Alarm (wiersz)

Alarm – wiersz Antoniego Słonimskiego

Alarm to wiersz autorstwa Antoni Słonimskiego, który przedstawia bombardowanie Warszawy we wrześniu 1939 roku. Jest to jeden z najbardziej rozpoznawalnych utworów w polskiej literaturze okresu okupacji, uznawany za najbardziej znany wiersz Słonimskiego. Premiera tego dzieła miała miejsce 25 grudnia 1939 roku w bożonarodzeniowej audycji radia francuskiego skierowanej do Polaków, gdzie był odczytany przez autora lub – według sprzecznych relacji – przez Irenę Eichlerównę. Wiersz zadebiutował drukiem 18 lutego 1940 roku w nowojorskim „Robotniku Polskim” (nr 7). Następnie został przedrukowany 17 marca 1940 roku w paryskich „Wiadomościach Polskich, Politycznych i Literackich” (nr 1), a także w wielu czasopismach konspiracyjnych w okupowanej Polsce.

Historia

W swoich wspomnieniach dotyczących pierwszych dni II wojny światowej, Słonimski pisał w komentarzu do jednego z wydań zbiorczych Kronik tygodniowych:

Wiersz został napisany w Paryżu w dniach 10-16 października 1939 roku. Jego przedruki ukazały się w prasie zagranicznej (wydawanej w Nowym Jorku, Chicago, Budapeszcie, Paryżu i Londynie), a także w polskiej prasie podziemnej w Warszawie („Polska Żyje”) i Krakowie, które były okupowane przez III Rzeszę, oraz w Wilnie, gdzie rządził Związek Radziecki. Autor opatrzył swój utwór pseudonimem Paryżanin.

Wiersz znalazł się również w Antologii poezji współczesnej (w części zatytułowanej Obrona), opublikowanej w Warszawie w 1941 roku. Zgodnie z mylącą informacją na stronie tytułowej, zbiór wydano w 1937 roku. Była to pierwsza tego typu antologia najnowszej polskiej poezji. W dniu 4 grudnia 1941 roku wiersz opublikowano w pierwszym numerze „Polski” – oficjalnego organu prasowego polskiej misji dyplomatycznej w ZSRR. W 1942 roku Alarm znalazł się w pierwszym z pięciu numerów Werbli Wolności – broszur wydawanych przez Komisję Propagandy przy warszawskim okręgu Biura Informacji i Propagandy KG ZWZ-AK.

Budowa

Wiersz Alarm składa się z trzech zróżnicowanych dwustrofowych części, przy czym większość analiz tego utworu koncentruje się głównie na dwóch pierwszych:

część I (wersy 1-25) – dotyczy przemiany bezosobowego bohatera, kończącej się personifikacją nalotu;
część II (wersy 26-37) – podmiot liryczny (jako Tyrtajos) wzywa do walki; odniesienie do bitew pod Wagram i Jeną jako przypomnienie chwały oręża francuskiego w starciu z narodami germańskimi. Autor unika bezpośredniego odniesienia do Napoleona Bonaparte, co pozwala mu na ominięcie powiązań z „romantycznym mitem napoleońskim”, co jest dodatkowo podkreślone przez nawiązanie do Marsylianki.
część III (wersy 38-54) – ostatnie strofy mają charakter traumatyczny; zmienia się formuła wypowiedzi (przechodząc od krótszych wersów – od 3 do 12 sylab – do wersów dłuższych – od 8 do 14 sylab); wersy 41 i 42 nawiązują do katastroficznego wiersza Słonimskiego Nie wołaj mnie.

Odbiór

W 1941 roku na temat Alarmu pozytywnie wypowiadali się w „Dzienniku Polskim” Antoni Bogusławski (nr 364) oraz Arthur Prudden Coleman (nr 209), który uważał, że wiersz wzruszał, ale nie zachwycał czytelnika. Utwór cieszył się dużą popularnością wśród Polaków, w tym Polonii, w czasie II wojny światowej. Powszechnie recytowano go podczas akademii wojskowych we Francji oraz Londynie.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Marek Pytasz: Alarm Antoniego Słonimskiego. W: Kanonada: interpretacja wierszy polskich (1939-1989). red. Aleksander Nawarecki. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1999, s. 9-19.

Ryszard Matuszewski. Miejsce Słonimskiego. „Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza”. 29, s. 71-82, 1994. Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza.

Jolanta Chwastyk-Kowalczyk. Recenzje polskich książek literackich na łamach londyńskiego „Dziennika Polskiego” w latach 1940–1943. „Toruńskie Studia Bibliologiczne”. 1 (2), s. 9-31, 2009. Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Stanisław Sierotwiński. Kronika życia literackiego w Polsce pod okupacją hitlerowską: próba przeglądu zdarzeń w układzie chronologicznym. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Prace Historycznoliterackie”. 24, s. 5-72, 1966. Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie.

Antoni Słonimski: Kroniki tygodniowe 1936-1939. wstęp i przyp. R. Habielski. Warszawa: LTW, 2004, s. 393.

Antysemityzm i nacjonalizm w „Nowej Polsce” Antoniego Słonimskiego. W: Kazimierz Adamczyk: Doświadczenia polsko-żydowskie w literaturze emigracyjnej (1939-1980). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 79-104. ISBN 978-83-233-2580-2.

Manfred Kridl. Polish Literature Abroad. „Books Abroad”. 4 (16), s. 373-377, 1942. Board of Regents of the University of Oklahoma. DOI: 10.2307/40082967. (ang.).

Agata Szwedowicz: Antoni Słonimski (1895-1976). dzieje.pl, 2011-11-23. [dostęp 2020-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-16)].

Małgorzata Olszewska: Antoni Słonimski. Culture.pl, 2007. [dostęp 2020-07-23].

Jerzy Święch: Literatura polska w latach II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 83-01-12118-1.