Albania: wolność zagrożona

„Albania: wolność zagrożona” (alb. Liri e kërcënuar: publicistika e viteve 1991–1997) to zbiór esejów autorstwa albańskiego pisarza Fatosa Lubonji. Publikacja miała swoją premierę w 1999 roku, wydana przez Wydawnictwo Përpjekja. W Polsce pierwsza edycja ukazała się w 2005 roku, w tłumaczeniu Doroty Horodyskiej.

Zbiór zawiera trzydzieści trzy eseje znanego albańskiego publicysty i analityka Fatosa Lubonji, które zostały napisane w latach 1991-2002. Wydanie albańskie z 1999 roku nie jest identyczne z polską edycją; niektóre teksty z oryginału nie znalazły się w polskim tłumaczeniu, a w ich miejsce dodano kilka tekstów stworzonych po 1999 roku. Część z nich była wcześniej publikowana w Krasnogrudzie oraz Gazecie Wyborczej. Dzieło składa się z pięciu części oraz aneksu.

Treść

Między magią, a zniszczeniem

Pierwsza część zawiera 13 tekstów, które koncentrują się na ukazaniu różnorodności kultury albańskiej oraz słabości dyskursu publicznego. Jeden z esejów analizuje szczególny stosunek Albańczyków do religii. Odmienny charakter nosi esej, który nadaje tytuł tej części – Między magią a zniszczeniem, będący sentymentalną podróżą Autora przez południową Albanię.

Transformacja a komunistyczna przeszłość

Druga część składa się z trzech tekstów, które koncentrują się na problemie rozliczenia z komunistyczną przeszłością Albanii. Eseje poruszają kwestię odpowiedzialności twórcy w postkomunistycznej rzeczywistości, problem lustracji oraz ponownych pochówków Envera Hodży. Ostatni esej w tej części rozważa również zagadnienia dekomunizacji oraz odpowiedzialności byłych funkcjonariuszy partii komunistycznej.

Lata 1991 – 1997

Trzecia część skupia się na wydarzeniach politycznych, które miały miejsce w pierwszych siedmiu latach transformacji ustrojowej. Kluczowym momentem tej części jest upadek piramid finansowych oraz destabilizacja państwa, która miała miejsce wiosną 1997 roku. W swoich esejach Lubonja zwraca uwagę na zagrożenia dla rozwijającej się demokracji albańskiej oraz niebezpieczeństwo nowej dyktatury, którą łączy z działaniami Salego Berishy i jego zwolenników z Demokratycznej Partii Albanii.

Po upadku piramid 1998 – 2002

Czwarta część książki omawia różne aspekty kryzysu polityczno-społecznego, który dotknął Albanię w ciągu pierwszych pięciu lat po katastrofie z 1997 roku. Do dawnych problemów związanych z rosnącymi tendencjami autorytarnymi dołącza kwestia zapominania o komunistycznej przeszłości oraz bezkrytycznego podejścia do niej. Inny charakter nosi esej Urbanicydzi, który opisuje degradację przestrzeni miejskiej, do której przyczyniają się współcześni Albańczycy.

Kosowo

Ostatnia część książki składa się z pięciu esejów poświęconych złożonym relacjom między Albańczykami z Albanii a Albańczykami z Kosowa, a także kwestii Kosowa oraz możliwości współpracy Albańczyków i Serbów. Kluczowy w tej części jest tekst Albańczycy i Kosowarzy, który analizuje skomplikowaną problematykę różnorodnych doświadczeń obu społeczności albańskich oraz ich odmiennych tożsamości, kształtowanych przez historyczne przeżycia.

Aneks czyli Czerwoni paszowie

Aneks zawiera tekst autorstwa Zygmunta Kryłowskiego, który rozwija temat poruszony w eseju List do przyjaciela z Kosowa i jest ściśle związany z dyskusją, jaką podjął Lubonja na temat wieloznacznej i amoralnej postawy pisarza Ismaila Kadare. Spór dotyczący przypisywanego mu pojęcia dysydenta ukazany jest na tle kontrowersyjnego poematu Czerwoni paszowie, za który Kadare miał być rzekomo represjonowany przez władze komunistyczne. Dokładna analiza tekstu wskazuje jednak, że poemat ten jest socrealistycznym peanem na cześć Envera Hodży.