Albertusy

Albertusy

Albertusy to seria polskich dzieł literackich, które powstały w XVII wieku i były kontynuacją, naśladownictwem lub przeróbką anonimowego dialogu „Wyprawa plebańska” z 1590 roku. Utwory te łączyła przede wszystkim postać głównego bohatera, którym był albo sam Albertus z „Wyprawy plebańskiej” (ubogi, tchórzliwy sługa parafialny), albo postać na nim bazująca. Wspólnym elementem tych dzieł była także prototypowa sytuacja fabularna, w której bohater, naiwność, był wysłany na wojnę. Większość z tych utworów należy do nurtu literatury sowizdrzalskiej, aczkolwiek pojawiały się również albertusy o tematyce kontrreformacyjnej i dworskiej. Termin „albertusy” stosowano przynajmniej od połowy XVII wieku.

Pierwsze utwory

Pierwszym albertusem był „Rozmowa plebanowa z Panem o wojnie na czasy teraźniejsze”, który ukazał się w 1594 roku. W 1596 roku opublikowano „Albertusa z wojny” – bezpośrednią kontynuację „Wyprawy plebańskiej”. Dalsze losy bohatera przedstawiała komedia „Albertus-rotmistrz” z 1640 roku, zawarta w zbiorze „Bacchanalia, czyli Dialogi z intermediami”, wystawianym na teatrach szkolnych (tekst nie zachował się, znany jest jedynie ze streszczenia w „Dykcjonarzu poetów polskich” Hieronima Juszyńskiego). Postać Albertusa pojawiła się również w „Komedii rybałtowskiej nowej” (1615) oraz w dialogach „Synod klechów” i „Szkolna mizeria”, gdzie wspomniano o pracy i śmierci Albertusa.

Inne utwory

Do albertusów zaliczają się także te utwory, w których bohater wzorowany jest jedynie na Albertusie. Należą do nich m.in.: „Zwrócenie Matyjasza z Podola” (1619), „Wyprawa ministra do Inflant” (1605, gdzie wzór fabularny został wykorzystany w kontekście kontrreformacji, zastępując plebana i Albertusa duchownym protestanckim i jego synem), „Walna wyprawa do Wołoch ministrów na wojnę” (1617, rozszerzona i dostosowana do nowych realiów wersja „Wyprawy ministra…”) oraz „Jantaszek z wojny moskiewskiej” (1661).

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Grzeszczuk, Albertus i „Wyprawa plebańska”. W: Lektury polonistyczne. Tom I. Kraków: Universitas, 1997. ISBN 83-7052-304-8. Brak numerów stron w książce.
• Stanisław Grzeszczuk, Literatura sowizdrzalska. W: Słownik literatury staropolskiej. Teresa Michałowska (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002. ISBN 83-04-04621-0. Brak numerów stron w książce.
• Czesław Hernas, Barok. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13846-7. Brak numerów stron w książce.
• Julian Krzyżanowski, Albertusy. W: Słownik folkloru polskiego. Julian Krzyżanowski (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1965. Brak numerów stron w książce.