłk. Tadeuszowi Danilewiczowi. Równocześnie w lutym 1945 roku zgłosił się do służby w ludowym Wojsku Polskim, jednak nie został przyjęty.
Końcowy okres życia
Później osiedlił się we wsi Cieszyn w powiecie ostrowskim, gdzie podjął pracę jako nauczyciel w miejscowej szkole powszechnej. Został aresztowany przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego 18 sierpnia 1945 roku i osadzony w więzieniu w Poznaniu. Po zwolnieniu 16 maja 1946 roku wrócił do Cieszyna, gdzie pracował jako nauczyciel, a od września 1947 roku pełnił obowiązki kierownika szkoły, a od sierpnia 1950 roku – nauczyciela, a od kwietnia 1958 roku – kierownika szkoły podstawowej.
Zmarł 31 maja 1960 roku w Ostrowie Wielkopolskim i został pochowany na cmentarzu w Cieszynie.
Był żonaty od 1921 roku z Jadwigą z domu Zielińską i miał dwóch synów: Albina i Józefa.
Ordery i odznaczenia
Srebrny Krzyż Zasługi (25 maja 1929)
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
