Albert Wangerin

Albert Wangerin, właściwie Friedrich Heinrich Albert Wangerin (ur. 18 listopada 1844 w Greifenberg in Pommern, zm. 25 października 1933 w Halle), był niemieckim matematyk.

Był uznawany w niemieckiej oraz światowej nauce. Uporządkował i zsystematyzował różne aspekty matematyki. Swoją pracę naukową oraz działalność wydawniczą traktował z pełnym szacunkiem, co umożliwiło mu wychowanie wielu utalentowanych matematyków, którzy brali go za przykład rzetelności i sumienności. Wyróżniał się pracami w obszarze teorii potencjalnej, funkcji sferycznych oraz zróżnicowanej geometrii. W trakcie swojej kariery opublikował wiele prac naukowych, encyklopedycznych i historycznych.

Nauka i praca

Pochodził z ewangelicko-luterańskiej rodziny robotniczej. Jego ojcem był Heinrich Wangerin, mistrz hydrauliki, a matką Emilie z domu Bathke. Młodzieńcze lata spędził w Greifenbergu (obecnie Gryfice). W latach 1853–1862 uczęszczał do lokalnych szkół, w tym do Gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma (niem.) RealGymnasium, które ukończył z doskonałymi wynikami, szczególnie w języku greckim.

W 1862 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie w Halle, gdzie uczył się matematyki pod okiem profesorów: H.E. Heinego, A. Rosenbergera i F. Neumanna, a także fizyki u prof. H. Knoblocha. W 1864 przeniósł się do Königsbergu, gdzie kontynuował badania pod kierunkiem prof. Franza Neumanna i F.J. Richelota. Stopień doktora z fizyki otrzymał 16 marca 1866 roku, broniąc pracy De annulis Newtonianis. Jego dalsze badania były mocno inspirowane przez promotora F. Neumanna, co zaowocowało publikacjami, takimi jak książka „Franz Neumann und sein Wirken als Forscher und Lehrer” w 1907 roku oraz artykuły w czasopismach „Der Jahresberichte Deutschen Mathematiker Vereinigung” (1894–1895), „Leopoldina” (1896) i „Franz Neumann als Mathematiker” w „Für Zeitschrift Physik” (1910). Duży wpływ na jego dalsze badania miał również prof. C. Jacobi, niemiecki matematyk.

Po uzyskaniu doktoratu w 1866 roku i zdobyciu dodatkowych kwalifikacji pedagogicznych, nauczał w berlińskich gimnazjach, takich jak Friedrichswerdersche Gymnasium i Andreasrealgymnasium w latach 1866–1867. Od 1 października 1868 roku uczył w gimnazjum poznańskim, a od 1 kwietnia 1869 do 31 marca 1876 ponownie w Berlinie. Oprócz nauczania, A. Wangerin był redaktorem roczników statystycznych „Jahrbuches über die Fortschritte der Mathematik” w latach 1869–1878, pełniąc rolę doradczą aż do 1924 roku.

Działalność naukowa

W latach 1876–1882 A. Wangerin pracował jako nauczyciel akademicki na Uniwersytecie Berlińskim, gdzie uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego. Po śmierci E. Heinego w 1881 roku, w 1882 roku został przeniesiony na Uniwersytet w Halle-Wittenbergi, gdzie jako profesor zwyczajny pełnił również funkcję rektora uczelni w latach 1910–1911. Na emeryturę przeszedł w 1919 roku, pozostając w Halle do końca życia.

Jego badania koncentrowały się na teorii potencjalnej, funkcjach sferycznych oraz zróżnicowanej geometrii. Analizy zawarte w pracy „Reduction der Potentialgleichung für gewisse Rotationskörper auf eine gewöhnliche Differentialgleichung”, opublikowanej w 1875 roku, były znaczące. Napisał również dwa traktaty dotyczące teorii potencjalnej i funkcji sferycznych: „Theorie des Potentials und der Kugelfunktionen” (1909, 1921). Pomimo głębokiej wiedzy specjalistycznej, badania A. Wangerina w obszarze fizyki matematycznej nie były jego największym wkładem w rozwój matematyki; znacznie większy nacisk kładł na pisanie podręczników oraz na treści encyklopedyczne i historyczne.

A. Wangerin prowadził różnorodne wykłady na Uniwersytecie w Halle, dotyczące matematyki i fizyki matematycznej, m.in. w zakresie: równań z częściowymi pochodnymi, rachunku odmian, teorii eliptycznych funkcji, geometrii syntetycznej, hydrostatyki i teorii kapilarności, teorii krzywych przestrzennych i powierzchni, analitycznej mechaniki, teorii potencjalnej oraz sferycznej harmoniki, mechaniki niebieskiej, teorii rzutów mapy, hydrodynamiki i równań z częściowymi pochodnymi w fizyce matematycznej.

Matematyk został członkiem niemieckiej Akademii Nauk „Leopoldina” w 1883 roku, a w latach 1906–1921 pełnił funkcję jej przewodniczącego. W 1907 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Uppsali w Szwecji za osiągnięcia w dziedzinie nauk medycznych. Został również uhonorowany kilkoma medalami zasługi, w tym prestiżowym medalem Cotheniusa, który otrzymał od Akademii Nauk „Leopoldina” w 1922 roku.

Rodzina

14 kwietnia 1871 roku A. Wangerin ożenił się z Johanną Thorn. Z tego małżeństwa doczekał się pięciorga dzieci: trzech synów i dwóch córek.

Ernst (syn), ur. 6 maja 1872, historyk (z tytułem doktora),

Albert (syn), ur. 19 czerwca 1873, chemik (również z tytułem doktora),

Ella (córka), ur. 21 września 1874, nauczycielka muzyki w klasie fortepianu,

Käthe (córka), ur. 5 sierpnia 1878, sprawozdawczyni (prawdopodobnie również dziennikarka),

Walter (syn), ur. 15 kwietnia 1884, profesor ekologii w Wyższej Szkole Technicznej w Gdańsku.

Przykładowe publikacje

A. Wangerin podczas swojej kariery napisał i opublikował wiele prac o charakterze naukowym oraz encyklopedyczno-historycznym. Wśród ponad 50 najważniejszych jego publikacji znajdują się:

A. Wangerin, „Geometrische Darstellung der Wurzeln der Gleichungen: 1) u² + v² + w² = 0 und 2) u² + v² = 0”, Grunert Arch. LV (1873), s. 215–217.

A. Wangerin, „Reduction der Potentialgleichung für gewisse Rotationskörper auf eine gewöhnliche Differentialgleichung”, Hirzel Leipzig, 1875.

A. Wangerin, „C.F. Gauss: Allgemeine Flächentheorie”, W. Engelmann, Leipzig 1889.

A. Wangerin, „Über die Abwickelung von Rotationsflächen mit constantem negativen Krümmungsmass auf einander”, Jber. Deutsch. Math.-Verein, 1, 1892, s. 71–72.

A. Wangerin, „Fr. Neumann: Vorlesungen über die Theorie der Cappilarität. Gehalten an der Universität Königsberg”, B.G. Teubner, Leipzig 1894.

A. Wangerin, „H. v Helmholtz: Zwei hydrodynamische Abhandlungen”, W. Engelmann, Leipzig 1896.

A. Wangerin, „L Euler: Drei Abhandlungen über Kartenprojektion (1777)”, W. Engelmann, Leipzig 1898.

A. Wangerin, „Theorie der Kugelfunktionen und der verwandten Funktionen, insbesondere der Laméschen und Besselschen, Theorie spezieller, durch lineare Differentialgleichungen definierter Funktionen”, Encykl. math. Wiss. 2, 1904, s. 695–759.

A. Wangerin, „Optik: ältere Theorie”, Encykl. math. Wiss. V3, 1909, s. 1–94.

A. Wangerin, „Über die Ersetzung der Anziehung eines homogenen Ellipsoids durch die Anziehung der z masą obciążonej powierzchni”, Jber. Deutsch. Math.-Verein. 23, 1914, s. 389-391.