Albert Savarus (fr. Albert Savarus) to powieść Honoriusza Balzaka z 1842 roku, będąca częścią cyklu Komedia ludzka.
Czas powstania utworu
Utwór Albert Savarus został opublikowany w odcinkach w dzienniku „Siècle” między 29 maja a 11 czerwca 1842 roku. W tym samym roku ukazał się również w pierwszym wydaniu Komedii ludzkiej.
Treść
Fabuła powieści rozpoczyna się we wrześniu 1834 roku w Besançon, w salonie baronowej de Watteville. Jej córka Rozalia, uznawana za najlepszą partię w mieście, skrywa pod niepozornym wyglądem „żelazny charakter”, a matka określa ją jako osobę, która „niejednego ma za skórą Belzebuba”. W trakcie obiadu u Watteville’ów, ojciec Grancey informuje wszystkich o przybyciu do miasta niezwykłego adwokata, Alberta Savarusa. Zaintrygowana Rozalia postanawia lepiej go poznać. Po przeczytaniu noweli opublikowanej w czasopiśmie wydawanym przez Savarusa, Rozalia jest przekonana, że odkryła tajemnicę jego życia. Nowela Ambitny z miłości przedstawia historię nieszczęśliwej miłości: bohater pragnie stać się jedną z najsławniejszych osób w swoim kraju, aby być godnym poślubienia włoskiej księżniczki, która wkrótce stanie się wdową. Zafascynowana pragnieniem zostania żoną Alberta, Rozalia stara się rozdzielić go od jego ukochanej. Z przechwyconych listów dowiaduje się o głębokim uczuciu łączącym Alberta i księżnę. Rozalia doprowadza do procesu, mając na celu wciągnięcie Savarusa do grona znajomych jej rodziny. Kiedy adwokat odmawia, z powodu swoich ambitnych planów politycznych, Rozalia stara się pokrzyżować te plany. Ostatecznie Savarus nagle znika w przeddzień wyborów, w które pokładał wszystkie swoje nadzieje. Z czasem okazuje się, że dzięki bezwzględnym działaniom Rozalii udało jej się skłócić kochanków. Księżna, po śmierci męża, wychodzi za księcia Réthoré, a Albert wstępuje do kartuzów w pobliżu Grenoble. Rozalia, skłóciwszy się z matką, żyje samotnie w majątku po ojcu, oszpecona w wyniku wybuchu kotła parowego.
Osoby występujące w utworze
Książę d’Argaiolo – postać, która nie występuje w powieści, pojawia się jedynie w kontekście śmierci. Jego historia jest przedstawiona w noweli Ambitny z miłości, gdzie nosi nazwisko Gandolphini.
Księżna d’Argaiolo (z domu Soderini) – Rozalia odkrywa, że to jej prawdziwe nazwisko, a bohaterka noweli Ambitny z miłości, nosząca nazwisko Fanny Lovelace, jest mężatką, księżną Gandolphini, z domu Colonna. Oszukana przez fałszywe listy Rozalii, poślubia księcia Réthoré. Rozalia spotyka ją później na balu w Operze i odkrywa swoje intrygi, aby nie cierpieć w samotności.
Rozalia de Watteville – w pierwszym wydaniu utworu znana jako Filomena. Wychowana przez apodyktyczną matkę, dewotkę, w wieku 17 lat nie miała praktycznie żadnych umiejętności. Balzac charakteryzuje ją jako wątłą, szczupłą, bladą i jasnowłosą dziewczynę o ograniczonym umyśle.
Albert Savarus – tajemniczy adwokat, który przybywa do Besançon z zamiarem zdobycia mandatu deputowanego, co ma być początkiem jego wielkiej kariery politycznej. Po niepowodzeniach w poprzednich próbach, koncentruje całą swoją energię na osiągnięciu tego celu.
Postaci z noweli Ambitny z miłości
Książę Gandolphini – Neapolitańczyk, były partyzant Murata, który stał się ofiarą rewolucji 1830 roku. Żył na wygnaniu w Szwajcarii, w Gersau nad Jeziorem Czterech Kantonów, jako ojciec Fanny Lovelace, będącej w rzeczywistości jego żoną.
Księżniczka Francesca Gangolphini z domu Colonna – pod fałszywym nazwiskiem Angielki Fanny Lovelace udaje córkę swojego męża. Kiedy Rudolf odkrywa, że jest Włoszką, podaje się za żonę skromnego bibliotekarza Emilio Lamporaniego. Jej prawdziwe nazwisko i pozycja zostają odkryte przez Rudolfa dopiero w Genewie. Szanuje swojego męża i pragnie mu pozostać wierną, jednocześnie zakochana w Rudolfie, obiecuje poślubić go po śmierci Gandolphiniego.
Rudolf – imię, które skrywa w noweli Albert Savarus. Odkrywszy, że jego ukochana jest włoską księżną, postanawia stać się jej godnym, co wspiera go zakochana w nim Francesca.
O utworze
Albert Savarus jest utworem o silnych wątkach autobiograficznych. Balzac czekał na śmierć męża Ewy Hańskiej, podobnie jak Albert Savarus na śmierć księcia Gandolphiniego. Filomena-Rozalia przypomina Rozalię Rzewuską, ciotkę Ewy Hańskiej, wrogą Balzakowi. List, w którym Francesca zrywa z Albertem, nawiązuje do listu, który pisarz otrzymał od Ewy Hańskiej przed rozpoczęciem pracy nad utworem, 21 lutego 1842 roku. W swoich listach do Ewy Hańskiej Balzac nie ukrywa pokrewieństwa z głównym bohaterem. Urodziny miłości umieszcza w Szwajcarii, tak jak narodziny swojej miłości do Hańskiej. Kochankowie spotykają się w Genewie, ale nie chcą umieszczać księżnej Gandolphini w domu pana Mirabaud, obawiając się, że ludzie mogliby uznać to za skandal. Jak Balzac, Savarus ma przed oczyma portret swojej cudzoziemki.
W swojej korespondencji pisarz wskazuje na inny cel utworu, pisząc do pani Hańskiej: „W pierwszym tomie Komedii ludzkiej chcę umieścić wielką lekcję dla Mężczyzny, nie wplatając w nią lekcji dla Kobiety, i pragnę również pokazać, jak wytyczając zbyt ambitny cel w życiu społecznym, nużąc umysł i serce, dochodzimy do całkowitej rezygnacji z tego, co na początku stanowiło cel naszego życia”. Lekcja ta dotyczy samego Balzaka, który czasami wyrzuca sobie zbyt ambitny program i jak Savarus mówi o sobie: „Boję się, że stanę się jedynie pustym workiem, kiedy nadejdzie dla mnie szczęście”.
Anne-Marie Meininger określa Alberta jako „dzieło egocentryczne”. Zauważa również wpływy zmarłego w marcu 1842 roku Stendhala na utwór, szczególnie zapożyczenia z Pustelni parmeńskiej i Czerwonego i czarnego. Nicole Mozet zwróciła uwagę w 1970 roku na powiązania utworu z wczesną powieścią Balzaka Wan-Chlore, opublikowaną pod pseudonimem w 1825 roku, miesiąc po śmierci siostry Laurencji, poruszającą temat fałszowanych listów oraz toksycznego związku matki z córką. Powieść przedstawia także obraz życia prowincji, a zwłaszcza życia politycznego, jest powieścią wyborczą i rodzajem elegii dotyczącej jezior.
Przypisy
Bibliografia
Florence Terrasse-Riou: Albert Savarus. [w:] Balzac. La Comédie humaine. Edition critique en ligne. [on-line]. [dostęp 2011-11-05]. [archiwizowane z tego adresu (2009-03-04)]. (fr.).
Honoriusz Balzac: Komedia ludzka. T. 2. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, 1957. Brak numerów stron w książce.
André Maurois: Prometeusz, czyli życie Balzaka. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, 1970. Brak numerów stron w książce.
Linki zewnętrzne
Powieść w oryginale dostępna w bibliotece Polona.