Alberto Santos-Dumont (urodzony 20 lipca 1873 w Palmyrze, zmarły 25 lipca 1932 w Guarujá) był brazylijskim pionierem lotnictwa.
Życiorys
Przyszedł na świat 20 lipca 1873 roku w Palmyrze, znajdującej się w stanie Minas Gerais w Brazylii, w zamożnej rodzinie zajmującej się uprawą kawy. Jego przodkowie wywodzili się z francuskiej emigracji z początku XIX wieku. W dzieciństwie z pasją czytał wszystkie dostępne dzieła Juliusza Verne’a. W wieku piętnastu lat wyjechał z rodzicami do Paryża, gdzie osiedlił się na stałe. Tam żywo interesował się nauką oraz nowinkami technicznymi, szczególnie silnikami spalinowymi. Pracował jako mechanik i kierowca, a jego największym osiągnięciem w tej dziedzinie było pokonanie w 1901 roku trasy Paryż – Nicea samochodem Panhard-Levassor 6CV w czasie 54 godzin.
Jego fascynacja lotami balonowymi skłoniła go do podjęcia prób skonstruowania balonu, którym można by sterować – sterowca. Pierwszy tego typu statek powietrzny zaprojektował w 1898 roku, lecz nie odniósł on pełnego sukcesu. W kolejnych latach zbudował i przetestował szereg nowych konstrukcji. Jego przełomowym osiągnięciem był sterowiec No. 6, skonstruowany w 1901 roku, którym 19 października wystartował z parku w Saint-Cloud, okrążył wieżę Eiffla i powrócił w czasie krótszym niż pół godziny. Lot ten przyniósł mu ogromną sławę oraz Nagrodę Deutscha de la Meurthe w wysokości 100 000 franków, z czego połowę przekazał na pomoc dla ubogich. Od 1903 roku prowadził komercyjne loty swoimi sterowcami nad Paryżem z bazy lotniczej w Neuilly. W 1905 roku próbował skonstruować śmigłowiec, jednak jego wysiłki nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.
W 1904 roku udał się na wystawę do USA, gdzie m.in. spotkał się z prezydentem Theodorem Rooseveltem, który był zainteresowany sterowcami. Dowiedział się również o sukcesach braci Wright. Zainspirowany ich osiągnięciami, w 1906 roku zaczął projektować samoloty, szybowce oraz śmigłowce.
30 września 1906 roku, reprezentując USA, wziął udział w Pucharze Gordona Bennetta, zajmując 14. miejsce. Ciekawostką jest fakt, że jako jedyny uczestnik tych zawodów wystartował balonem napędzanym silnikiem. W trakcie lotu jego kurtka zaplątała się w śmigło, co zmusiło go do zakończenia lotu po pokonaniu 134,00 km.
23 października 1906 roku, pilotując samolot No. 14-bis, Santos-Dumont przeleciał 60 m na oczach publiczności, zdobywając nagrodę Ernesta Archdeacona, przyznaną za przelot co najmniej 25 m. 12 listopada tego samego roku pokonał dystans 220 m w czasie 22 sekund. Choć były to odległości krótsze niż te osiągane przez braci Wright, stanowiły pierwsze europejskie i oficjalnie uznane rekordy długości przelotu. Zwolennicy tezy, że konstrukcja Santos-Dumonta była pierwszym udanym samolotem, wskazują, że w przeciwieństwie do samolotów braci Wright, jego No. 14-bis miał podwozie, które umożliwiało start o własnych siłach z płaskiego terenu, bez użycia szyny lub startu pod wiatr. Samolot No. 14-bis był dwupłatowy w układzie kaczki, z skrzydłami opartymi na zasadzie latawca skrzynkowego i silnikiem o mocy 50 KM, napędzającym śmigło pchające. Ostatni projekt Santos-Dumonta z 1909 roku, ultralekki samolot „Demoiselle” („Ważka”) (numery od 19 do 22), odniósł duży sukces komercyjny, a jego plany zostały udostępnione entuzjastom lotnictwa za darmo, co pozwoliło na zbudowanie wielu egzemplarzy.
Osiągnięcia Santos-Dumonta przyniosły mu nieoczekiwaną sławę. Znany producent zegarków Cartier zadedykował mu pierwszy na świecie seryjny zegarek-bransoletę, nazwany „Santos”. Jego sława jako lotnika-konstruktora dotarła także do Ameryki, gdzie jego rodzinne miasto zmieniło nazwę na „Santos Dumont” dla uhonorowania jego osoby.
Po 1910 roku Santos-Dumont zapadł na stwardnienie rozsiane i zaniechał dalszych prac nad nowymi samolotami. Przez pewien czas przebywał w klinice Val Mont w Glion koło Montreux w Szwajcarii, a w latach 1927–1932 mieszkał w „Villa Ribaupierre” w tej miejscowości, gdzie nabył niewielką działkę z zamiarem budowy własnego domu.
W 1928 roku przyjechał do Brazylii jako pionier lotnictwa. Otrzymał jednak ogromny cios, gdy będąc świadkiem wypadku lotniczego, hydroplan wysłany na jego powitanie w Rio de Janeiro rozbił się na wodach zatoki, a wszyscy członkowie załogi zginęli.
W miarę upływu lat, po I wojnie światowej, gdy samoloty stały się kluczowym elementem uzbrojenia armii, Santos-Dumont coraz bardziej odczuwał ciężar odpowiedzialności za cierpienia ludzi, do których przyczynił się swoimi wynalazkami. Kiedy w 1932 roku, Armia Brazylijska, ignorując jego apele, wykorzystała samoloty do bombardowania powstania w São Paulo, konstruktor popadł w głęboką depresję. Zmarł wkrótce potem – 25 lipca 1932 roku, przypuszczalnie popełniając samobójstwo w związku z chorobą i depresją.
Odznaczenia i nagrody
Wielki Oficer Legii Honorowej (1930, Francja)
Krzyż Wielki Orderu Zasługi dla Kultury (2006, Brazylia) – pośmiertnie
Grande Médaille de l’Aéro-Club de France (1901, Francja)
Przypisy
Bibliografia
Alberto Santos-Dumont (1873-1932) [w:] „Młody Technik”, nr 7/1973, s. 3
Alberto Santos-Dumont, My Airships, University Press of the Pacific, Honolulu, Hawaii, 16 grudnia 2002, ISBN 0-89875-245-0, ISBN 978-0-89875-245-8
Paul Hoffman, Wings of Madness: Alberto Santos-Dumont and the Invention of Flight, Hyperion, wydanie 1 (11 czerwca 2003), ISBN 0-7868-6659-4, ISBN 978-0-7868-6659-5
Paul Hoffman, Wings of Madness: Alberto Santos-Dumont and the Invention of Flight, Harper Perennial, nowe wydanie (6 grudnia 2004), ISBN 1-84115-369-9, ISBN 978-1-84115-369-8
