Alberto Lattuada (urodzony 13 listopada 1914 w Mediolanie, zmarły 3 lipca 2005 w Rzymie) był włoskim reżyserem, scenarzystą, krytykiem oraz producentem filmowym. Zadebiutował w 1943 roku filmem fabularnym Jakub idealista. Po zakończeniu II wojny światowej stał się jednym z kluczowych twórców neorealizmu w kinie włoskim. W 1950 roku współpracował z Federico Fellinim przy debiutanckim filmie Światła variété. Późniejsza twórczość Lattuady była różnorodna stylistycznie. Ostatni film, który zrealizował, to Cierń w sercu (1986).
Biografia i twórczość
Dzieciństwo i młodość
Alberto Lattuada urodził się jako syn kompozytora Felice Lattuady. Już w młodym wieku miał styczność z sztuką, obserwując spektakle teatralne, które jego ojciec realizował dla La Scali. Zamiast jednak koncentrować się na operze, bardziej zafascynowała go publiczność kinowa. Zanim ukończył studia na wydziale architektury, pisał opowiadania i wiersze. Odkrył również swoją pasję do kina, organizując przeglądy filmowe i gromadząc kopie filmów przeznaczonych do kasacji. Dzięki jego staraniom udało się uratować takie dzieła jak: Szalone żony Ericha von Stroheima (1921), Brzdąc Charlie Chaplina, Lulù Georga Wilhelma Pabsta (1929) oraz Błękitny anioł Josefa von Sternberga (1930), a także niektóre filmy Fritza Langa i René Claira. Wraz z Mario Ferrarim i Giannim Comencinim, bratem reżysera Luigiego Comenciniego, przyczynił się do powstania Filmoteki Włoskiej (Cineteca Italiana) w Mediolanie.
W 1933 roku zajął się scenografią do filmu krótkometrażowego Cuore rivelatore Alberta Mondatoriego. Zaczął pisać recenzje filmowe dla Libro e Moschetto oraz założył periodyk Camminare. Razem z Luigim Comencinim był częścią grupy antyfaszystowskiej, związanej z czasopismem Corrente. Jego determinacja, aby zorganizować pokaz filmów, w tym zakazanego dzieła Towarzysze broni Jeana Renoira, doprowadziła do konfliktu z policją przed przystąpieniem Włoch do II wojny światowej.
Lata 40.
W latach 40. współpracował z twórcami takimi jak Mario Baffico oraz Ferdinando Maria Poggioli. Dla filmu Tak, proszę pani (Sissignora, 1941) napisał scenariusz wspólnie z reżyserem oraz innymi autorami. Razem z Mariem Soldatim stworzył scenariusz do Piccolo mondo antico (1941). W tym samym roku opublikował album fotograficzny Kwadratowe oko (L’occhio quadrato), który odzwierciedlał jego zainteresowania plastyczne w filmie i fotografii. Debiutował filmem fabularnym Jakub idealista w 1943 roku, do którego napisał scenariusz z dwoma innymi współautorami; ekranizacja opierała się na powieści XIX-wiecznego lombardzkiego pisarza, Emilia De Marchi. Film ten był również debiutanckim dziełem dla producenta Carla Pontiego oraz aktorki Mariny Berti.
Zmuszony do ukrywania się w Rzymie z powodu swojej działalności antyfaszystowskiej w Mediolanie, zdołał po wojnie, w 1944 roku, nakręcić swój drugi film La freccia nel fianco, który, podobnie jak jego debiut, był adaptacją literacką.
Okres powojenny
Po wojnie stworzył krótkometrażowy film dokumentalny La nostra guerra, a następnie stał się jednym z czołowych przedstawicieli neorealizmu, realizując takie filmy jak: Bandyta (Il bandito, 1946), Bez litości (Senza pietà, 1948), Młyn na Padzie (Il mulino del Po, 1949) oraz Wilczyca (La lupa, 1952).
W 1946 roku, po premierze Bandyty, rozpoczął współpracę z popularnym komikiem Aldo Fabrizim. To on wprowadził Lattuadę do młodego Federico Felliniego, co zaowocowało ich dalszą współpracą. Razem napisali scenariusz do filmu Zbrodnia Giovanniego Episcopo, opartego na powieści D’Annunzia, który Lattuada zrealizował pod koniec 1946 roku. Ich ponowna współpraca miała miejsce przy adaptacji powieści Młyn na Padzie Riccarda Bacchellego, która zdobyła uznanie zarówno wśród krytyków, jak i widzów.
Anegdoty Fabriziego stały się podstawą filmu Światła variété z 1950 roku, do którego Lattuada i Fellini wspólnie napisali scenariusz i wyreżyserowali, a w którym wystąpiły ich żony, Giulietta Masina i Carla Del Poggio. Dzieło zostało dobrze przyjęte, jednak Lattuada w trakcie realizacji wydał wszystkie środki, co skłoniło go do przyjęcia propozycji Dina De Laurentiisa w reżyserii kolejnego filmu, Anna z Silvaną Mangano. Film odniósł sukces, zdobywając popularność również w Ameryce, a dochody z jego realizacji pozwoliły Lattuadzie na stworzenie filmu Płaszcz, uznawanego za jeden z najlepszych w jego karierze. Film jest adaptacją opowiadania Gogola, przystosowaną do włoskich realiów, w której wystąpił popularny włoski komik, Renato Rascel.
Po nakręceniu filmu Na plaży (1954) Lattuada zajął się mniej lub bardziej komercyjnymi projektami, od czasu do czasu sięgając po adaptacje literackie, takie jak anglojęzyczna Burza nad stepem (1958), oparta na opowiadaniu Puszkina Córka kapitana, czy Przyjdź do nas na kawę (1970), inspirowana współczesną włoską powieścią Piero Chiary. Jego najlepszym filmem lat 60. był Człowiek mafii (1962), w którym jedną z wybitnych ról zagrał Alberto Sordi, odgrywając postać nieszczęśliwego urzędnika, który w zamian za korzyści rodzinne stał się tytułowym człowiekiem mafii, wykonując zlecenie zabójstwa w Nowym Jorku.
W trakcie swojej kariery Lattuada zyskał reputację reżysera, który potrafił wydobyć z aktorów to, co najlepsze. Uznawany był także za odkrywcę talentów, zwłaszcza młodych aktorek, takich jak Jacqueline Sassard w filmie Guendalina (1957) czy Catherine Spaak w Słodkie kłamstwa (1960); to właśnie w związku z Spaak ukuł termin „nimfetka”, który zyskał popularność.
W latach 80. Lattuada skoncentrował się głównie na produkcji telewizyjnej, realizując popularny serial Krzysztof Kolumb (1985) oraz miniserial Due fratelli (1987). Zasiadał w jury konkursu głównego na 47. MFF w Wenecji (1990). Ostatni raz wystąpił jako aktor w 1994 roku, grając odpychającego biznesmena w filmie Il toro Carlo Mazzacuratiego. Zmarł po długiej chorobie w swoim domu na wsi pod Rzymem.
Życie prywatne
2 kwietnia 1945 roku ożenił się z Carlą Del Poggio. Ich małżeństwo trwało aż do jego śmierci, a para miała dwoje dzieci.
Odznaczenia
27 kwietnia 1987 roku Prezydent Republiki Włoskiej, Sandro Pertini, uhonorował Alberta Lattuadę Orderem Zasługi Republiki Włoskiej w klasie II: Wielki oficer (Grande Ufficiale).
2 czerwca 1995 roku Prezydent Republiki Włoskiej, Francesco Cossiga, odznaczył Lattuadę Orderem Zasługi Republiki Włoskiej w klasie I: Kawaler Krzyża Wielkiego (Cavaliere di Gran Croce).
Filmografia
Film fabularny
Film telewizyjny
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Hanna Książek-Konicka: 100 filmów włoskich. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1978.
Zbigniew Pitera: Leksykon reżyserów filmowych: reżyserzy zagraniczni. Wyd. 2 rozsz. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1984. ISBN 83-221-0166-X.
Linki zewnętrzne
