Albania Wenecka
Albania Wenecka (wł. Albania Veneta) to obszar, który był częścią Republiki Weneckiej, obejmujący dzisiejsze tereny Czarnogóry i Albanii wzdłuż wybrzeża Morza Adriatyckiego. Region ten znajdował się pod władaniem Republiki Weneckiej od początków XV wieku aż do jej upadku w 1797 roku. Termin ten służy do odróżnienia tego obszaru od „Albanii Osmańskiej”, która była częścią Imperium Osmańskiego.
Albania Wenecka tworzyła pas wybrzeża o szerokości do kilkunastu kilometrów, ale w pewnych okresach obejmowała również miasta leżące w głębi lądu. W swoim maksymalnym zasięgu rozciągała się od południowego krańca Republiki Dubrownickiej na północy, aż po port Durazzo (dzisiejszy Durrës) na południu.
Pierwszym weneckim portem na północnym wybrzeżu Albanii był Durrës, który Wenecjanie przejęli pokojowo od albańskiego księcia Jerzego Thopii w 1392 roku. W tym samym roku Wenecja zdobyła również port Alessio (dzisiejszy Lezhë) od książąt Dukagjinów. W kwietniu 1396 roku książę Jerzy II Balszić przekazał miasto Scutari (Szkodra) Wenecji, rezygnując z praw do miast Drivast (Drisht), Dagno (Danj) oraz Satti (Shati). Dzięki nabyciu Durrës, Lezhë i Scutari, Wenecja zyskała silną pozycję w północnej Albanii, która wówczas była polem walk między albańskimi książętami, Serbią i Turcją. Druga faza ekspansji rozpoczęła się w 1420 roku, kiedy to miasto Cattaro (Kotor) przyjęło wenecki protektorat. W 1421 roku Wenecja zdobyła port Dulcigno (Ulcinj) oraz przejściowo (do 1423 r.) port Budua (Budva). W 1425 roku do weneckiego protektoratu dołączyły okolice Kotoru, w tym osada Grbalj (Radovanići), gmina Paštrovići oraz pas wybrzeża od Budvy do Antivari (Bar). Kolejne postępy zostały jednak zablokowane przez przewagę Serbów. Dopiero w 1442 roku Wenecja odzyskała Budvę, a w 1443 roku Bar. W latach 1444–1447 zyskała również Shati i Danj, co stanowiło szczyt władzy weneckiej w północnej Albanii.
Po upadku powstania Skanderbega (1455-1479), Wenecja zawarła 25 stycznia 1479 roku pokój z Turcją w Stambule. Na mocy tego układu Republika Wenecka straciła wszystkie swoje posiadłości poza wybrzeżem Zatoki Kotorskiej, w tym Szkodrę, Lezhë i Drisht. Jako rekompensatę za utratę Szkodry Wenecja zachowała jedynie Budvę, Bar, Ulcinj i Durrës. W 1482 roku Turcy zajęli Castelnuovo (Herceg Novi). W trakcie następnej wojny wenecko-osmańskiej (1499–1503) w 1501 roku Turcy odebrali Wenecji Durrës, jednak pokój kończący tę wojnę pozostawił Bar i Ulcinj w rękach Wenecji. Miasta te zostały jednak utracone na rzecz Imperium Osmańskiego w 1573 roku, wraz z częścią Albanii Weneckiej znajdującą się na południe od Budvy. W 1687 roku Wenecja zbrojnie odzyskała Herceg Novi. Ostatecznie pod władaniem Republiki Wenecji pozostało jedynie wybrzeże Zatoki Kotorskiej z portami Cattaro (Kotor), Risano (Risan), Perasto (Perast), Teodo (Tivat) oraz Castelnuovo (Herceg Novi), a także przylegający brzeg otwartego morza z portem Budua (Budva). Obszar ten pozostał częścią Republiki Wenecji do jej upadku w 1797 roku.
Albania Wenecka była zarządzana przez namiestnika (provveditore), który rezydował w Szkodrze. Miastami bezpośrednio włączonymi do Republiki Weneckiej kierowało po dwóch urzędników mianowanych przez Signorię: cywilny podesta oraz wojskowy kapitan. W miastach, które zachowały wewnętrzną autonomię, Republikę reprezentował konsul (bailo).
Miasta Albanii Weneckiej pełniły rolę ośrodków kupieckich, koncentrując się głównie na tranzytowym handlu z Lewantem, a w mniejszym stopniu na wywozie towarów z północnej Albanii, takich jak sól, ałun, ruda żelaza, ryby, wełna i zboże. W miastach istniały manufaktury, choć o ograniczonej wydajności.
Ludność Albanii Weneckiej była zróżnicowana narodowościowo. Początkowo dominowali romańskojęzyczni Dalmatyńczycy. Po podboju Bałkanów przez Turków osmańskich, do miast weneckich napłynęły rzesze uchodźców serbskich i albańskich. Pod koniec XVII wieku Dalmatyńczycy stanowili nadal dwie trzecie ludności miast, podczas gdy Słowianie stanowili już ponad połowę mieszkańców terenów wiejskich. Grupy ludności albańskiej osiedlały się na południu Albanii Weneckiej, w rejonie Ulcinja i Durrës. Według oficjalnych danych austriackich, w 1880 roku 32% mieszkańców Kotoru mówiło po włosku, a w 1910 roku tylko 13,6%. Obecnie w Czarnogórze pozostała jedynie niewielka grupa 0,5 tys. Włochów, posługujących się dialektem weneckim i zamieszkujących Kotor oraz Perast.
W czasach napoleońskich historia Albanii Weneckiej była burzliwa. W 1797 roku region ten zaczął być okupowany przez wojska francuskie, a następnie, na mocy pokoju w Campo Formio z 17 października tego samego roku, przekazany Austrii. Już jednak na podstawie pokoju w Preszburgu z 26 grudnia 1805 roku Albania Wenecka została przyłączona do napoleońskiego Królestwa Włoch. W 1806 roku była okupowana przez Rosję, która zwróciła ją Francji na mocy pokoju w Tylży z 7 lipca 1807 roku. W 1809 roku region ten został włączony, wraz z innymi byłymi weneckimi posiadłościami nad Adriatykiem oraz z dawną Republiką Dubrownicką, do Prowincji Iliryjskich. Po upadku Napoleona, zgodnie z ustaleniami kongresu wiedeńskiego, terytoria te zostały przyłączone do Cesarstwa Austriackiego jako Królestwo Dalmacji. W latach 1813-1814 obszar ten był krótko okupowany przez Czarnogórę, która zainstalowała w Dobrocie tymczasowy rząd, ale po przybyciu wojsk austriackich oddała go bez walki. Na mocy traktatu berlińskiego z 13 lipca 1878 roku, do austriackiej Dalmacji przyłączono turecką gminę Spizza (Sutomore) – obszar o powierzchni 40 km² z 1650 mieszkańcami. W 1913 roku Czarnogóra uzyskała pas wybrzeża, który wcześniej należał do Wenecji, z portami Bar i Ulcinj. Po upadku Austro-Węgier w 1918 roku dawna Albania Wenecka została włączona do nowo powstałej Jugosławii. W okresie włoskiej okupacji w latach 1941-1943 obszary te stanowiły Prowincję Kotorską w Gubernatorstwie Dalmacji. Po II wojnie światowej zostały przyłączone do Czarnogóry, w której składzie pozostają do dziś.
Bibliografia
Jerzy Hauziński, Jan Leśny, Historia Albanii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1992, ISBN 83-04-03893-5.
Loading ...