Albatros żółtodzioby

Albatros żółtodzioby (Thalassarche chlororhynchos) to gatunek dużego ptaka morskiego, który należy do rodziny albatrosów (Diomedeidae). Można go spotkać w południowej części Oceanu Atlantyckiego, pomiędzy Ameryką Południową a Afryką.

Długość ciała tego ptaka wynosi około 80 cm. Charakteryzuje się jasnym ubarwieniem z ciemnymi skrzydłami. Cechą wyróżniającą jest żółta górna krawędź dzioba. Jest on podobny do innych albatrosów z rodzaju Thalassarche.

Albatros żółtodzioby żywi się głównie głowonogami, rybami i skorupiakami, a także padliną zwierząt morskich oraz odpadkami z łodzi rybackich.

W okresie lęgowym składa jedno jajo w gnieździe, które najczęściej budowane jest z błota, torfu, piór i roślin. Oboje rodzice wysiadują jajo na zmianę, a młode ptaki powracają do kolonii po 5 latach.

Gatunek ten jest zagrożony wyginięciem, a jego liczebność wykazuje znaczący spadek.

Taksonomia

Albatros żółtodzioby został po raz pierwszy opisany przez Johanna Friedricha Gmelina w 1789 roku w 13. edycji dzieła Systema Naturae pod nazwą Diomedea chlororhynchos. Choć John Latham opisał ten gatunek osiem lat wcześniej w pracy A general synopsis of birds, nie nadał mu naukowej nazwy, a jedynie użył angielskiego określenia (Yellow-nosed Albatross). Ilustracja w tej książce bazowała na okazu z Przylądka Dobrej Nadziei.

W 1844 roku John Gould użył nazwy Diomedea olivaceorhyncha, która później pojawiła się również jako D. olivaceirostris w raporcie z posiedzeń Akademii Nauk w 1856 roku.

Obecna nazwa naukowa Thalassarche chlororhynchos została wprowadzona do literatury w 1870 roku przez Enrico Hillyer Giglioli, który wydzielił rodzaj Thalassarche, podkreślając, że albatros żółtodzioby i albatros szarogłowy (Thalassarche chrysostoma) to odrębne gatunki.

W 1913 roku Gregory Macalister Mathews nadał temu gatunkowi nazwę Nealbatrus chlororhynchos i wydzielił podgatunki – N.c. carteri i N.c. bassi. Dotyczyły one albatrosa białoszyjego (T. carteri), który został uznany za osobny gatunek w 2004 roku. Obecnie zazwyczaj nie wyróżnia się podgatunków.

Nie wszyscy naukowcy są zgodni co do klasyfikacji albatrosa białoszyjego jako odrębnego gatunku. Penhallurick i Wink wykazali, że różnice genetyczne między albatrosami białoszyimi a żółtodziobymi wynoszą jedynie 0,35%, co sugeruje, że T. carteri powinien pozostać podgatunkiem T. chlororhynchos. Na swoich listach taksonomicznych także James Clements i SACC zaklasyfikowali albatrosa białoszyjego jako podgatunek.

Morfologia

Wygląd zewnętrzny

Głowa i szyja albatrosa są popielate. Dziób jest czarny, z wyjątkiem żółtej górnej krawędzi, która u dojrzałych osobników ciemnieje do pomarańczowego na końcu. Nogi i stopy mają niebieskawy kolor. Skrzydła są szare z brązowymi odcieniami, a sterówki ciemnoszare. Kuper, pokrywy nadogonowe i podogonowe, pierś, boki oraz brzuch są białe. Młode osobniki przypominają dorosłe, jednak mają białą głowę i czarny dziób. Nie występuje dymorfizm płciowy.

Wymiary średnie

Długość ciała wynosi 74–86 cm, a rozpiętość skrzydeł 178–206 cm. Masa ciała to około 2,2 kg. Długość skrzydła wynosi 456–499 mm, ogona 177–199 mm, a dzioba 105–124 mm (szerokość u nasady 22–27,5 mm). Długość skoku wynosi 74–84 mm, a długość zewnętrznego palca około 11,2 cm (z pazurem około 1,5 cm). Tylny palec (łac. hallux) ma taką samą długość, ale jego pazur jest dłuższy, mierzy około 1,9 cm.

Zasięg występowania

Albatros żółtodzioby jest obecny w południowej części Oceanu Atlantyckiego. Gniazduje na wyspach archipelagu Tristan da Cunha (Inaccessible, Middle Island, Nightingale, Stoltenhoff Island) oraz na wyspie Gough. Poza sezonem lęgowym można go spotkać głównie między równoleżnikami 25°S a 50°S, pomiędzy Ameryką Południową a Afryką. Nieregularnie pojawia się wzdłuż wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej. Sporadycznie zaobserwowano go także u zachodnich wybrzeży Australii. W latach 70. XX wieku odnotowano pojedynczy lęg tego gatunku na wyspie Middle Sister Island (Wyspy Chatham).

Pojedynczy albatros żółtodzioby został zaobserwowany w Norwegii 28 czerwca 2007 roku, a następnego dnia udokumentowano jego obecność w hrabstwie Somerset w Wielkiej Brytanii. Ustalono, że był to ptak trzyletni, który miał jeszcze nie w pełni wybarwioną górną część dzioba. Został oznaczony i wypuszczony, ale później odnaleziono go w hrabstwie Lincolnshire. 8 lipca 2007 roku zaobserwowano młodego albatrosa (z czarnym dziobem) u wybrzeży Szwecji, a następnie, 9 lipca, na Wyspach Owczych, jednak nie potwierdzono jego gatunku.

Pożywienie

Albatros żółtodzioby żywi się głównie głowonogami, rybami i skorupiakami. Jest pokarmowym oportunistą i często korzysta z odpadków z łodzi rybackich. Czasami wykrada zdobycz burzykom białobrodym (Procellaria aequinoctialis) lub tropi ławice tuńczyków i wielorybów, chwytając ich zdobycz tuż pod powierzchnią.

W badaniach 27 okazów tego gatunku, zebranych w latach 1994–2004, w układach pokarmowych znaleziono otolity zwierząt morskich (np. sagitta i asteriscus), soczewki oczu, ząb, kości ryb doskonałokostnych, mięso ryb, szczątki głowonogów oraz pióra. Wśród znalezisk były także worek foliowy i plastikowa żyłka do połowu ryb. U martwych ptaków znalezionych u wybrzeży Brazylia oraz 21 ptaków złapanych w trakcie połowu ryb w ich pokarmie stwierdzono obecność Micropogonias furnieri z rodziny kulbinowatych, umbryny argentyńskiej (Umbrina canosai), Porichthys porosissimus z rodziny batrachowatych, Malacocephalus occidentalis z rodziny buławnikowatych, kalmara argentyńskiego (Illex argentinus), nieokreślone gatunki z rodzajów Ornithoteuthis z rodziny strzalikowatych, Gonatus z podrzędu Oegopsina oraz Histioteuthis, a także nieokreślony gatunek spodoustych.

Tryb życia i zachowanie

John Latham w swoim opisie zauważył, że albatros żółtodzioby lata około 1,5 m nad powierzchnią wód. Zazwyczaj milczy na morzu, a głośny staje się jedynie w sytuacjach, gdy walczy o pożywienie. W koloniach lęgowych wydaje wysokie, gwałtowne, wibrujące, nosowe okrzyki przypominające hek-ek-ek-ek-ek-ekek-eg-eg-eeg-eeeg.

Lęgi

Albatros żółtodzioby jest ptakiem monogamicznym. Dojrzałość płciową osiągają między 8 a 10 rokiem życia. Ptaki zaczynają tworzyć kolonie lęgowe od lipca do końca sierpnia. Gniazdo budowane jest z błota, torfu, piór i roślin. Jaja składane są od września do początku października, a w lęgu znajduje się jedno białe jajo o wymiarach około 96,8×63,5 mm i wadze 218 gramów. Inkubacja trwa od początku sierpnia do grudnia, a oboje rodzice wysiadują jajo. Opieka nad pisklętami trwa od listopada do końca kwietnia, a pisklęta pierzą się od końca marca do kwietnia. Młode osobniki wracają do kolonii po 5 latach. Sukces lęgowy wynosi 62–76%. Albatrosy żółtodziobe mogą osiągnąć wiek do 37 lat.

Status, zagrożenia i ochrona

Populacja

Zgodnie z danymi IUCN, gatunek ten jest uznawany za zagrożony wyginięciem (EN – endangered). Całkowita liczebność szacowana jest na 21–32 tys. dojrzałych ptaków. W 1974 roku liczebność na wyspie Tristan da Cunha wynosiła 16–30 tys. par lęgowych, na wyspie Nightingale 4500 par, a w 2010 roku na Middle Island zaledwie 40 par, na Stoltenhoff 210. Na Inaccessible Island w 2004 roku populację oszacowano na 2000 osobników. W 2007 roku liczebność na wyspie Nightingale zmalała do 4000 par. Z tych danych można wnioskować, że całkowita liczebność powinna wynosić 27 500–41 600 par lęgowych, jednak informacje z wyspy Tristan da Cunha są przestarzałe, ponieważ pochodzą sprzed ponad 30 lat. W 2001 roku liczebność na tej wyspie wynosiła 3250 par lęgowych. Na wyspie Gough w trakcie sezonu lęgowego w latach 2000–2001 zliczono 538 wysiadujących osobników, 137 ptaków w gnieździe bez jaj oraz 113 albatrosów niezajętych lęgami. Biorąc pod uwagę badany obszar, który stanowi około 11% całkowitej powierzchni zasiedlanej przez te ptaki, oszacowano łączną populację wyspy na 5260 par. W latach 1982–1988 przeżywalność piskląt na tej wyspie wynosiła 23–39%. Globalny trend populacji wskazuje na 70% spadek liczebności w ciągu ostatnich 72 lat.

Zagrożenia

Albatrosom żółtodziobym zagrażają wprowadzone lub zawleczone gatunki, takie jak: królik europejski (Oryctolagus cuniculus), kot domowy (Felis catus), szczur wędrowny (Rattus norvegicus), szczur śniady (R. rattus), ostronos białonosy (Nasua narica), gronostaj (Mustela erminea), pies domowy (Canis lupus familiaris), mysz domowa (Mus musculus) oraz świnia domowa (Sus scrofa).

Inne zagrożenia dla tego gatunku stanowią połów na takle (longline fishing) oraz trałowanie, w których to przypadkach ptaki wpadają w sieci.

Ochrona

Albatros żółtodzioby został wpisany do Załącznika II Konwencji Bońskiej oraz do Aneksu 1 Porozumienia o Ochronie Albatrosów i Petreli (Agreement on the Conservation of Albatrosses and Petrels, ACAP). Populacja tych ptaków jest monitorowana na wyspie Gough, która od 1995 roku znajduje się na liście światowego dziedzictwa przyrodniczego. W latach 2004–2005 przeprowadzono kontrolę ptaków z wyspy Gough wyposażonych w nadajniki, a w latach 2007–2008 z Tristan da Cunha. W 2006 roku South East Atlantic Fisheries Commission zarządziła, aby takle do połowu ryb były umieszczane w wodzie w nocy.

Przyszłe działania ochronne obejmują przeprowadzenie spisu populacji na wszystkich wyspach archipelagu Tristan da Cunha, regularne monitorowanie bardziej reprezentatywnej części populacji oraz kontynuowanie monitorowania na wyspie Gough.

Znaczenie w kulturze człowieka

W 1954 i 1972 roku na wyspie Tristan da Cunha wydano dwa znaczki pocztowe, na których przedstawiono wizerunek albatrosa żółtodziobego. Pierwszy z nich, czarno-biały, przedstawiał dorosłego osobnika z dwoma młodymi, natomiast drugi, kolorowy, ukazywał dwa dorosłe ptaki oraz roślinę Apium australe z rodzaju selerów. W 1977 roku albatros żółtodzioby znalazł się w serii znaczków dotyczących awifauny tej wyspy. W 1987 roku wydano znaczek upamiętniający norweską ekspedycję na Tristan da Cunha z lat 1937–1938, będącą pierwszą ekspedycją badawczą na tej wyspie, na którym przedstawiono scenę obrączkowania ptaka. W 1988 roku na znaczku znalazł się obraz stworzony przez Augustusa Earle’a, londyńskiego artystę, na którym również widniał albatros żółtodzioby. BirdLife International w 2003 roku wydało pięć znaczków promujących ochronę tego gatunku. Siedem lat później na wyspie Tristan da Cunha ukazał się znaczek z fotografią obrączkowanego ptaka. Oprócz tego T. chlororhynchos pojawił się na znaczkach z Grenady, Mozambiku, Namibii, Tanzanii oraz z wyspy Amsterdam, a także na znaczku z serii Inauguration of Ghana Airways obok samolotu Boeing 377 Stratocruiser.