Albert Speer

Albert Speer, właściwie Berthold Konrad Hermann Albert Speer (ur. 19 marca 1905 w Mannheimie, zm. 1 września 1981 w Londynie) – niemiecki polityk oraz architekt, jeden z kluczowych przywódców nazistowskich Niemiec, uznawany za zbrodniarza wojennego.

Speer, jako architekt, był związany z tradycjonalizmem silnie sprzeciwiającym się modernizmowi. Jego styl określany jest jako uproszczony klasycyzm. W jego przekonaniu, architektura powinna być monumentalna i pełna wyrazu, a funkcje reprezentacyjne i propagandowe wymagały wrażenia trwałości oraz stabilności.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Albert Speer pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej w Mannheim. Jego ojciec oraz dziadek byli architektami. Speer studiował architekturę na Wyższej Szkole Technicznej w Karlsruhe, a następnie od wiosny 1924 do lata 1925 w Monachium. Później przeniósł się na Uniwersytet Techniczny w Berlinie, gdzie nie został jednak przyjęty na seminarium pod kierunkiem Hansa Poelziga. W 1926 roku został uczniem Heinricha Tessenowa, a po uzyskaniu dyplomu w 1927 roku, jego asystentem.

Latem 1922 roku poznał Margarete Weber, znaną jako Margret (1905–1987), pochodzącą z rzemieślniczej rodziny z Heidelbergu. 28 sierpnia 1928 roku, wbrew matce, która uważała małżeństwo za mezalians, Albert wziął ślub z Margret w Berlinie. W latach 1934–1942 na świat przyszło sześcioro dzieci Speerów: Albert junior, Hilde, Margarete, Arnold, Fritz i Ernst.

Architekt Hitlera

W grudniu 1930 roku Speer uczestniczył w wiecu narodowych socjalistów na Hasenheide w Berlinie, gdzie przemawiał Hitler. 1 marca 1931 roku wstąpił do NSDAP i stał się aktywnym działaczem partii. W 1932 roku zrealizował swoje pierwsze projekty dla partii, a po śmierci Paula Ludwiga Troosta w 1934 roku, objął stanowisko głównego architekta Hitlera. W 1937 roku został mianowany generalnym inspektorem budowlanym stolicy Rzeszy (Generalbauinspektor für die Reichshauptstadt) i przygotował plany przebudowy Berlina na stolicę świata (tzw. Plan Germania).

W 1940 roku Speer i Hitler odwiedzili Paryż, aby omówić plany budowy miasta przewyższającego stolicę Francji. Centralnym punktem nowego centrum Germanii miała być wielka hala zgromadzeń, wzorowana na rzymskim Panteonie, z kopułą o wysokości 300 metrów. Jej model jest obecnie dostępny w Niemieckim Muzeum Historycznym w Berlinie. Aby móc wyburzyć część centrum Berlina, Speer osobiście nadzorował deportację 23 tysięcy Żydów w okresie od października 1941 roku do kwietnia 1942 roku, aby zwolnić mieszkania dla przesiedlonych mieszkańców wyburzanych budynków. W związku z ciężarem wojny, Hitler skierował Speera do innych zadań, co spowodowało opóźnienie w realizacji planów przebudowy Berlina.

Albert Speer miał za zadanie organizowanie wieców narodowych socjalistów przed II wojną światową.

Minister uzbrojenia i amunicji

Od 8 lutego 1942 roku Speer pełnił funkcję ministra odpowiedzialnego za uzbrojenie i amunicję (Reichsminister für Bewaffnung und Munition) oraz przewodził Organizacji Todta. Jego wysiłki przyczyniły się do znacznego wzrostu niemieckiej produkcji wojennej po 1942 roku. Zwiększył produkcję broni, amunicji, czołgów, paliwa lotniczego oraz samolotów. Rozwój produkcji paliw syntetycznych uważany jest za jego wielki sukces, co przyczyniło się do przedłużenia wojny o wiele miesięcy. Speer uznawany jest za planistę i organizatora o wyjątkowych zdolnościach, zdolnego do podejmowania dużych wyzwań i wprowadzania niezbędnych korekt w trakcie realizacji zadań związanych z produkcją wojenną. Jego nominacja na to stanowisko zbiegła się z ważnymi wydarzeniami, ponieważ od grudnia 1941 roku Niemcy formalnie prowadziły wojnę na dwóch frontach, co wymagało całkowitej reorganizacji procesu produkcji i intensyfikacji w związku z rosnącymi potrzebami frontów. Alianci prowadzili coraz intensywniejsze bombardowania terytoriów III Rzeszy, które szczególnie nasiliły się w ostatnich latach wojny w latach 1943–1945. Mimo trudności, niemiecki przemysł zbrojeniowy utrzymał wysoką wydajność i stale ją zwiększał, co nie byłoby możliwe bez udziału olbrzymiej liczby robotników przymusowych z podbitych krajów europejskich. Udział niewykwalifikowanych pracowników wpłynął na wzrost produkcji uzbrojenia, ale również negatywnie na jakość wytwarzanej broni i amunicji. Minister popełnił kilka błędów, w tym plan deportacji milionów robotników przymusowych, co wiązało się z wysokimi kosztami transportu i obciążeniem kolei, które mogły być bardziej użyteczne na froncie. Zdecydował się na przeniesienie zakładów zbrojeniowych z Zagłębia Ruhry do Górnego Śląska dopiero na jesieni 1944 roku, co było spowodowane ogromnymi zniszczeniami wywołanymi przez naloty. Gdy fabryki zostały przeniesione, wkrótce trafiły w ręce radzieckich żołnierzy. Utrata Górnego Śląska i zniszczenia w Zagłębiu Ruhry były decydującym ciosem dla niemieckiego przemysłu zbrojeniowego. Niemniej jednak, rola ministra Speera w procesie produkcji uzbrojenia jest wysoko oceniana, a jego intensyfikacja produkcji mogła przyczynić się do przedłużenia wojny, co zrozumiał dopiero po lądowaniu aliantów w Normandii.

Proces norymberski i pobyt w więzieniu

W 1946 roku, podczas procesu norymberskiego, Speer został skazany na 20 lat więzienia. Oskarżono go o organizację deportacji milionów robotników przymusowych do Niemiec. Przyznał się do winy i jako jedyny z oskarżonych wyraził skruchę oraz ubolewanie.

W więzieniu Spandau napisał swoje wspomnienia, które opublikowano w 1969 roku (polskie wydanie nosi tytuł Dzienniki ze Spandau). Książka ta jest unikalnym opisem najbliższego otoczenia Hitlera. Speer próbował w niej zminimalizować swoją rolę w czasie wojny, twierdząc, że nie miał wiedzy o niemieckich obozach zagłady. Przyznał jedynie, że słyszał niejasne pogłoski o zbrodniach w Auschwitz-Birkenau, ale z lojalności wobec Hitlera nie podjął starań, aby dowiedzieć się więcej. Współczesne badania historyczne kwestionują jego twierdzenia o niewiedzy. Dokumenty potwierdzają, że w 1942 roku Speer był zaangażowany w rozbudowę obozu koncentracyjnego Auschwitz, odpowiadając za plany rozbudowy krematoriów, kostnic, wieżyczek strażniczych, ogrodzeń z drutu kolczastego oraz planowania podłączenia ogrodzeń do wysokiego napięcia. Był również autorem planów baraków dla więźniów, przygotowanych na bezpośrednie zlecenie Hitlera. Przy budowie i eksploatacji fabryk oraz kopalń ściśle współpracował z SS, odpowiedzialną za utrzymanie i wyżywienie więźniów pracujących w tych zakładach.

Schyłek życia

Albert Speer opuścił więzienie w 1966 roku, po czym zajął się działalnością publicystyczną oraz wykładowczą. Wystąpił w kilku filmach dokumentalnych dotyczących II wojny światowej i III Rzeszy (m.in. w brytyjskim serialu The World at War); udzielił także wielu długich wywiadów telewizyjnych, które obecnie uważane są za wprowadzające w błąd, ponieważ nie ujawniały jego roli w nazistowskim systemie władzy. W twierdzeniach tych wskazywał, że nie wiedział o Holocauście, mimo że istnieją dokumenty wskazujące na jego bezpośredni udział. W sytuacjach prywatnych jednak często przyznawał się do wiedzy o zbrodniach (jak w 1976 roku w liście do wdowy po belgijskim bojowniku ruchu oporu Hélène Jeanty Raven, do której napisał około 100 listów, oraz w rozmowach z wydawcą).

Zmarł nagle w wyniku udaru mózgu, którego doznał w hotelu podczas podróży do Anglii. Dożył 76 lat.

Mit przyzwoitego narodowego socjalisty

Albert Speer zbudował wokół swojej osoby mit „przyzwoitego narodowego socjalisty”, który w rzeczywistości ma niewiele wspólnego z faktami historycznymi. Biografia Speera, opublikowana za jego życia i napisana przez Joachima Festa, jedynie w niewielkim stopniu podważyła ten mit.

W Niemczech zachowały się jednak dokumenty wskazujące, że Speer kierował deportacją Żydów z Berlina w ramach przebudowy urbanistycznej miasta. 6 października 1943 roku w Poznaniu uczestniczył w zebraniu, na którym przemawiał Himmler, omawiając zagładę Żydów, i gdzie rozważano związane z tym problemy. Dokumenty te potwierdzają również, że jako minister uzbrojenia III Rzeszy podpisywał decyzje alokujące środki na rozbudowę Auschwitz. Dziennik wojenny (zatytułowany Chronik), napisany przez architekta Rudolfa Woltersa – bliskiego współpracownika i przyjaciela Speera – zawiera usunięte przed publikacją fragmenty, które nie pozostawiają wątpliwości co do tego, że Speer miał wiedzę o Holokauście i był aktywnym narodowym socjalistą.

Większość tych dokumentów została przytoczona w książce Matthiasa Schmidta z 1982 roku Albert Speer, das Ende eines Mythos (Albert Speer, koniec pewnego mitu), która całkowicie obala mit stworzony przez Speera.

Życie prywatne

Syn Speera, również Albert, był architektem. Córka, Hilde Schramm, jest pedagogiem i była deputowaną Listy Alternatywnej w berlińskim parlamencie lokalnym (w latach 1989–1990 pełniła funkcję wiceprzewodniczącej).