Alaria alata – motyliczka mięśniowa
Alaria alata, znana również jako motyliczka mięśniowa, jest kosmopolityczną przywrą pasożytniczą. Polska nazwa wywodzi się od dawniej uznawanego za osobny gatunek Agamodistomum suis lub Distomum musculorum suis, chociaż obecnie termin ten odnosi się jedynie do postaci larwalnej Alaria alata.
Występowanie
Motyliczka występuje w Europie, zwłaszcza w wilgotnych obszarach zasiedlonych przez ślimaki i płazy.
Budowa zewnętrzna
Dorosłe osobniki przywry osiągają długość od 2 do 6 mm. Posiadają słabo rozwinięte przyssawki. Ciało podzielone jest na dwie części: przednia, spłaszczona, jest dłuższa i szersza od tylnej, która ma walcowaty kształt i zawiera większość narządów wewnętrznych. Przednia część ciała kończy się charakterystycznymi uszkami i zawiera dodatkowy narząd czepny (nazywany Brandesa); tylna część jest bardziej walcowata.
Jaja są brązowe, mają wieczko i zawierają zygotę oraz materiał zapasowy.
Postaci larwalne mogą występować w łącznotkankowych cystach (wśród włókien mięśniowych) jako owalne larwy o wymiarach 0,4–0,6 mm.
Cykl rozwojowy
Cykl rozwojowy motyliczki jest złożony. Ostatecznymi żywicielami są zwierzęta mięsożerne z rodziny psowatych, kotowatych oraz łasicowatych. W Polsce najczęściej spotykanymi ostatecznymi żywicielami są lis rudy i jenot, rzadziej wilk. W przewodzie pokarmowym ostatecznego żywiciela A. alata osiąga dojrzałość płciową i po 92–114 dniach jest zdolna do składania jaj, które są wydalane z kałem. Po dostaniu się do wody, z jaj wydostają się miracidia, które aktywnie poszukują żywiciela pośredniego (ślimaków, takich jak zatoczki pospolite lub zatoczki ostrokrawędziaste). Po wniknięciu do ciała ślimaka, miracidia przekształcają się w sporocysty macierzyste, w których rozwijają się sporocysty potomne. Z sporocyst powstają larwy cerkarie (typ – furocerkarie). Drugim żywicielem pośrednim, w którym furocerkarie przekształcają się w mezocerkarie, są kijanki lub żaby, w których larwy mogą żyć swobodnie w kijankach, natomiast w żabach otorbiają się w mięśniach. Ostateczny żywiciel zaraża się poprzez spożycie żab zawierających mezocerkarie. Larwy te przechodzą skomplikowaną wędrówkę przez organizm ostatecznego żywiciela, by na końcu dojrzeć w jelicie cienkim.
Możliwe jest również zarażenie ostatecznego żywiciela poprzez zjedzenie żywiciela przypadkowego, takiego jak myszy, szczury, kuny, tchórze czy dziki. U takich żywicieli Alaria alata nie przechodzi prawie żadnej fazy rozwojowej. U dzików pasożyty migracji z przewodu pokarmowego do mięśni oraz tkanki tłuszczowej.
Chorobotwórczość
U ostatecznych żywicieli zarażenie przebiega najczęściej bezobjawowo.
Człowiek może ulec zarażeniu przez spożycie niedogotowanych żabich udek lub niedogotowanego mięsa dzików, w których obecne są larwy.
Przez długi czas A. alata była uznawana za niepatogenną dla ludzi. W XX wieku jednak zauważono, że pasożyt ten może prowadzić do choroby zwanej alariozą. Jest to zoonoza występująca sporadycznie i zaliczana do „emerging disease” (chorób nowo pojawiających się o rosnącym znaczeniu).
W Polsce przypadki alariozy były wynikiem spożycia mięsa z dzików oraz gęsi zarażonych A. alata, które nie były poddane odpowiedniej obróbce termicznej.
W 1976 roku udowodniono zarażenie A. alata u dwudziestoczteroletniego mężczyzny z Kanady, u którego wystąpiły objawy grypopodobne, takie jak bóle głowy, gorączka, kaszel oraz omdlenia.
Opisana została również postać oczna alariozy, w której występuje zapalenie siatkówki i nerwu wzrokowego.
Diagnostyka i wykrywanie
Z powodu braku objawów patognomonicznych, zarażenie motyliczką mięśniową jest trudne do wykrycia zarówno u zwierząt, jak i ludzi.
U ludzi potwierdzeniem zarażenia może być badanie bioptatu mięśni, jednak ta metoda jest inwazyjna dla pacjenta.
U ostatecznych żywicieli inwazję można wykrywać przez badanie parazytologiczne kału lub treści jelit (pośmiertnie).
U dzików motyliczkę mięśniową wykrywa się pośmiertnie, stosując jedną z czterech metod:
- Metoda wytrawiania z użyciem magnetycznego mieszadła – referencyjna metoda stosowana do wykrywania włośnia krętego
- Metoda kompresorowa – również stosowana do wykrywania włośnia krętego
- Metoda wytrawiania z użyciem wyciągu z trzustki, kwasów żółciowych i sody oczyszczonej
- Metoda AMT (A. alata mesocercariae migration technique) – technika migracji mezocerkarii A. alata
Metody pierwsza i druga uważane są za mało skuteczne. Ostatnia, opracowana w Federalnym Instytucie ds. Oceny Ryzyka w Niemczech, jest obecnie najskuteczniejsza i dedykowana wykrywaniu postaci larwalnej A. alata w mięsie dzików.
W Polsce badania te są przeprowadzane m.in. przez Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach oraz Zakład Higieny Weterynaryjnej w Krakowie.
