Albert Camus

Albert Camus (wym. [albɛʁ kamy]; ur. 7 listopada 1913 w Mondovi, zm. 4 stycznia 1960 w Villeblevin) był francuskim pisarzem, dramaturgiem, eseistą oraz reżyserem teatralnym. W 1957 roku otrzymał Nobela w dziedzinie literatury. Uznawany jest za jednego z głównych przedstawicieli absurdyzmu (często mylnie klasyfikowany jako przedstawiciel egzystencjalizmu, od którego się dystansował) oraz za jednego z najważniejszych intelektualistów Europy drugiej połowy XX wieku. Urodził się w Algierii Francuskiej, a swoje prace tworzył głównie we Francji.

Życiorys

Pochodzenie

Albert Camus pochodził z rodziny potomków hiszpańskich osadników. Dorastał w ubogiej rodzinie na przedmieściach Algieru. Był wychowywany jako katolik, jednak z czasem porzucił religię, stając się ateistą, a niektórzy określają go także jako agnostyka. Jego matka, Catherine Sintès, była niepiśmienna i pochodziła z Katalonii, a jej rodzina przybyła do Algierii w połowie XIX wieku z hiszpańskiej wyspy Minorka. Ojciec Alberta, Lucien, był robotnikiem. Jego przodkowie przybyli do Algierii prawdopodobnie niedługo po 1830 roku i byli wśród pierwszych francuskich osadników w północnej Afryce. Gdy Camus miał zaledwie rok, rozpoczęła się pierwsza wojna światowa; jego ojciec zginął w bitwie nad Marną w 1914 roku. W młodości Albert grał w piłkę nożną jako bramkarz, ale jego kariera sportowa została przerwana przez gruźlicę. Po długim leczeniu opuścił szpital, jednak do końca życia obawiał się nawrotu choroby.

Wykształcenie

Camus zdobył wykształcenie dzięki swojemu nauczycielowi, który uzyskał dla niego stypendium naukowe. Jego relacja z profesorem Louisem Germainem miała kluczowe znaczenie, ponieważ motywował Alberta do nauki i polecał mu klasyczne dzieła literackie (pod wpływem jednej z lektur – Żywotów Cezarów Swetoniusza – Camus napisał później dramat Kaligula). Istotny wpływ na jego poglądy miał nauczyciel filozofii z liceum – Jean Grenier. W 1932 roku zdał maturę i rozpoczął studia na Uniwersytecie w Algierze, gdzie zajmował się filozofią oraz historią kultury antycznej.

Zainteresowania

Wkrótce potem rozpoczął pierwsze związki z polityką i dziennikarstwem, krótko należał do Francuskiej Partii Komunistycznej, z której został wydalony z powodu różnic poglądów. W latach 1937-1940 pracował jako dziennikarz w antykolonialnym dzienniku Alger Républicain.

W tym samym czasie rozpoczął swoją przygodę z teatrem, zakładając w 1936 roku Théâtre du Travail (Teatr Pracy), gdzie pierwsze przedstawienie, grane wówczas Czas pogardy André Malraux, odniosło wielki sukces. Po rozwiązaniu tego teatru, Camus założył kolejny, nazwany L’Équipe.

Emigracja z Afryki

W 1940 roku Camus przeniósł się do Paryża po krytyce swojego artykułu. Gdy Niemcy zajęli miasto, przeniósł się do Lyonu, a następnie na krótko wrócił do Algierii, osiedlając się w Oranie. W 1942 roku na stałe osiedlił się w Paryżu i nigdy nie wrócił do Algierii. W stolicy Francji redagował wspólnie z Pascalem Pią podziemne pismo Combat. W tym czasie zaprzyjaźnił się z Jean-Paulem Sartrem, jednak ich relacja zakończyła się po serii artykułów Camusa, które doprowadziły do konfliktu z kręgiem Sartre’a; wpływ tej przyjaźni był jednak na tyle silny, że zaczęto przypisywać Camusowi egzystencjalizm, od którego sam się odżegnywał.

W 1947 roku całkowicie odciął się od dziennikarstwa i polityki, aby w pełni poświęcić się teatrowi i pisarstwu. Wyjątkiem był zbiór esejów Człowiek zbuntowany, w którym – wbrew panującym wśród francuskich intelektualistów trendom – mocno skrytykował stalinizm i ujawnił mało znane fakty na temat masowych zbrodni komunistycznych w ZSRR.

Laureat Nagrody Nobla

W 1957 roku Camus otrzymał Nobla literackiego za „znaczący wkład w literaturę, która ukazuje wagę ludzkiego sumienia”. W ostatnich latach życia, w Francji, gdzie zyskał wielką popularność, był często atakowany za brak reakcji na wojnę w Algierii, brak lewicowego zaangażowania oraz za rzekomą niemoralność swoich książek.

Trzy lata po przyznaniu Nagrody Nobla, w wieku 46 lat, zginął w wypadku samochodowym, wracając do Paryża z przyjacielem i wydawcą Michelem Gallimardem. Gallimard stracił kontrolę nad pojazdem, zjechał z drogi i uderzył w drzewo. Camus zmarł na miejscu, a w torbie miał niedokończony szkic powieści Pierwszy człowiek.

Twórczość

Camus używał różnych pseudonimów, takich jak Vincent Capable, Jean Meursault, Louis Neuville, Demos oraz Irenée. Jego prace przetłumaczyły na język polski Joanna Guze i Maria Zenowicz-Brandys.

Klasyfikacja

Twórczość Camusa można podzielić na wiele sposobów, jednak najczęściej klasyfikuje się ją według dwóch tryptyków: Mit Syzyfa, w skład którego wchodzą Mit Syzyfa, Obcy oraz Kaligula, oraz Mit Prometeusza: Człowiek zbuntowany, Dżuma, Nieporozumienie.

Innym, bardziej oczywistym podziałem, jest rozróżnienie na gatunki literackie. W jego dorobku znajdują się powieści (Obcy, Dżuma, Upadek, Pierwszy człowiek), dramaty (Kaligula, Stan oblężenia, Nieporozumienie, Sprawiedliwi), eseje filozoficzne (od Metafizyki chrześcijańskiej i neoplatonizmu napisanej w 1936 roku, przez Mit Syzyfa, Prawą i lewą stronę, aż po Człowieka zbuntowanego) oraz zbiory opowiadań (Wygnanie i królestwo, Lato).

Poglądy zawarte w dziełach

Poglądy Camusa rozwijają się od postawy buntu oraz heroicznego trwania, które są tematem Mitu Syzyfa, do głębokiego humanizmu, który najpełniej wyraża w Dżumie.

Postacie Kaliguli oraz Meursaulta, bohatera Obcego, ukazują nie tylko zderzenie żelaznej logiki z ludzką zmysłowością i łatwo przyjmowanym światem, ale również odkrywają głębsze źródła samotności człowieka; są autentycznymi dziełami o trwaniu. Obaj bohaterowie pragną śmierci, ponieważ to ona prowadzi do ich zwycięstwa – pojednania ze światem. Postrzegani jako szaleńcy, wykluczeni ze społeczeństwa z powodu znikomości (Meursault) czy też wielkości (Kaligula) odgrywanej roli, są porównywani do Syzyfa. Dramat Syzyfa nie polega na wiecznym trwaniu jego mozołu, lecz na jego świadomości wiecznej porażki. Paradoksalnie, to właśnie na tym polega jego wielkość i bohaterstwo. Prawdopodobnie pod wpływem filozofii Wschodu oraz witalizmu śródziemnomorskiego, a także filozofii Fryderyka Nietzschego, Camusowskiego Syzyfa – jak pisze w swoim eseju – należy wyobrażać sobie jako szczęśliwego. Nawiązania do tego tematu można odnaleźć w Dżumie czy w przemówieniu, które Camus wygłosił po odebraniu Nagrody Nobla.

W drugim tryptyku, do którego należy Dżuma, obraz bohaterów diametralnie się zmienia. Główne postacie – doktor Rieux (który jest zresztą alter ego Camusa) oraz Tarrou – prezentują głębokie zaangażowanie w sprawy ludzkie. Jedynym wyznacznikiem moralności jest uczciwość, która każe przede wszystkim bronić człowieka i nie zgadzać się na zło.

Innym tematem w twórczości Camusa jest osamotnienie człowieka w obliczu otoczenia, niemożność zrozumienia jego zamierzeń i intencji, a także ich niesłuszna interpretacja. W efekcie prowadzi to do ucieczki od człowieczeństwa – co dla Camusa jest właśnie dżumą.

Albert Camus a Gustaw Herling-Grudziński

W 1951 roku po angielskim wydaniu Innego Świata Herlinga-Grudzińskiego, do paryskiego wydawnictwa Gallimard trafił maszynopis powieści, który dotarł do rąk Alberta Camusa, pracującego wówczas w wydawnictwie jako lektor.

Rękopis został odrzucony przez wydawnictwo. Jak zaznacza córka pisarza, Catherine Camus, w rozmowie z Piotrem Kieżunem, decyzja ta była efektem działań André Malraux, a nie Camusa, który cenił twórczość polskiego pisarza i sprzeciwiał się niewydaniu francuskiego przekładu.

Dzieła (chronologicznie)

Metafizyka chrześcijańska i neoplatonizm (Métaphysique chrétienne et Néoplatonisme, 1936) – esej filozoficzny
Dwie strony medalu (L’Envers et l’Endroit, 1937) – eseje
Kaligula (Caligula, 1938) – dramat, premiera 1944
Gody (Noces, 1939) – eseje
Mit Syzyfa (Le Mythe de Sisyphe, 1942) – esej
Obcy (L’Étranger, 1942) – powieść
Nieporozumienie (Le Malentendu, 1944) – dramat
Listy do przyjaciela Niemca (Lettres à un ami allemand, 1945) – esej
Dżuma (La Peste, 1947) – powieść
Stan oblężenia (L’État de siège, 1948) – dramat
Sprawiedliwi (Les Justes, 1950) – dramat
Człowiek zbuntowany (L’Homme révolté, 1951) – esej
Lato (L’Été, 1954) – eseje i szkice z lat 1939–1953.
Upadek (La Chute, 1956) – powieść
Poznań (1956) – przemówienie
Wygnanie i królestwo (L’Exil et le royaume, 1957) – nowele
Śmierć szczęśliwa (La Mort heureuse, 1971) – powieść (nieukończona, wydana pośmiertnie)
Pierwszy człowiek (Le premier homme, 1994) – powieść (nieukończona, wydana pośmiertnie)
Albert Camus, Maria Casarès. Correspondance inédite (1944–1959). Édition de Béatrice Vaillant. Collection Blanche, Gallimard. 09-11-2017.

Przypisy

Bibliografia

Albert Camus, Śmierć szczęśliwa (Mort heureuse), Kraków 1998, ISBN 83-7006-677-1.
Joanna Guze, Albert Camus: los i lekcja, Zeszyty Literackie, Warszawa 2004, ISBN 83-917979-8-8.
Justyna Sobolewska, Komu Camus, „Polityka”, nr 2/2010.
Waleria Szydłowska: Camus. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2002. ISBN 83-214-1282-3. OCLC 749294971. Brak numerów stron w książce