Albatros siwogłowy

Albatros siwogłowy (Thalassarche eremita)

Albatros siwogłowy, znany naukowo jako Thalassarche eremita, to gatunek ptaka z rodziny albatrosów (Diomedeidae). Jego gniazdowanie odbywa się na wyspie Pyramid, która jest najbardziej wysuniętą na południe częścią Wysp Chatham, należących do Nowej Zelandii. Poza okresem lęgowym albatrosy siwogłowe można spotkać na południowym i południowo-wschodnim Oceanie Spokojnym. Gatunek ten jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Gatunek został po raz pierwszy opisany przez Roberta Cushmana Murphy’ego w 1930 roku. Holotyp pochodzi z wyspy Pyramid, gdzie dorosły samiec został pozyskany przez R.H. Becka 2 marca 1926 roku w ramach Whitney South Sea Expedition i przekazany do Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej. Murphy nadał mu nazwę Thalassarche cauta eremita, uznając go za podgatunek albatrosa szarodziobego (T. cauta).

W 2020 roku Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny klasyfikuje albatrosa siwogłowego jako osobny, monotypowy gatunek w rodzaju Thalassarche, tak samo jak autorzy HBW oraz IUCN.

Albatros siwogłowy był wcześniej traktowany jako podgatunek albatrosa szarodziobego. W Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds (1990) opisywano go jako jeden z trzech podgatunków albatrosa szarodziobego. Sugestia, aby podnieść je do rangi gatunku, była uwzględniona w Checklist of the birds of New Zealand (2010), co stanowiło uzasadnienie dla klasyfikacji albatrosa siwogłowego jako osobnego gatunku. Badania z 2009 roku, analizujące sekwencje mitochondrialnego genu cytochromu b, wskazały, że albatros siwogłowy i albatros szarogrzbiety (T. salvini) są siostrzanymi taksonami, które tworzą klad siostrzany dla T. cauta i T. steadi. Jednak nie wszyscy autorzy uznają albatrosa białogłowego (T. (cauta) steadi) za odrębny gatunek.

Wcześniejsze badania przeprowadzone przez Abbott i Double (2003) również sugerowały, że T. cauta i T. steadi powinny być oddzielone od T. salvini i T. eremita, ale nie pozwalały na jednoznaczne określenie odrębności gatunkowej tych taksonów. Wyniki badań z 1998 roku również przedstawiały albatrosa siwogłowego jako odrębny gatunek, jednak obejmowały jedynie 22 z 24 taksonów albatrosów, co wiązało się z pewnymi nieścisłościami.

Poniżej znajduje się fragment drzewa filogenezy rodziny albatrosów (Diomedeidae) według Chambersa i innych (2009):

Epitet gatunkowy eremita pochodzi z łaciny (od greckiego ἐρημίτης erēmítēs), co oznacza pustelnika.

Morfologia

Długość ciała albatrosa siwogłowego wynosi od 90 do 100 cm, a masa ciała samców waha się od 3600 do 4700 g, natomiast samic od 3100 do 3900 g. W porównaniu do innych członków rodziny albatrosów, gatunek ten jest średniej wielkości. W upierzeniu nie obserwuje się dymorfizmu płciowego, jednak różnice w wymiarach są zauważalne – samice mają średnio krótszą górną krawędź dzioba, a także krótsze skrzydła, ogon i skok.

Dorosłe osobniki mają jednolicie ciemnoszare głowy i szyje, wyraźnie oddzielone od białego spodu ciała. Obszar za okiem jest biały, a od oka do dzioba biegnie cienka czarna linia, opisywana również jako trójkątna plama, nadająca ptakowi „przygnębiony” wygląd. Wierzch skrzydeł oraz grzbiet są ciemnobrązowe, a ogon ciemnoszary. Spód ciała oraz kuper są białe. Dziób jest intensywnie żółty, z czarną końcówką żuchwy. Nogi są jasne, w odcieniu różowoszarym. Osobniki młodociane charakteryzują się jaśniejszymi głowami, zmienną ilością szarego na spodzie skrzydeł i ogona oraz żółtawo-czarnym dziobem z czarną końcówką. W szacie juwenalnej wyróżniają się czarno zakończonym ciemnoszarym dziobem.

Zasięg występowania

Albatrosy siwogłowe gniazdują wyłącznie na wyspie Pyramid (maor.: Tarakoikoia, moriori: Tcharok’/Tcharako), znajdującej się nieco ponad 8 km na południowy wschód od Pitt Island. W latach 2014–2018 wybrane pisklęta były zabierane i odchowywane w ramach projektu mającego na celu utworzenie drugiej kolonii na Point Gap w południowej części wyspy Chatham. Na początku 2019 roku jednak kilka młodych ptaków powróciło na Pyramid, podczas gdy na Point Gap nie zaobserwowano żadnego; skuteczność projektu była wówczas niepewna.

W okresie lęgowym albatrosy siwogłowe żerują głównie w wodach pomiędzy równoleżnikami 38°S a 48°S, zarówno na zachód, jak i na wschód od Wysp Chatham, zazwyczaj w promieniu 300 km od nich. Większość albatrosów siwogłowych zimuje w wodach u wybrzeży środkowo-wschodniego Chile i Peru, docierając z Prądem Peruwiańskim do szerokości 6°S.

Ekologia i zachowanie

Albatros siwogłowy jest jednym z mniej poznanych ptaków ze względu na trudne do osiągnięcia miejsca gniazdowania. Wyspa Pyramid to stromy wulkaniczny stożek o powierzchni 1,7 ha, z najwyższym punktem położonym na wysokości 174 m n.p.m. Mimo skąpej roślinności, wyspa jest ostoją dla dwóch zagrożonych gatunków roślin: Leptinella featherstonii oraz Lepidium oleraceum. Sztormy wpływają na roślinność; w przypadku braku długotrwałych burz, w niektórych miejscach pojawiają się stosunkowo gęste połacie roślinności. W skład tej roślinności wchodzą również inne gatunki, takie jak pryszczyrnicowate, starce (Senecio) i turzyce (Carex). Pyramid jest także jednym z dwóch miejsc gniazdowania petrelków grubodziobych (Pachyptila crassirostris) podgatunku P. c. pyramidalis.

Wędrówki albatrosów siwogłowych zostały dokładniej zbadane dzięki zastosowaniu telemetrii satelitarnej. Pierwsze badania przeprowadzone w latach 1997–1998 obejmowały 3 osobniki. Po sezonie lęgowym następuje gwałtowna wędrówka na wschód przez Ocean Spokojny. Następnie albatrosy siwogłowe przemieszcza się wzdłuż wybrzeża Ameryki Południowej z Prądem Peruwiańskim na północ. Żerują w jego pobliżu na wodach o niskich szerokościach geograficznych. Do 90% czasu spędzonego na zimowiskach (3–4 miesiące) albatrosy te przebywają w wodach terytorialnych Chile i Peru. Po tym okresie wracają na zachód do miejsc gniazdowania, osiągając prędkość lotu do 85 km/h.

Albatrosy siwogłowe są mniej związane z pelagialem niż wielu innych przedstawicieli rodziny. W czasie lęgu żerują zarówno na wodach przybrzeżnych, jak i nad stokiem kontynentalnym, zazwyczaj w wodach o głębokości od 1 do 4,5 km. Dokładny skład ich diety nie jest znany, ale przypuszcza się, że żywią się głównie rybami i kałamarnicami, podobnie jak inne blisko spokrewnione albatrosy.

Lęgi

W lipcu i sierpniu albatrosy siwogłowe wracają z zimowisk na Pyramid. Okres składania jaj przypada na sierpień i wrzesień. Gniazdo ma formę dużego kopca z mułu, piór i roślinności. Pisklęta wykluwają się od października do grudnia, pokryte jasnoszarym puchem i mają czarne dzioby. Prawdopodobnie wysiadywanie trwa od 66 do 72 dni. W trakcie wysiadywania obydwa ptaki z pary regularnie się zmieniają, zazwyczaj co 5 dni. Również dzielą się obowiązkami opieki nad młodymi. Młode ptaki stają się w pełni opierzone od lutego do kwietnia, w wieku około 140–150 dni.

Status i zagrożenia

IUCN uznaje albatrosa siwogłowego za gatunek narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable) nieprzerwanie od 2010 roku (stan na 2020). W latach 2000–2009 był klasyfikowany jako gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem (CR, Critically Endangered). BirdLife International ocenia, że liczebność populacji jest stabilna. Od lat 70. XX wieku prowadzone są badania z wykorzystaniem obrączkowania (w tym kolorowych obrączek) młodych i dorosłych osobników oraz znakowania gniazd, co związane jest z monitoringiem stanu populacji oraz badaniami nad biologią lęgową.

Wyspa Pyramid została uznana przez BirdLife International za Important Bird Area. Jako drugi gatunek kwalifikujący wymieniony został kormoran zielonolicy (Phalacrocorax featherstoni).