Albańska rewolucja piramidowa

Albańska rewolucja piramidowa

Albańska rewolucja piramidowa (alb. Kriza piramidale 1997) to okres niepokojów społecznych, które miały miejsce wiosną 1997 roku w Albanii. Były one wynikiem upadku piramid finansowych.

Piramidy

W 1992 roku, kiedy Demokratyczna Partia Albanii przejęła władzę, rozpoczął się proces transformacji gospodarczej w kraju. Doprowadził on do kryzysu gospodarczego, bazującego na przestarzałych chińskich technologiach, które nie były w stanie sprostać konkurencji na rynku wolnorynkowym. Równocześnie wzrosło bezrobocie. Znaczna część dochodów ludności pochodziła z pracy gastarbeiterów, którzy zarabiali w Grecji i we Włoszech, przysyłając pieniądze do rodzin w Albanii. Właściciele piramid finansowych wykorzystali brak możliwości inwestycji tych środków, oferując lokaty z oprocentowaniem znacznie wyższym niż w bankach. Wiele osób sprzedawało mieszkania i wykorzystywało oszczędności, aby zainwestować w te fundusze. Największe piramidy, takie jak Gjallica i Xhaferi, w latach 1995-1996 zgromadziły setki milionów dolarów. Zgodnie z zasadą działania piramid, pierwsi inwestorzy, którzy zainwestowali swoje pieniądze, osiągnęli zyski, co przyciągało kolejnych klientów.

Kryzys polityczny

W 1996 roku władze Albanii otrzymały wiele ostrzeżeń od ekspertów rynku finansowego o możliwym upadku piramid. Jednak wybory parlamentarne w tym samym roku nie sprzyjały poruszaniu tej sprawy, ponieważ wszystkie główne partie polityczne namawiały do inwestowania w piramidy i obawiały się niepopularnych decyzji, które mogłyby wpłynąć na ich wyniki wyborcze. Wybory w maju 1996 roku zakończyły się sukcesem Demokratycznej Partii Albanii, jednak opozycyjna Socjalistyczna Partia Albanii zakwestionowała wyniki, twierdząc, że były one sfałszowane, co doprowadziło do protestów. Brutalne tłumienie demonstracji przez policję tylko zaostrzyło sytuację w kraju.

Upadek piramid

Na początku stycznia 1997 roku zaczęły bankrutować fundusze piramidowe, takie jak Sude i Gjallica, które obniżyły oprocentowanie wkładów, tracąc klientów na rzecz tych, które nadal oferowały wysokie zyski (nawet do 100% miesięcznie). Nocą z 9 na 10 stycznia z portu we Wlorze wypłynęła motorówka, przewożąca aktywa dwóch największych funduszy: Gjallica i Xhaferri. Krach piramid spowodował straty przekraczające 1200 mln dolarów, które mieszkańcy Albanii zainwestowali i stracili bezpowrotnie.

Niepokoje społeczne

Na początku lutego w największych miastach południowej i środkowej Albanii miały miejsce protesty zbankrutowanych inwestorów, którzy domagali się zwrotu swoich pieniędzy oraz dymisji władz odpowiedzialnych za kryzys. Do protestów przyłączyli się studenci z Uniwersytetu we Wlorze oraz Uniwersytetu Eqrema Çabeja w Gjirokastrze, którzy 20 lutego rozpoczęli strajk głodowy, żądając ustąpienia rządu. 28 lutego protestujący zdobyli budynek Narodowej Służby Wywiadowczej (ShIK) we Wlorze, gdzie zamordowano trzech funkcjonariuszy.

1 marca 1997 roku dymisję ogłosił premier Aleksandër Meksi, a dzień później prezydent Sali Berisha ogłosił wprowadzenie stanu wyjątkowego. Fala protestów doprowadziła do anarchizacji kraju i przejęcia kontroli nad jego południową częścią przez uzbrojone grupy. Broń w rękach protestujących pochodziła z magazynów opustoszałych przez wojsko. W miastach południowej Albanii zaczęły powstawać spontaniczne struktury władzy, zwane Komitetami Ocalenia, a rebelianci utworzyli centralną strukturę – Narodowe Zgromadzenie Ocalenia Publicznego (alb. Kuvendi Kombëtar i Shpëtimit Publik), jednak jego władza była iluzoryczna.

Przesilenie

Na początku marca rząd albański stracił kontrolę nad południową częścią kraju i nie był w stanie opanować sytuacji. 13 marca bunt dotarł do Tirany, która na chwilę znalazła się w rękach rebeliantów. Tego samego dnia ewakuowano obcokrajowców z Albanii (Operacja Silver Wake i inne). W marcu skradziono aktywa państwowe o wartości 6 mln USD ze skarbca w Szkodrze, gdzie pięciu zamaskowanych napastników zaatakowało ufortyfikowany budynek, a sprawcy do dziś pozostają nieznani.

Stolicę uratowali policjanci z II komisariatu w Tiranie, którzy obronili budynki rządowe. Część miasta, w tym instytucje rządowe, została zniszczona i splądrowana, ale sytuację udało się opanować. 14 marca 1997 roku parlament zebrał się, aby przegłosować kandydaturę Bashkima Fino na nowego premiera. 28 marca Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych przyjęła Rezolucję 1101, która umożliwiła wysłanie do Albanii kontyngentu wojskowego (Operacja Alba), mającego na celu nadzorowanie rozdziału pomocy humanitarnej oraz przywrócenie porządku w kraju. W czerwcu 1997 roku przeprowadzono przyspieszone wybory parlamentarne.

Konsekwencje

W okresie od stycznia do czerwca ceny podstawowych produktów w Albanii wzrosły o 28%, a wartość leka spadła o 40% względem dolara. W wyniku zamieszek, które miały miejsce wiosną 1997 roku, zginęło kilkaset osób. W ciągu całego roku w wyniku samosądów i incydentów z użyciem broni palnej zginęło 1542 osoby, a ponad 3000 zostało rannych. Zniszczono i okradziono 1200 magazynów wojskowych, z których skradziono 652 tysiące sztuk broni oraz materiały wybuchowe i miny. Podczas zamieszek splądrowano siedziby 190 przedsiębiorstw, które musiały zawiesić działalność. Zniszczono także część zabytków kultury albańskiej oraz większość infrastruktury turystycznej.

Przypisy

Bibliografia

Tadeusz Czekalski: Albańska lekcja transformacji ekonomicznej. Społeczno-ekonomiczne tło i konsekwencje „rewolucji piramidowej” 1997 r.. W: Albin Głowacki, Sławomir Szczesio: Bałkany Zachodnie w systemie bezpieczeństwa euroatlantyckiego. Wyd. 1. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 2015, s. 283-306.

Fatos Lubonja: Nëntëdhjeteshtata, Apokalipsi i Rremë. Tirana: 2011. (alb.). Brak numerów stron w książce.