Alaska

Alaska (wymowa: /əˈlæskə/) to stan Stanów Zjednoczonych, położony w północno-zachodniej części Ameryki Północnej, będący eksklawą USA. Graniczy z Kanadą na wschodzie, a z Rosją na zachodzie, przez Cieśninę Beringa. Obszar ten charakteryzuje się górami, w tym najwyższym punktem Ameryki Północnej – szczytem Denali (dawniej McKinley, 6194 m n.p.m.), oraz wyżynami i licznymi wulkanami. W skład terytorium wchodzą również Aleuty. Alaska zajmuje największą powierzchnię wśród stanów USA, jednocześnie mając najmniejszą gęstość zaludnienia. W odróżnieniu od większości stanów, Alaska nie dzieli się na hrabstwa, lecz na okręgi (borough), z czego znaczna część stanu to terytorium niezorganizowane.

Geografia

Powierzchnia Alaski jest górzysta. Na południu znajdują się góry Alaska, w tym najwyższy szczyt Ameryki Północnej – Denali (w latach 1896–2015 znany jako Mount McKinley, 6190 m), Góry Świętego Eliasza (Góra Świętego Eliasza, 5489 m), oraz Góry Wrangla (Mount Bona, 5044 m). Na północy znajdują się Góry Brooksa (Michelson, 2816 m). W centralnej części stanu płaskowyż przecinany jest przez doliny rzek, a wzdłuż wybrzeża występują niziny. Linia brzegowa jest bardzo rozwinięta, z wieloma półwyspami (np. Alaska, Kenai) oraz wyspami przybrzeżnymi (np. Aleuty, Archipelag Aleksandra, Kodiak, Nunivak, Wyspa Świętego Wawrzyńca, Wyspy Pribyłowa). Region ten jest aktywny sejsmicznie, a wiele górskich szczytów to czynne (np. Pavlof, Iliamna) i wygasłe wulkany.

Klimat

W południowej części Alaski panuje klimat umiarkowany chłodny, natomiast na dalekiej północy występuje klimat subpolarny. Zakres temperatur w ciągu roku waha się od −51 °C w zimie do 32 °C w lecie. Zima trwa 9 miesięcy i jest niezwykle mroźna, z silnymi wiatrami osiągającymi prędkość 100 km/h oraz charakterystycznymi dla tundry burzami śnieżnymi.

Główne rzeki

Jukon
Kuskokwim

Roślinność

W głąb lądu rozciągają się tajga i tundra, natomiast w zasięgu Prądu Alaskańskiego występują iglaste lasy deszczowe strefy umiarkowanej, z topolami, olchami i wierzbami.

Ważniejsze szczyty

Lista 20 szczytów i wierzchołków o wysokości powyżej 4400 m n.p.m.:

Denali (McKinley) – 6190 m n.p.m., 63°04′09″N 151°00′23″W, najwyższy punkt Ameryki Północnej, pierwsze wejście: 7 czerwca 1913 – Walter Harper, Henry Karstens, Hudson Stuck i Robert Tatum;
Archdeacons Tower – ~6000 m, 63°04′24″N 151°01′14″W, znajduje się 870 m (WNW) od głównego wierzchołka Denali;
Denali (wierzchołek północny) – 5934 m, 63°05′51″N 151°00′23″W, leży 2,8 km (NNE) od Archdeacons Tower, pierwsze wejście: 1910 – Pete Anderson, Billy Taylor;
Peak 18735 – 5710 m, 63°05′52″N 151°02′29″W, znajduje się 1,8 km na zachód od północnego wierzchołka Denali;
Góra Świętego Eliasza (Mount Saint Elias, Boundary Peak 186) – 5489 m, 60°17′34″N 140°55′51″W, pierwsze wejście: 31 lipca 1897 – Luigi Amedeo di Savoia d’Abruzzi;
Peak 17400 – ~5330 m, 63°05′12″N 150°57′16″W, znajduje się 2,9 km (ESE) od północnego wierzchołka Denali;
Mount Foraker (główny szczyt) – 5304 m, 62°57′37″N 151°23′59″W, oddalony o 23 km (WSW) od Archdeacons Tower, pierwsze wejście: 10 sierpnia 1934 – T. G. Joe Brown, Charles S. Houston, Chychele Waterston;
Mount Foraker (wierzchołek południowy) – 5124 m, 62°56′49″N 151°24′32″W, leży 1,6 km (SSW) od głównego wierzchołka Mount Foraker;
Mount Bona – ~5060 m, 61°23′08″N 141°44′58″W, leży 80 km (WNW) od Mount Lucania, pierwsze wejście: 2 lipca 1930 – Allen Carpé, Adolphus Warburton Moore, Andrew Taylor;
Mount Foraker (wierzchołek południowo-zachodni) – ~5060 m, 62°57′18″N 151°26′36″W, znajduje się 1,8 km (WNW) od południowego wierzchołka Mount Foraker;
Mount Blackburn – 4996 m, 61°43′54″N 143°26′14″W, leży 97,6 km (WNW) od Mount Bona;
Mount Blackburn (wierzchołek południowo-wschodni) – 4964 m, 61°43′31″N 143°23′33″W, leży 2,5 km (ESE) od głównego wierzchołka Mount Blackburn;
Sanford – 4949 m, 62°12′47″N 144°07′45″W, znajduje się 64,8 km (NW) od Mount Blackburn;
West Buttress – 4886 m, 63°04′37″N 151°05′37″W, leży 3,5 km (SW) od Peak 18735;
Peak 15800 – ~4845 m, 63°02′48″N 150°57′59″W, oddalony o 1,4 km (NNE) od South Buttress;
South Buttress – 4842 m, 63°02′06″N 150°58′36″W, leży 4,1 km (SSE) od głównego wierzchołka Denali;
Mount Bona (wierzchołek zachodni) – 4773 m, 61°22′51″N 141°47′12″W, leży 2,1 km (WSW) od głównego wierzchołka Mount Bona;
Mount Churchill – 4766 m, 61°25′09″N 141°42′55″W, znajduje się 4,2 km (NNE) od Mount Bona;
East Buttress – 4490 m, 63°03′37″N 150°55′47″W, leży 2,4 km (NE) od Peak 15800;
Browne Tower – 4450 m, 63°06′08″N 150°55′54″W, znajduje się 2,1 km (NNE) od Peak 17400.

Miasta

W Alaski znajduje się 149 miast (city), w tym jedno z populacją przekraczającą 100 000 mieszkańców, trzy o liczbie ludności powyżej 10 000, oraz 26 miast z populacją przekraczającą 1000 (dane z 2022 roku).

Lista miast zamieszkanych przez 500 lub więcej osób (2022 r.):

Historia

Sprzedaż Alaski

W drugiej połowie XIX wieku, tereny Alaski, które należały do Rosji, zostały sprzedane Stanom Zjednoczonym. Traktat, który zawarł baron Edward de Stoeckl w imieniu Rosji oraz William Seward w imieniu USA, został podpisany po długich negocjacjach w nocy z 29 na 30 marca 1867 roku. Transakcja opiewająca na 7,2 miliona dolarów została ratyfikowana przez Senat USA 9 kwietnia 1867 roku, a Izba Reprezentantów uchwaliła finansowanie 14 lipca 1868 roku.

W 2023 roku prezydent Rosji, Władimir Putin, ogłosił, że środki zostaną przeznaczone na poszukiwanie i ochronę prawną zagranicznych nieruchomości, które należały do Rosji w okresie carskim i radzieckim, co obejmuje także Alaskę. Rzecznik Departamentu Stanu USA, Vedant Patel, stwierdził, że przekazanie Alaski Federacji Rosyjskiej nie jest możliwe.

Kalendarium

1640 – odkrycie Alaski przez hiszpańskich żeglarzy.
1732 – rosyjski okręt pod dowództwem Pawłuckiego (Polaka) obserwował brzeg Alaski w czasie przejścia przez Cieśninę Beringa, potwierdzając bliskość Azji i Ameryki.
15–16 lipca 1741 – pierwsza morska ekspedycja naukowa pod dowództwem Vitusa Beringa i Aleksieja Czyrikowa.
1784 – powstanie pierwszej kolonii rosyjskich handlarzy futer na wyspie Kodiak.
1799 – założenie osady Sitka przez Rosjan na Wyspie Baranowa, która do 1906 roku była stolicą Alaski.
1799–1867 – Alaska pod administracją Kompanii Rosyjsko-Amerykańskiej.
30 marca 1867 – sprzedaż Alaski przez cara Rosji, Aleksandra II, Stanom Zjednoczonym za 7,2 miliona dolarów; jednym z pierwszych amerykańskich urzędników federalnych Alaski był Polak, Włodzimierz Krzyżanowski.
1896 – odkrycie złota przez George’a Carmacka, Skookum Jima i Dawsona Charliego w rejonie rzeki Klondike.
1897 – początek „gorączki złota” po przybyciu informacji o tonie złota przywiezionego z Alaski do Seattle.
1912 – ustanowienie zorganizowanego Terytorium Alaski (zalążka stanu).
9 lipca 1958 – największe zanotowane tsunami – megatsunami w zatoce Lituya.
3 stycznia 1959 – Alaska dołącza do Unii jako 49. stan, co wiązało się z wprowadzeniem najkrócej obowiązującej flagi USA z 49 gwiazdami, która zaledwie 7 miesięcy później straciła ważność na rzecz obecnej, gdy stanem zostały Hawaje.
1976 – rząd wprowadza zniesienie podatków i dywidendy.

System polityczny

Władza ustawodawcza w Alaski jest sprawowana przez dwuizbową Legislaturę, która składa się z Izby Reprezentantów i Senatu. Na czele władzy wykonawczej stoi gubernator, wybierany na czteroletnią kadencję w wyborach bezpośrednich.

Podział administracyjny

Alaska jest jedynym stanem w USA, który dzieli się na 19 okręgów (ang. borough). Pozostałe 48 stanów dzieli się na hrabstwa (tylko Luizjana dzieli się na parafie). W Alaski wyróżnia się dwa rodzaje jednostek terytorialnych:

okręg (ang. borough),
okręg niezorganizowany (ang. unorganized borough).

Obecnie utworzono 18 okręgów oraz 1 okręg typu niezorganizowanego. Dodatkowo, jednostka niezorganizowana została podzielona przez United States Census Bureau na 11 obszarów spisu powszechnego (ang. census area), co ułatwia przeprowadzanie badań statystycznych. Największe okręgi są większe od niektórych stanów USA.

Siedmiu okręgom nadano status skonsolidowanych miast-okręgów (ang. consolidated city-borough): Anchorage, Haines, Juneau, Sitka, Skagway, Wrangell oraz Yakutat.

Dla stanu Alaska kod Federal Information Processing Standard to 02.

Demografia

Spis ludności z 2010 roku wykazał, że Alaska liczyła 710 231 mieszkańców, co oznacza wzrost o 83 299 (13,3%) w porównaniu do 2000 roku. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowiły 7,3% populacji, 25% mieszkańców miało mniej niż 18 lat, a 11,2% to osoby w wieku 65 lat i powyżej. Kobiety stanowiły 47,7% populacji.

Rasy i pochodzenie

Według danych z 2017 roku, 65,3% mieszkańców stanowili Biali (61,5% bez Latynosów), 14,2% to rdzenna ludność Alaski, 8,5% zadeklarowało rasę mieszaną, 6,2% to Azjaci, 3,2% to Afroamerykanie, a 1,2% to Hawajczycy i osoby pochodzące z innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowili 6,8% populacji.

Najwięcej osób pochodzi z Niemiec (16,5%), Irlandii (9,2%) oraz Anglii (7,6%). Istnieją także duże grupy ludzi pochodzenia: „amerykańskiego” (33,3 tys.), francuskiego (27,7 tys.), meksykańskiego (27,3 tys.), filipińskiego (25,9 tys.), norweskiego (24,7 tys.), włoskiego (22 tys.), szkockiego (17,8 tys.), polskiego (17 tys.), nieokreślonego europejskiego (15,2 tys.), szwedzkiego (14,9 tys.) oraz szkocko-irlandzkiego (9,7 tys.).

Język

Najczęściej używane języki to:

język angielski – 83,92%,
języki eskimo-aleuckie – 4,61%,
język hiszpański – 3,49%,
język tagalski – 2,39%.

Religia

Dane z 2014 roku:

protestanci – 37%:

bezdenominacyjni – 8%,
baptyści – 7%,
pozostali – 22% (głównie zielonoświątkowcy, luteranie, uświęceniowcy, anglikanie, metodyści, campbellici i kalwini),

niereligijni – 31% (w tym 6% agnostyków i 5% ateistów),
katolicy – 16%,
prawosławni – 5%,
mormoni – 5%,
pozostałe religie – 6% (w tym buddyści, świadkowie Jehowy, bahaiści, muzułmanie, żydzi, unitarianie uniwersaliści i hinduiści).

Gospodarka

W Alaski eksploatuje się ropę naftową (jedne z największych złóż na świecie), gaz ziemny, złoto, platynę, rudy miedzi, cyny, niklu oraz uranu. Przemysł opiera się głównie na zakładach petrochemicznych, drzewnych i papierniczych. Dobrze rozwinięta jest hodowla reniferów, lisów, a także leśnictwo, myślistwo i rybołówstwo (połów łososi i śledzi).

Transport

Transport w Alaski koncentruje się głównie w południowej części stanu i obejmuje: transport samochodowy (fragment Drogi Panamerykańskiej – Alaska Highway), kolejowy oraz lotniczy. Główne porty morskie to Valdez, Seward oraz Sitka. W regionie znajdują się również bazy lotnicze oraz liczne rurociągi.

Kuchnia

Kuchnia Alaski opiera się głównie na daniach z owoców morza (krab królewski, krewetki, langusty) oraz ryb, takich jak łosoś. Spożywa się także mięso łosi, reniferów, fok, morsów oraz ptaków. Przeciętny mieszkaniec Alaski zjada około 0,5 kg mięsa dziennie. W związku z warunkami klimatycznymi, na Alasce wciąż stosuje się naturalne metody konserwacji żywności, takie jak suszenie i fermentacja. Popularnymi przekąskami są suszone ryby oraz płatki suszonego mięsa, na przykład reniferów. Wśród owoców i warzyw najczęściej spotykane są jagody i borówki, które wykorzystywane są w sosach i deserach. Spożywa się także wodorosty i korzenie roślin.

Edukacja

University of Alaska Fairbanks
University of Alaska Anchorage
University of Alaska Southeast
Alaska Pacific University

Symbole

pardwa
świerk sitkajski
niezapominajka
Dewiza – North to the Future („Przez Północ do Przyszłości”)
Przydomek – The Last Frontier („Ostatnia Granica”, „Ostatnia Rubież”), The Great Land („Wielki Ląd”)