Alba Iulia

Alba Iulia (starożytna nazwa: Bălgrad; w języku węgierskim: Gyulafehérvár; łac. Alba Iulia, Apulum; niem. Weißenburg, od 1711 Karlsburg; w polskiej wersji nazwa nieodmienna) to miasto położone w Siedmiogrodzie (Rumunia), będące stolicą okręgu Alba. Znajduje się nad rzeką Marusza i liczy 63 536 mieszkańców według danych z 2011 roku.

W Alba Iulia znajduje się stacja kolejowa o tej samej nazwie.

Historia

Miasto odegrało kluczową rolę jako centrum polityczne, ekonomiczne i społeczne w Dacji. Wspomniał o nim starożytny grecki geograf Ptolemeusz, używając nazwy Apulon. Po tym, jak południowa część Dacji została włączona do Imperium Rzymskiego, miasto przyjęło miano stolicy Dacji Apulensis i zyskało nazwę Apulum. Było to jedno z najważniejszych rzymskich ośrodków w Dacji, gdzie stacjonował XIII Legion.

W IX wieku miasto znane było jako Bălgrad, co oznacza „Biała Cytadela”. Węgierskie źródła historyczne mówią o władcy imieniem Geula/Gyyla/Jula, który zdobył miasto i uczynił je stolicą swojego księstwa w X wieku. Wówczas, po przyjęciu chrztu przez króla Węgier, Stefana I, założono biskupstwo katolickie Siedmiogrodu w 1009 roku. Pierwsza katedra powstała w XI wieku. W 1442 roku Jan Hunyady, wojewoda siedmiogrodzki, wykorzystał cytadelę do przygotowań do kluczowej bitwy z Turkami. W jego czasach katedra została rozbudowana i stała się miejscem jego pochówku.

Jako Gyulafehérvár, Alba Iulia stała się stolicą Siedmiogrodu w 1541 roku za panowania Jana Zápolyi oraz Izabeli Jagiellonki, utrzymując ten status do 1690 roku.

W listopadzie 1599 roku Michał Waleczny, wojewoda Wołoszczyzny, wkroczył do Alba Iulia po zwycięstwie w bitwie pod Şelimbărem, zostając władcą Siedmiogrodu. W 1600 roku przejął kontrolę nad Mołdawią i rządził tymi trzema krajami aż do swojej śmierci w 1601 roku, kiedy to został zamordowany przez agentów Giorgio Basty. Osiągnięcie Michała jest uznawane za pierwsze zjednoczenie trzech rumuńskich krajów: Wołoszczyzny, Mołdawii i Siedmiogrodu.

W okresie panowania księcia Gabriela Bethlena, w mieście założono Akademię. Po podpisaniu pokoju karłowickiego w 1699 roku, Alba Iulia weszła w skład monarchii Habsburgów. W XVIII wieku powstała biblioteka, a w XIX zbudowano linię kolejową, co miało istotny wpływ na rozwój miasta.

1 grudnia 1918 roku, w Alba Iulia miało miejsce zgromadzenie dziesiątek tysięcy Rumunów, co jest obecnie obchodzone jako Dzień Niepodległości Rumunii, podczas którego ogłoszono proklamację przyłączenia Siedmiogrodu do Rumunii. W 1922 roku Ferdynand I został symbolicznie ukoronowany na króla Rumunii w Alba Iulia, nawiązując do osiągnięć Michała Walecznego.

Gospodarka

W Alba Iulia rozwinęły się branże takie jak przemysł maszynowy, metalowy, skórzany, obuwniczy, spożywczy oraz materiałów budowlanych.

Zwiedzanie

Główne historyczne centrum Alba Iulia to miasto górne, intensywnie rozwijane przez cesarza Karola VI. Habsburgowie przemianowali miasto na Karlsburg na cześć Karola. Zamek górnego miasta, zbudowany w latach 1716–1735 w stylu vaubanowskim, mieści w sobie m.in. dwie katedry (średniowieczną katolicką i XX-wieczną prawosławną) oraz Batthyaneum – bibliotekę zawierającą rzadkie manuskrypty, zbudowaną w 1794 roku.

Katedra św. Michała

Pierwszą budowlą na miejscu obecnej katedry była murowana rotunda, prawdopodobnie wzniesiona w X wieku. Została ona zastąpiona w XI wieku przez murowaną romańską bazylikę, która uległa zniszczeniu w wyniku najazdu mongolskiego w 1241 roku. Po tym wydarzeniu, w drugiej połowie XIII wieku, zbudowano obecną, późnoromańską katedrę z elementami gotyku. W XIV wieku dokonano jej pierwszej przebudowy oraz wzniesiono wieżę, która została ukończona w XVII wieku. W XVI i XVII wieku katedra znajdowała się w rękach protestanckich, a katolicy odzyskali ją po podpisaniu pokoju karłowickiego.

Katedra stanowi jeden z najcenniejszych zabytków Siedmiogrodu. Jest zbudowana na planie krzyża łacińskiego jako trójnawowa bazylika z transeptem. Jej zachodnia fasada posiada jedną wieżę od strony południowej (północna nie została zbudowana). Od północy przylega do kościoła renesansowa kaplica Lazoniusa z początku XVI wieku. Patron świątyni jest przedstawiony na płaskorzeźbie romańskiej z XIII wieku. W południowej nawie znajdują się groby znanych przedstawicieli rodu Hunyadych, w tym Jánosa Hunyadyego, wojewody siedmiogrodzkiego, oraz jego syna Władysława. W kaplicy królewskiej znajdują się nagrobki Izabeli, córki Zygmunta Starego, oraz jej syna Jana Zygmunta Zapolyi, księcia siedmiogrodzkiego.

Demografia

Skład etniczny według spisu z 2011 roku:

Rumuni: 55 671 (87,62 %)
Romowie: 1119 (1,76 %)
Węgrzy: 1010 (1,59 %)
Niemcy: 115 (0,181 %)
Włosi: 38 (0,060 %)
Żydzi: 19 (0,030 %)
Turcy: 13 (0,020 %)
Rosjanie: 9 (0,014 %)
Czangowie: 7 (0,011 %)
Grecy: 6 (0,009 %)
… (przynależność nieokreślona: 5490 (8,64 %))

W 1850 roku w mieście mieszkało 5408 osób, w tym 2530 Rumunów (46,78%), 1009 Węgrów (18,67%), 748 Niemców/Sasów Siedmiogrodzkich (13,83%), a 1121 (20,73%) stanowili przedstawiciele innych narodowości.

W 1891 roku miasto liczyło 8167 mieszkańców, w tym 3482 Węgrów (42,63%), 3426 Rumunów (41,94%) i 867 Niemców/Saksonów siedmiogrodzkich (10,62%).

Do 1910 roku liczba ludności wzrosła do 11 616 osób, wśród których 5226 stanowili Węgrzy (45%), 5170 Rumunów (44,51%) i 792 Niemców/Saksonów Siedmiogrodzkich (6,82%).