Al-Muʿtasim Billah
Abu Ishaq ʿAbbas Ibn Harun, ابو اسحق عباس بن هارون المعتصم بالله (ur. 794 w Zibatrze, zm. 5 stycznia 842 w Samarze) był kalifem abbasydzkim w latach 833–842.
Zanim został kalifem
Abu Ishak był synem kalifa Haruna ar-Raszida (786–809) i jego tureckiej konkubiny Maridy, co czyniło go bratem przyrodnim poprzedniego kalifa, młodszym o około 10 lat. W latach 829–830 uczestniczył w wyprawie do Egiptu, aby stłumić bunt, a w kolejnym roku brał udział w kampanii Al-Mamuna przeciwko Bizancjum.
Wojny z Bizancjum
Al-Mutasim bi-Allah, wybrany na kalifa 10 sierpnia 833, zastąpił Abu al-Abbasa, syna zmarłego Al-Mamuna, który był popierany przez armię. Nowy kalif zawarł rozejm z cesarzem Teofilem do 837, co miało na celu zarówno zyskanie czasu na uporządkowanie spraw wewnętrznych, jak i zminimalizowanie ryzyka ze strony swoich podwładnych. Po wygaśnięciu rozejmu Bizantyjczycy zdobyli Zibatrę, gdzie wymordowano wszystkich mężczyzn, a dzieci i kobiety uprowadzono do niewoli. Niektórzy historycy twierdzą, że kalif osobiście prosił cesarza Teofila o ocalenie Zibatry, ale ten odmówił. W kwietniu 839 Al-Mutasim osobiście poprowadził armię liczącą 200 tysięcy żołnierzy (według Al-Masudiego) przez góry Taurus. Jedna z kolumn, dowodzona przez Al-Afszina, pokonała armię bizantyjską 22 lipca 838. Kalif miał nadzieję zdobyć całą Anatolię i Konstantynopol, w tym celu zabrał ze sobą oddziały „naffatun” (arab. „miotaczy ognia greckiego”). 12 sierpnia 838 zdobyli frygijskie miasto Amorium (arab. Al-Ammurijja), miejsce narodzin cesarza Teofila, a w odwecie za zniszczenie Zibatry rozkazał zniszczyć miasto Teofila i zamordować jego mieszkańców. Przerażony cesarz zwrócił się o pomoc do Wenecji i innych władców, jednak ofensywę Arabów przerwała wiadomość o spisku antyrządowym, który miał na celu przywrócenie do władzy Al-Abbasa, bratanka kalifa. Spisek został udaremniony, a jego uczestnicy aresztowani i zgładzeni.
Upadek churramitów Babaka
W grudniu 833 Al-Mutasim, zgodnie z wolą Al-Mamuna, wysłał armię przeciw churramitom, która pokonała ich w Hamadan. Ocaleni z bitwy schronili się w Bizancjum. W 835 Al-Mutasim mianował Hajdara Ibn Kausa, znanego jako Al-Afszin, głównodowodzącym w wojnie z churramitami. Al-Afszin odciął od reszty świata twierdzę Al-Bazz w Azerbejdżanie, gdzie ukrył się Babak. W 836 churramici pokonali armię rządową, ale Al-Afszin zdołał zgładzić ich najzdolniejszego wodza, Tarchana. Przygotowując się do walki z churramitami, Al-Afszin prowadził również potajemne negocjacje z Babakiem i zbuntowanym namiestnikiem Tabaristanu, Mazjarem Ibn Karinem. Ostatecznie twierdza Al-Bazz została zdobyta 26 kwietnia 837, a Babak, po schwytaniu, został wydany przez swojego feudała i ostatecznie zgładzony. Mazjar Ibn Karin został również ukarany śmiercią, a Tabaristan powierzono nowym władcom, Tahirydom.
Kariera i upadek Al-Afszina
Hajdar Ibn Kaus, znany jako Al-Afszin, był synem władcy Usruszany i przybył do Bagdadu za Al-Mamuna, aby prosić o pomoc wojskową. Przeszedł na islam i stał się jednym z najwybitniejszych wodzów Abbasydów. W 831 brał udział w tłumieniu buntu w Egipcie, a pod rządami Al-Mutasima zyskał sławę w walkach z churramitami. Jednak w 838–839 został usunięty z dowództwa, a w 840 aresztowany na podstawie donosu. Po nieudanym spisku na życie kalifa, Al-Afszin został skazany na śmierć przez głodzenie, a jego ciało ukrzyżowano i spalone.
Pierwsi Turcy w kalifacie
W czasach Al-Mutasima Turcy (ar. „al-Atrak” الاتراك) zaczęli odgrywać kluczową rolę w kalifacie abbasydzkim. Termin ten odnosił się nie tylko do Turków, ale także do ludów indoirańskich. Abbasydzi sprowadzali ich jako jeńców, islamizowali i rozmieszczali w garnizonach na pograniczu bizantyjskim. Turcy stacjonowali w wielu miastach, a Al-Mutasim był pierwszym kalifem, który sprowadził ich do Bagdadu, co później doprowadziło do napięć między nimi a starszymi zwolennikami dynastii Abbasydów.
Samarra – „szczęśliwy, kto ją ujrzał”
W związku z konfliktami w Bagdadzie, Al-Mutasim postanowił przenieść stolicę do Samarze, oddalonej o około 100 km na północ. Podczas podróży dotarł tam kanałem Al-Katul. Samarra była stolicą kalifatu od 836 do 892, a jej rozwój rozpoczął się od utworzenia koszar i budynków rządowych. Miasto to stało się siedzibą potężnej gwardii tureckiej, która zdobyła złą sławę, eliminując czterech kalifów w latach 60. IX wieku. Nazwa Samarra została przekształcona z asyryjskiej na arabską „Surra man ra”, co oznacza „raduje się, kto ją ujrzy”.
Dynastia Tahirydów
W okresie rządów Al-Mutasima dynastia Tahirydów (822–872) przejęła kontrolę nad regionami Samarkandy, Fergany i Heratu, co oznaczało utratę nadzoru Abbasydów nad wschodnimi prowincjami, gdzie dominowały wpływy perskie i w przyszłości tureckie.
Bajt al-Hikma i Al-Kindi
Al-Kindi, wybitny matematyk i filozof, został zatrudniony przez Al-Mutasima jako nauczyciel jego syna i pracował w Bajt al-Hikma, ośrodku naukowym. Al-Mutasim wspierał mutazylizm, co sprzyjało uczonym, takim jak Al-Kindi, mimo że stosowano również metody przymusowe wobec przeciwników tego nurtu.
Śmierć Al-Mutasima
Al-Mutasim zmarł 5 stycznia 842 w Samarze, będąc pierwszym kalifem abbasydzkim, który zmarł w nowej stolicy. Po jego śmierci na kalifa wyznaczono jego syna Haruna, który w tym czasie przebywał w Bagdadzie.
Przypisy
Bibliografia
- Ibn Jarir al-Tabari: The history of the Prophets and Kings, vol. 33 ISBN 978-0-7914-7249-1
- Danecki J.: Arabowie, Warszawa 2001
- Hauziński J.: Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego, Warszawa-Kraków 1993
- Hitti Ph. K.: Dzieje Arabów, PWN Warszawa 1969
- Lewis B.: Muzułmański Bliski Wschód, Gdańsk 2003
- Sourdel J. i D.: Cywilizacja islamu, PIW Warszawa 1980
- Stierlin H.: Islam od Bagdadu do Kordowy. Wczesne budowle od 7 do 13 stulecia, Warszawa 1997
