Albert Breyer

Albert Breyer (urodzony 21 grudnia 1888?/2 stycznia 1889 w Żyrardowie, zmarły 11 września 1939 w Warszawie) był nauczycielem, działaczem mniejszości niemieckiej, publicystą oraz oficerem Wojska Polskiego.

Życiorys

Według rosyjskich dokumentów, Breyer przyszedł na świat 21 grudnia 1888. Swoje wykształcenie rozpoczął w szkole podstawowej w Żyrardowie, a w 1905 roku ukończył szkołę handlową Henryka Zirklera w Łodzi. W 1906 roku zdał egzamin na nauczyciela szkół podstawowych. Początkowo uczył w wiejskich szkołach w okolicach Łodzi. W latach 1906–1908 pracował w prywatnej szkole w Koluszkach, a następnie w latach 1909–1910 w prywatnej szkole K. Weigelta w Łodzi. W latach 1911–1913 uczył w publicznej szkole wiejskiej w Leosinie, a w międzyczasie ukończył seminarium dla nauczycieli języka niemieckiego.

W 1914 roku, w związku z wybuchem I wojny światowej, został powołany do armii carskiej i rozpoczął naukę w szkole oficerskiej w instytucie wojskowym w Petersburgu. Tam również pracował jako nauczyciel, zdobywając uprawnienia do nauczania w szkołach średnich. Dzięki swoim koneksjom udało mu się uniknąć wysłania na front. W czasie rewolucji październikowej znajdował się w Charkowie.

W latach 1918–1919 uczył w niemieckiej szkole podstawowej w Brzezinach. W tym okresie nawiązał kontakt z Adolfem Eichlerem, co wpłynęło na jego zaangażowanie polityczne oraz działalność badawczą. Breyer został członkiem „Deutsche Lehrerverein” (Stowarzyszenia Nauczycieli Niemieckich) i działał na rzecz utrzymania niemieckich szkół państwowych w Łodzi.

W 1920 roku wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, zgłaszając się na ochotnika do Wojska Polskiego. W latach 1919–1925 pracował w niemieckim gimnazjum w Zgierzu, gdzie uczył przedmiotów takich jak przyroda, geografia, fizyka, chemia i rysunek. Po zamknięciu „Schulverband” oraz „Deutcher Verein” przez władze polskie, Breyer kontynuował współpracę z Eichlerem, który przeniósł się do Prus Wschodnich, gdzie dążył do przyłączenia tych ziem do Niemiec. W tym czasie był współtwórcą „Deutscher Volksverband” (Niemieckie Stowarzyszenie Ludowe), współtworzył czasopismo „Volksfreund” oraz publikował artykuły w „Volksfreund” i „Lodzer Freie Presse”. Zainicjował także próby utworzenia wolnego kościoła luterańskiego, który miał być „bardziej niemiecką” alternatywą dla kościoła augsbursko-luterańskiego w Polsce. Intensywna działalność na rzecz mniejszości niemieckiej doprowadziła w 1925 roku do jego zwolnienia ze zgierskiej szkoły. Od 1926 roku pracował w Niemieckiej szkole dla chłopców i dziewcząt Emila Kaschuba w Sompolnie. Od 1927 roku publikował w „Deutsche Blätter in Polen” – dodatku do „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift für Polen” Hermanna Rauschninga i Alfreda Lattermanna. W latach 1928–1929 zdał egzaminy uniwersyteckie w Krakowie i Warszawie, co dało mu uprawnienia do nauczania w gimnazjach.

Po 1929 roku, podczas pobytu w Sompolnie, Breyer prowadził badania dotyczące pochodzenia etnicznego Niemców w centralnej Polsce, obejmujące tereny ziemi dobrzyńskiej, doliny Wisły, Kujaw, okolic Kalisza, Błot nadwarciańskich oraz terenów przemysłowych Łodzi i Piotrkowa Trybunalskiego. W trakcie podróży prowadził rozmowy z pastorami, nauczycielami i mieszkańcami, notował treści ksiąg kościelnych, a zebrane materiały wzbogacał o obserwacje dotyczące przyrody, geografii, cech osadnictwa oraz zwyczajów. Od 1930 roku publikował w czasopiśmie „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift für Polen”, a od 1934 roku w „Deutsche Monatshefte in Polen”, wydawanym przez Alfreda Lattermanna i Viktora Kaudera.

W 1934 roku, po przekształceniu szkoły, w której pracował, w szkołę podstawową, został jej dyrektorem. W tym samym roku opublikowano książkę „Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens” (Niemieckie siły w budowie rozwoju Polski) Kurta Lücka, w której współtworzył rozdział pt. „Die Entstehung der deutschen Industrie in Polen, vor allem in Kongresspolen” (Pojawienie się przemysłu niemieckiego w Polsce, zwłaszcza w Kongresówce). W 1937 roku stracił posadę dyrektora w Sompolnie z powodu swojej działalności politycznej. W tym samym roku Deutsches Ausland-Institut w Stuttgarcie przyznało mu srebrny medal. W 1938 roku przeniósł się do Poznania, gdzie podjął pracę w niemieckiej księgarni prowadzonej przez Kurta Lücka. W latach 1939–1939 publikował liczne artykuły w „Deutsche Monatshefte in Polen” oraz „Deutsche wissenschaftliche Zeitschrift für Polen”. Dodatkowo opublikował historię Sompolna i okolic w magazynie „Unsere Heimat”.

W 1939 roku, jako oficer rezerwy Wojska Polskiego, został zwerbowany do działań wojennych. Na początku wojny odniósł rany i zmarł 11 września 1939 roku w szpitalu wojskowym w Warszawie. W 1940 roku Uniwersytet w Breslau przyznał mu nagrodę Nicolaus-Kopernicus-Preis.

Życie prywatne

Breyer urodził się w Żyrardowie jako syn Gustawa Ferdynanda Breyera i Berty z domu Schön. W czasie pobytu w Petersburgu ożenił się z Adelą Raths, z którą miał troje dzieci. Jego synem był niemiecki historyk Richard Breyer.

Albert Breyer został pochowany w zbiorowej mogile na cmentarzu wojskowym na Powązkach. W maju 1940 roku jego ciało zostało przeniesione na Cmentarz Św. Łukasza w Poznaniu (obecnie Park Manitiusa w Poznaniu) przez „Gräberzentrale” (pol. centrala grobowa).

Upamiętnienie

Po jego śmierci, okupacyjne władze niemieckie Łodzi zmieniły nazwę ul. ks. Ignacego Skorupki na Albert-Breyer-Straße. Po 1945 roku patronem ulicy został Stanisław Worcell, a w latach 90. XX wieku ul. ponownie nazwano ul. ks. Ignacego Skorupki.

Tom XII „Deutsche Gestalter und Ordner im Osten. Forschungen zur deutsch-polnischen Nachbarschaft im Ostmitteleuropäischen Raum” pod redakcją Kurta Lücka – historyka i podpułkownika SS oraz historyka Alfreda Lattermanna został zadedykowany doktorowi Erhardowi Patzerowi oraz Albertowi Breyerowi.

Przypisy