Al-Muti

Abu’l-Kasim al-Fadl ibn Dża’far al-Muktadir al-Muti’ li-’llāh (arab. ‏أبو القاسم الفضل بن المقتدر‎), bardziej znany jako Al-Muti li’llāh (arab. ‏ar‎, „Posłuszny Bogu”), urodził się w 913/914 roku w Bagdadzie i zmarł 12 października 974 roku w trakcie podróży do Dajr al-Akul. Był dwudziestym trzecim kalifem z dynastii Abbasydów.

== Życiorys ==

=== Wczesne życie ===

Al-Fadl przyszedł na świat w 913/914 roku jako syn osiemnastego kalifa Al-Muktadira i jego konkubiny Mash’ali, mającej słowiańskie pochodzenie. Miał dwóch braci, którzy również zostali kalifami: starszego Al-Muttakiego, który rządził w latach 940-944, oraz Ar-Radiego, który panował od 934 do 940 roku. Al-Muti dorastał w trudnym okresie, gdy panowanie Al-Muktadira było naznaczone konfliktami frakcyjnymi, atakami Karmatów, kryzysem gospodarczym i niedoborami dochodów, co prowadziło do niepokojów wojskowych, zakończonych zamordowaniem kalifa w 932 roku. Sytuacja nie poprawiła się za rządów Al-Muttakiego oraz Ar-Radiego, a rząd Abbasydów stracił kontrolę nad prowincjami. Wojskowi decydenci pozbawili kalifów realnej władzy, rywalizując między sobą o tytuł amir al-umara („dowódca dowódców”). Al-Muttaki, wyniesiony na tron przez amir al-umara Bajkama, nie zdołał odzyskać niezależności i został obalony oraz oślepiony przez tureckiego oficera Tuzuna.

Jako potomek i brat wcześniejszych kalifów, Al-Fadl był naturalnym kandydatem do tronu. Jednak Tuzun postanowił wybrać Al-Mustakfiego, syna kalifa Al-Muktafiego. Al-Mustakfi i Al-Muti darzyli się wzajemną nienawiścią, a ich charaktery były skrajnie różne. Al-Fadl, podobnie jak jego ojciec, był znany z pobożności, podczas gdy Al-Mustakfi utrzymywał relacje z szyitami oraz miejskimi włóczęgami i wojownikami, zwanymi ajjarami, co było zniewagą dla bardziej pobożnych grup społecznych. Po objęciu tronu, Al-Mustakfi wysłał agentów, aby pojmali Al-Fadla, jednak ten zdołał się ukryć. Kalif zadowolił się zburzeniem jego domu, co uczyniło Al-Fadla poważnym rywalem. Wówczas wezyr Ali ibn Isa ibn al-Dżarrah zauważył, że Al-Fadl od tego momentu został uznany za następcę tronu.

=== Kalifat ===

Siły Bujidów wkroczyły do Bagdadu bez oporu. 21 grudnia 945 roku Al-Mustakfi został zmuszony do uznania władzy Bujidów. W związku z tym Hamdanidzi przestali uznawać go za kalifa i zadeklarowali wierność byłemu kalifowi Al-Muttakiemu. 29 stycznia 946 roku (lub 9 marca według innych źródeł) Al-Mustakfi został zdegradowany. Bujidzi mianowali nowym kalifem Al-Mutiego, który nie miał jednak realnej władzy i był w zasadzie marionetką, nadającą legitymację reżimowi Bujidów. Po zawarciu porozumienia pokojowego latem 946 roku, Hamdanidzi uznali Al-Mutiego za kalifa, podczas gdy Samanidzi na wschodzie nadal uznawali Al-Mustakfiego za kalifa aż do 955 roku.

Al-Mustakfi został oślepiony, podobno jako akt zemsty zainicjowany przez Al-Mutiego, i spędził resztę życia jako więzień w pałacu kalifatu, gdzie zmarł we wrześniu 949 roku.

Gdy domeny kalifatu zostały podzielone na potrzeby utrzymania armii, dzienna pensja Al-Mutiego wynosiła 200 srebrnych dinarów. Po odzyskaniu Basry z rąk rodziny Baridi, przydzielono mu tam rozległe posiadłości, co zwiększyło jego roczny dochód do 200 000 dinarów. Chociaż późniejszy upadek Iraku zmniejszył jego dochód o trzy czwarte pierwotnej wartości, umożliwiło to kalifowi wspieranie potrzebujących członków klanu Abbasydów oraz składanie hojnych darów dla Kaaby. Dochody te pozwoliły również na budowę kilku pawilonów w pałacu kalifatu, takich jak Pałac Pawia (Dar al-Tawawis), Dom Płaczu i Całowania (Dar al-Muthammana) oraz Dom Kwadratowy (Dar al-Murabba’a).

=== Abdykacja i śmierć ===

W 974 roku doszło do zamachu stanu, na czoło którego stanął Sabuktakin, turecki dowódca w służbie dynastii Bujidów. Al-Muti opuścił Bagdad wraz z członkami klanu Bujidów, jednak Sabuktakin zmusił go do powrotu i uwięził w swoim pałacu. W podeszłym wieku oraz z paraliżem prawej strony ciała po udarze w 970 roku, Al-Muti został nakłoniony do abdykacji, podając jako powód swój stan zdrowia. 5 sierpnia jego następcą został syn Abd al-Karim, znany jako At-Ta’i. Była to pierwsza sukcesja kalifatu z ojca na syna od czasów Al-Muktafiego w 902 roku.

Sabuktakin został mianowany przez At-Ta’ia amir al-umara. Wraz z Al-Mutim i jego synem opuścił Bagdad, aby wyruszyć na kampanię przeciwko Bujidom. Al-Muti zmarł 12 października 974 roku w drodze do Dajr al-Akul. Został pochowany w mauzoleum swojej babci ze strony ojca, Shaghab, w dzielnicy Bagdadu Al-Rusafa, gdzie pochowany został również Ar-Radi.

== Przypisy ==

== Bibliografia ==

Jere L. Bacharach: Islamic History through Coins: An Analysis and Catalogue of Tenth-Century Ikhshidid Coinage. Kair: The American University in Cairo Press, 2006. ISBN 977-424-930-5. (ang.).

Clifford Edmund Bosworth: al-Mustakfi. W: Clifford Edmund Bosworth, Emeri van Donzel, Wolfhart Heinrichs, Charles Pellat: The Encyclopedia of Islam. Wyd. 2. T. VII: Mif-Naz. Brill, 1993, s. 723-724, seria: New Edition. DOI: 10.1163/1573-3912_islam_SIM_5621. ISBN 978-90-04-09419-2. (ang.).

Harold Bowen: The Life and Times of ʿAlí Ibn ʿÍsà, ‘The Good Vizier. Cambridge: Cambridge University Press, 1928. OCLC 386849. [dostęp 2024-11-17]. (ang.).

Heribert Busse: Chalif und Grosskönig – Die Buyiden im Irak (945-1055). Würzburg: Ergon Verlag. ISBN 3-89913-005-7. [dostęp 2024-11-17]. (niem.).

John J. Donohue: The Buwayhid Dynasty in Iraq 334 H./945 to 403 H./1012: Shaping Institutions for the Future. Brill, 2003. ISBN 90-04-12860-3. [dostęp 2024-11-17]. (ang.).

Ahmed Güner: MUTΑ-LİLLÂH. W: TDV Encyclopedia of Islam. T. 31: Muhammedi̇yye – Münâzara. Istambuł: Turkiye Diyanet Foundation, Centre for Islamic Studies, s. 401-402. ISBN 978-975-389-458-6. (tur.).

Hugh N. Kennedy: The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century. Wyd. 2. Pearson Education, 2004. ISBN 978-0-582-40525-7. [dostęp 2024-11-17]. (ang.).

Roy P. Mottahedeh: Loyalty and Leadership in an Early Islamic Society. Bloomsbury Academic, 2001. ISBN 978-1-86064-181-7. [dostęp 2024-11-17]. (ang.).

Karl Vilhelm Zetterstéen, Clifford Edmund Bosworth: al-Muṭīʿ Li 'llāh. W: Clifford Edmund Bosworth, Emeri van Donzel, Wolfhart Heinrichs, Charles Pellat: Encyclopaedia of Islam. Wyd. 2. T. 7: Mif–Naz. Leiden: E.J. Brill, 1993, s. 799. DOI: 10.1163/1573-3912_islam_SIM_5674. ISBN 978-90-04-09419-2. (ang.).

Abdülkerim Özaydın: Müktefî-Billâh. T. 31 (Muhammedi̇yye – Münâzara). Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006. ISBN 978-975-389-458-6. [dostęp 2024-11-17]. (tur.).