Albert Otto Hirschman (urodzony 7 kwietnia 1915 roku w Berlinie, zmarły 11 grudnia 2012 roku w Ewing, New Jersey) był amerykańskim ekonomistą, który specjalizował się w ekonomii rozwoju oraz badaniach nad Ameryką Łacińską. Pisano również prace z obszaru nauk społecznych. Jest jednym z twórców indeksu Herfindahla-Hirschmana, który jest powszechnie stosowany jako wskaźnik koncentracji rynku w kontekście prawa antymonopolowego.
Dzieła Hirschmana charakteryzują się interdyscyplinarnym podejściem oraz erudycyjnym stylem, który uwzględnia złożoność procesów gospodarczych i znaczenie czynników społecznych oraz politycznych. Dużo uwagi poświęca też aspektom społecznym i moralnym funkcjonowania instytucji rynkowych, co czyni jego prace inspirującymi również dla dziedzin takich jak socjologia, politologia i historia idei.
Życiorys
Życie Hirschmana było równie bogate jak tematy, które poruszał w swoich książkach. Urodził się w rodzinie Żydów protestanckiego wyznania. Kształcił się w francuskim liceum, a swoje studia rozpoczął na Uniwersytecie Berlińskim. W 1933 roku wyemigrował do Paryża, gdzie ukończył studia na Sorbonie oraz w Wyższej Szkole Studiów Handlowych. Następnie spędził rok na stypendium w Londyńskiej Szkole Ekonomicznej (LSE), a potem przeniósł się do Włoch, gdzie w 1938 roku obronił doktorat z ekonomii na uniwersytecie w Trieście, badając francuską politykę pieniężną lat 20. i 30. XX wieku.
Pod koniec lat 30. zaangażował się w walkę z faszyzmem, uczestnicząc w wojnie domowej w Hiszpanii po stronie republikanów oraz zaciągając się do armii francuskiej w 1939 roku. Po objęciu władzy przez Niemców, współpracował z ruchem oporu (w Marsylii był asystentem Variana Fry). W 1941 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie uzyskał stypendium na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. W tym okresie przyjął obywatelstwo amerykańskie, co spowodowało zmianę nazwiska z Hirschmann na Hirschman. Po odbyciu służby wojskowej w latach 1943-1946, rozpoczął pracę w Zarządzie Rezerwy Federalnej (1946-1952), gdzie zajmował się finansowymi aspektami planu Marshalla. W 1952 roku przeniósł się do Kolumbii, gdzie był doradcą Narodowej Rady Planowania (1952-1954). W 1956 roku wrócił do kariery akademickiej, wykładając na renomowanych uczelniach amerykańskich, takich jak Yale (1956-1958), Columbia (1958-1964) i Harvard (1964-1974). Od 1974 roku pracował na Uniwersytecie w Princeton, gdzie od 1985 roku był emerytowanym profesorem.
Ekonomia rozwoju
W swojej książce Strategy of Economic Development Hirschman krytykował koncepcję wzrostu zrównoważonego, promowaną przez Rosenstein-Rodana i Ragnara Nurksego. Według niego, przeszkodą w rozwoju gospodarczym nie jest brak konkretnego czynnika (takiego jak oszczędności, przedsiębiorczość czy wykształcona siła robocza), lecz brak zdolności i powiązań między zasobami i umiejętnościami w danym kraju. Te ostatnie często są ukryte, źle rozproszone lub niewłaściwie wykorzystywane. Hirschman twierdził, że wzrost gospodarczy jest zjawiskiem z natury niezrównoważonym i że nierównowaga może być impulsem do transformacji całej gospodarki. Krytykował ideę „frontalnego ataku inwestycyjnego” proponowaną przez zwolenników wzrostu zrównoważonego, która prowadziła do centralizacji decyzji inwestycyjnych. Zgodził się, że samochody są bezużyteczne bez dróg, jednak argumentował, że najlepszą strategią rozwoju transportu nie jest jednoczesne rozwijanie przemysłu motoryzacyjnego i sieci drogowej. Inwestycje powinny być kierowane w obszary, w których istnieje wiele potencjalnych powiązań zarówno w obrębie danej branży, jak i między różnymi branżami (tzw. backward i forward linkages). Odpowiednio dobrane inwestycje mogą przyczynić się do wzrostu w całej gospodarce. Poglądy Hirschmana na politykę rozwoju różniły się od zarówno zwolenników rynku, jak i interwencjonizmu państwowego. Uważał, że kluczowe jest docenienie złożoności i nieprzewidywalności procesów rozwoju.
Lojalność, krytyka i rozstanie
Najbardziej znaną książką Hirschmana jest Lojalność, krytyka i rozstanie, w której przedstawia różne sposoby rozumienia funkcjonowania instytucji społecznych, podkreślając potrzebę szerszego spojrzenia na ideę efektywności, które wykraczałoby poza mechanizmy racjonalnego wyboru. Rezygnując z zakupów w lokalnej piekarni, stosujemy mechanizm rozstania, charakterystyczny dla myślenia ekonomistów i konkurencji rynkowej. W wielu przypadkach ludzie korzystają także z mechanizmu krytyki, szczególnie w obszarach, gdzie jest to jedyny sposób na sygnalizowanie niezadowolenia. Mechanizmy rozstania i krytyki mogą występować równocześnie (np. rozwód nie jest jedyną metodą rozwiązania problemów małżeńskich) i mogą wzajemnie się wzmacniać lub osłabiać. Na przykład, gdy zamożniejsi rodzice, niezadowoleni z jakości szkół publicznych, decydują się na przeniesienie dzieci do szkół prywatnych (rozstanie), może to utrudnić politykom wprowadzenie reform w edukacji (krytyka).
Najważniejsze dzieła
- The Strategy of Economic Development, 1958
- Journeys Toward Progress: Studies of Economic Policy-Making in Latin America, 1963
- Exit, Voice, and Loyalty: Responses to Decline in Firms, Organizations, and States, 1970 (wyd. pol. Lojalność, krytyka, rozstanie: reakcje na kryzys państwa, organizacji i przedsiębiorstwa, Kraków-Warszawa 1995, seria Demokracja. Filozofia i praktyka, ISBN 83-7006-552-X)
- A Bias for Hope: Essays on Development and Latin America, 1971
- The Passions and the Interests: Political Arguments for Capitalism before Its Triumph, 1977 (wyd. pol. Namiętności i interesy: u intelektualnych źródeł kapitalizmu, Kraków-Warszawa 1997, seria Demokracja. Filozofia i praktyka, ISBN 83-7006-771-9, zawiera także esej pt. Społeczeństwo rynkowe: przeciwstawne punkty widzenia)
- Essays in Trespassing: Economics to Politics and Beyond, 1981
- Shifting Involvements: Private Interest and Public Action, 1982
- Rival Views of Market Society and Other Recent Essays, 1986
- The Rhetoric of Reaction: Perversity, Futility, Jeopardy, 1991
- A Propensity to Self-Subversion, 1995
Loading ...