Albatros wędrowny

Albatros wędrowny (Diomedea exulans)

Albatros wędrowny, znany pod nazwą Diomedea exulans, to duży ptak morski należący do rodziny albatrosów (Diomedeidae), który zamieszkuje oceany południowej półkuli. Gatunek ten jest zagrożony wyginięciem, a jeden z jego podgatunków jest klasyfikowany jako krytycznie zagrożony.

Taksonomia

Gatunek ten został po raz pierwszy opisany przez Karola Linneusza w 1758 roku w dziesiątej edycji Systema Naturae. Jako miejsce typowe wskazano Przylądek Dobrej Nadziei, a nadaną nazwę Diomedea exulans zachowano do dziś (stan na 2021 rok) w klasyfikacji Międzynarodowego Komitetu Ornitologicznego (IOC), który uznaje albatrosa wędrownego za gatunek monotypowy, chociaż ta klasyfikacja jest przedmiotem sporów. W opracowaniu Kompletna lista ptaków świata wyróżnia się pięć podgatunków. Albatrosy atlantycki (D. (e.) dabbenena), białolicy (D. (e.) amsterdamensis), różowodzioby (D. (e.) antipodensis) oraz auklandzki (D. (e.) gibsoni) są czasami uznawane za odrębne gatunki. Występują istotne różnice zarówno w morfologii, jak i w DNA. Podział albatrosa wędrownego na pięć podgatunków wprowadził Warham w 1990 roku, a w 1998 roku Robertson i Nunn podnieśli je do rangi gatunków.

Podgatunki i zasięg występowania

Wyróżnia się pięć podgatunków albatrosa wędrownego:

Albatros atlantycki (D. (e.) dabbenena) Mathews, 1929 – wyspa Gough, niegdyś gniazdował także na Tristan da Cunha; nieregularnie 2-3 pary gnieżdżą się na Inaccessible (dane z 2016 roku).
Albatros białolicy (D. (e.) amsterdamensis) Roux, JP, Jouventin, Mougin, Stahl & Weimerskirch, 1983 – Amsterdam.
Albatros różowodzioby (D. (e.) antipodensis) Robertson, CJR & Warham, 1992 – Wyspy Antypodów, Wyspa Campbella (Nowa Zelandia).
Albatros auklandzki (D. (e.) gibsoni) Robertson, CJR & Warham, 1992 – Wyspy Auckland.
Albatros wędrowny (D. (e.) exulans) Linnaeus, 1758 – Georgia Południowa, Wyspy Księcia Edwarda, Wyspy Crozeta, Wyspy Kerguelena i wyspa Macquarie.

Albatrosy żerujące można spotkać w całej strefie okołobiegunowej, żerując daleko od kolonii lęgowych, nawet do 4000 km. Badania z 2015 roku wykazały różnice w migracjach dwóch genetycznie podobnych populacji albatrosów wędrownych, gdzie ptaki z Wysp Crozeta były głównie osiadłe, natomiast te z Wysp Kerguelena migrowały do Oceanu Indyjskiego.

Morfologia

W przypadku podgatunku nominatywnego jego długość ciała wynosi 107–135 cm; masa ciała samca wynosi 8190–11 910 g, a samicy 6720–8700 g; rozpiętość skrzydeł wynosi od 254 do 351 cm. To największy zasięg skrzydeł wśród współczesnych ptaków latających, a w przeszłości notowano rozpiętość przekraczającą 5 m. Dla 64 osobników podgatunku D. e. gibsoni wartości te są mniejsze: masa ciała samców wynosi 5,5–8,6 kg, a samic 4,6–7,3 kg; rozpiętość skrzydeł wynosi 135,9–150 cm u samców, a 131–143 cm u samic (badane ptaki pochodziły z wyspy Adams).

Upierzenie zmienia się w zależności od płci, wieku oraz podgatunku. Zawsze występuje różowy dziób i białe pokrywy podskrzydłowe; dorosłe ptaki mogą mieć upierzenie od czysto białego do ciemnobrązowego, a skrzydła mogą być całkowicie czarne lub czarne z białymi pokrywami i barkówkami. Dymorfizm płciowy występuje nie u wszystkich podgatunków. U samców D. e. exulans upierzenie (poza skrzydłami) jest czysto białe, co czyni je wyjątkowymi wśród albatrosów wędrownych. Samice nie są czysto białe. U dorosłych przedstawicieli D. e. amsterdamensis nie występuje dymorfizm płciowy, zarówno samce, jak i samice mają ciemnobrązowe upierzenie z białymi przodami głowy, czarnymi wierzchami oraz białymi gardłami i brzuchami, co odróżnia je od młodocianych osobników. U albatrosów podgatunku D. e. antipodensis ptaki obu płci mają brązową przepaskę na piersi; starsze samce są białe z brązowymi plamami, natomiast samice mają głównie brązowe upierzenie od spodu i zawsze biały przód głowy. Albatrosy podgatunku D. e. dabbenena bieleją z wiekiem, ale nigdy nie osiągają takiej bieli jak dorosłe samce podgatunku nominatywnego. Samice mają więcej brązowych plam i mniej białego na skrzydłach.

Osobniki młodociane wszystkich podgatunków mają podobny wygląd: są czekoladowobrązowe, z białym przodem głowy i czarnymi skrzydłami. Z każdym pierzeniem stają się coraz bielsze, zaczynając od grzbietu.

Ekologia i zachowanie

Albatrosy wędrowne występują zarówno w strefie przybrzeżnej, jak i na otwartych wodach. Spotykane są w obszarach, gdzie temperatura wody waha się od −2 °C do 24 °C. Rzadko pojawiają się w Antarktyce w rejonach z lodem pływającym. Na wyspach kolonie tych ptaków gniazdują na przybrzeżnych lub wewnętrznych zboczach, płaskowyżach i równinach, często w bagnistych miejscach; preferują urwiska lub wzgórza, które umożliwiają im start w locie.

Głównie żerują na otwartym oceanie, ale w niektóre okresy lęgowe mogą żerować na szelfie (autorzy nie określili, jak często to się zdarza). Ich dieta składa się głównie z głowonogów (np. Kondakovia longimana, Sepia apama, Histioteuthis, Moroteuthis, Taonius) i ryb, ale jedzą również skorupiaki i padlinę. Zdobycz chwytają z powierzchni wody lub tuż pod nią, czasami nurkując na krótko z wysokości 2–5 m. Żerują także w portach i cieśninach, a ich łowy obejmują również ujścia ścieków i odpady rybne wyrzucane z statków. Ze względu na niektóre ich zachowania, jak podążanie za łodziami i nurkowanie w poszukiwaniu przynęt, są narażone na utopienie się w wyniku zaplątania w linki haczykowe. Młodociane ptaki żerują dalej na północ od dorosłych, a samice na północ od samców.

Lęgi

Albatrosy wędrowne rozpoczynają rozmnażanie w wieku 7–11 lat. Okres lęgowy trwa przez cały rok, co sprawia, że większość ptaków wyprowadza lęgi co dwa lata, chociaż niektóre mogą gniazdować w kolejnych latach. Gniazda budują na płaskich powierzchniach pokrytych mchem, w gęstych kępach roślin, często w luźnych skupiskach po zachodniej stronie wyspy. Lęgi zaczynają się latem, a cały cykl trwa około 11 miesięcy. U podgatunku nominatywnego ptaki dorosłe wracają do kolonii w listopadzie, a jaja składają przez 5 tygodni na przełomie grudnia i stycznia. Gniazdo budują samice, a samce zbierają większość materiału, tworząc kopiec z traw i mchów. W zniesieniu znajduje się jedno jajo. Starsze i bardziej doświadczone ptaki składają większe jaja. Z 1607 zważonych jaj średnia masa wynosiła 490 g, a 95% jaj ważyło od 393 do 561 g (dane dla ptaków z Bird Island, Georgia Południowa). Inkubacja trwa średnio 78 dni. Po wykluciu (na początku marca) rodzice opiekują się pisklęciem, które po 4–5 tygodniach jest karmione coraz rzadziej. Młode albatrosy wędrowne opierzają się w pełni od połowy listopada do połowy grudnia, przeciętnie 278 dni po wykluciu.

Najstarszy znany albatros wędrowny podgatunku D. e. dabbenena dożył przynajmniej 38 lat. Najstarszy znany osobnik podgatunku nominatywnego (stan z 2003 roku) przeżył co najmniej 46 lat. Został złapany żywy na Wyspie Księcia Edwarda w 2001 roku, 41 lat i 4 miesiące po zaobrączkowaniu. Nie wiadomo, w jakim wieku był przy zaobrączkowaniu, szacowany wiek wynosił 46–51 lat.

Status i zagrożenia

Podgatunki albatrosa wędrownego różnią się statusem zagrożenia według IUCN (stan na 2020 rok):

Albatros atlantycki (D. (e.) dabbenena) – krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered) od 2008 roku, wcześniej w latach 2000–2007 klasyfikowany jako zagrożony (EN).
Albatros białolicy (D. (e.) amsterdamensis) – zagrożony (EN) od 2018 roku, wcześniej krytycznie zagrożony (CR) od 1994 roku.
Albatros różowodzioby (D. (e.) antipodensis) – zagrożony (EN) od 2017 roku, wcześniej klasyfikowany jako narażony (VU) od 2000 roku.
Albatros wędrowny (D. (e.) exulans) i auklandzki (D. (e.) gibsoni) – narażony (VU).

Główne zagrożenia dla albatrosów wędrownych to przypadkowe ich łapanie podczas połowów ryb, co prowadzi do ich utonięcia. Pisklętom zagrażają nagromadzone odpady i haczyki. Na Macquarie albatrosy te były niegdyś intensywnie odławiane przez ludzi.

Na Wyspach Kerguelena w niektórych latach niektóre kolonie doświadczały całkowitego niepowodzenia w lęgach z powodu drapieżnictwa kotów. Na Georgii Południowej ich środowisko życia jest niszczone przez ekspansję kotików antarktycznych (Arctocephalus gazella). Spadek liczebności na Inaccessible był prawdopodobnie spowodowany drapieżnictwem ze strony ludzi i świń (obecnie już niewystępujących na tej wyspie).

Na Tristan da Cunha wymarcie tych albatrosów prawdopodobnie było skutkiem działalności człowieka, a szczury mogły także przyczynić się do tego. Na Gough drapieżnictwo myszy domowej (Mus musculus) prowadzi do niskiego sukcesu lęgowego (dane z lat 2003–2007). W 2014 roku zaobserwowano 20 piskląt na wyspie Gough; 15 z nich nie przeżyło opierzenia, z czego 14 padło ofiarą drapieżnictwa myszy, które atakowały je nocą. Przeciętnie pisklęta umierały po 3,9 ± 1,2 dnia od pierwszego ataku.

Na Gough zdarzały się także przypadki zasypania piskląt i dorosłych przez obsuwający się torf podczas burz, chociaż są to rzadkie incydenty. Na wyspie Amsterdam spadek liczebności populacji był spowodowany zniszczeniem środowiska przez introdukowane bydło oraz niepokojeniem ze strony ludzi. W sezonie lęgowym w 2011 roku w kolonii na tej wyspie zaobserwowano myszy, szczury i koty, jednak nie stwierdzono przypadków drapieżnictwa.

Na wyspie Amsterdam występują także albatrosy białoszyje (Thalassarche (c.) carteri, uznawane za podgatunek albatrosów żółtodziobych Thalassarche chlororhynchos). Ich liczebność na tej wyspie zmniejszała się z powodu cholery drobiu (pasterelozy); według danych z 2004 roku, gdyby choroba ta pojawiła się u albatrosów wędrownych na wyspie Amsterdam, mogłyby one wyginąć w ciągu 20–30 lat.