Albert Üksip

Albert Aleksander Üksip

Albert Aleksander Üksip (ur. 8 grudnia 1886 w Narwie, zm. 10 sierpnia 1966 w Tallinnie) był estońskim aktorem oraz botanikiem specjalizującym się w hieracjologii. Ze względu na fakt, że znaczną część swoich prac publikował w języku rosyjskim jako Альберт Яковлевич Юксип, obok poprawnej formy jego nazwiska Üksip można spotkać również formy Ueksip, Üxip, Juksip oraz Juxip (transliteracje z cyrylicy).

Życiorys

Üksip ukończył szkołę w Narwie w 1902 roku. Jego marzeniem było studiowanie botaniki, jednak z przyczyn finansowych nie było to możliwe. Do 1916 roku pracował jako urzędnik w lokalnym młynie lnianym, a następnie jako kalkulator. Od 1905 roku występował w teatrach amatorskich, a w 1923 roku został zaproszony do narodowego estońskiego teatru „Estonia”, gdzie zagrał 160 ról, aż do przejścia na emeryturę w 1949 roku. Ponadto wykładał historię sztuki i inne przedmioty w Estońskim Instytucie Teatralnym. Po przejściu na emeryturę skoncentrował się głównie na badaniach botanicznych, publikując opracowania dotyczące jastrzębców dla Flory ZSRR oraz Flory Estonii.

W 1945 roku otrzymał tytuł Zasłużonego Artysty Estońskiej SRR, a w 1956 roku został członkiem honorowym Estońskiego Towarzystwa Przyrodników oraz Estońskiego Towarzystwa Teatralnego. W 1963 roku nakręcono o nim film dokumentalny.

Znaczenie w historii nauki

Osiągnięcia naukowe

Albert Üksip prowadził badania nad jastrzębcami (aktualnie klasyfikowanymi w rodzajach Hieracium i Pilosella), które stanowią wyzwanie taksonomiczne z powodu obecności apomiksji, co prowadzi do dużej liczby mikrogatunków. W swojej pracy nad tym rodzajem korzystał z metod biometrycznych. W ramach przygotowania do opracowania jastrzębców na terenie Związku Radzieckiego, opisał 141 nowych gatunków, w tym:

W sekcji Alpina Fr.:

Hieracium ljapinense Üksip – znane z arktycznej części Europy i Syberii (typ z Uralu Polarnego);
Hieracium kuroksarense Üksip – występujące w środkowej części Uralu;

W sekcji Vulgata Fr.:

Hieracium aphanum Üksip – gatunek endemiczny Estonii;
Hieracium kuzenevae Üksip – znane z północnej Rosji europejskiej i północnej Syberii (typ z okolic Murmańska);
Hieracium nenukovii Üksip – występujące w kilku miejscach na północnym wschodzie Europy (typ z Łotwy);

W sekcji Tridentata Fr.:

Hieracium trichobrachium Üksip – opisane nad rzeką Peczora.

Wprowadził także wiele nowych kombinacji nomenklatorycznych, które przez pewien czas były przedmiotem sporu w taksonomii roślin. Według rosyjsko-fińskiego hieracjologa Alexandra Sennikova, wiele z tych kombinacji zostało opublikowanych w sposób nieważny z formalnych przyczyn, głównie z powodu nieodpowiedniego cytowania bazonimu. W związku z tym, kombinacje te wymagały ponownego ważnego opublikowania, co w nomenklaturze botanicznej oznaczane jest słowem ex (łac. „z”). Przykładowo, poprawne nazwy dwóch gatunków z sekcji Cernua R. Uechtr. będą „Hieracium beschtavicum (Litw. et Zahn) Juxip ex Sennik.” oraz „Hieracium foliosissimum (Woron. et Zahn) Juxip ex P.D.Sell et C.West”. Polski hieracjolog Zbigniew Szeląg uważa, że odniesienia do protologów w pracy Üksipa są wystarczająco dokładne, dlatego za autora tych kombinacji należy uznać samego Üksipa, co oznacza, że nie wymagały one ponownego ważnego opublikowania. W takim przypadku poprawnymi nazwami wspomnianych wyżej gatunków będą „Hieracium beschtavicum (Litw. & Zahn) Juxip” oraz „Hieracium foliosissimum (Woronow & Zahn) Juxip”.

Zielnik Üksipa znajduje się na Uniwersytecie w Tartu.