Al-Kindi

Al-Kindi (Jusuf Jakub ibn Ishak al-Kindi, urodzony około 801 roku w Kufie, zmarły około 879 roku w Bagdadzie) był arabskiemu filozofem muzułmańskim, teologiem, matematykiem, naukowcem oraz lekarzem. Uznawany jest za ojca filozofii islamskiej.

Życiorys

Al-Kindi przyszedł na świat około 801 roku w Kufie, gdzie jego ojciec był gubernatorem. Wykształcenie zdobywał w Kufie, Bagdadzie oraz Basrze, gdzie nawiązał relacje z mutazylitami. Prawdopodobnie w szkole Bajt al-Hikma w Bagdadzie rozpoczął badania nad tekstami greckimi, hinduskimi i perskimi. Miał dogłębną znajomość myśli Arystotelesa, co przyczyniło się do pogłębienia jego recepcji w świecie muzułmańskim. Zyskał reputację wielkiego uczonego, a nawet został zaproszony na dwór kalifa Al-Mamuna, który darzył go dużą sympatią. W tym czasie tłumaczył teksty filozoficzne i naukowe z języka greckiego. Po śmierci Al-Mamuna, jego brat Al-Mutasim objął kalifat i również doceniał Al-Kindiego. Z biegiem lat jednak Al-Kindi stracił uznanie u kolejnych kalifów. Niektórzy uważają, że przyczyną tego były zawiści innych uczonych, inni wskazują na powody religijne. Al-Kindi zmarł około 879 roku w Bagdadzie.

Twórczość

Al-Kindi był płodnym pisarzem, przypuszczalnie tworzącym nawet 200 dzieł, z których jedynie tytuły wielu z nich są znane. Wśród zachowanych prac, 23 dotyczą geometrii, 32 astronomii i astrologii, 8 muzyki i arytmetyki, 10 optyki, 23 medycyny, 5 psychologii, 14 meteorologii oraz 14 tematów politycznych. Jego dzieła nie stanowią jedynie skrótów i komentarzy, ale również zbierają wyniki jego własnych badań, które poszerzały i poprawiały osiągnięcia greckie. Mimo prób pogodzenia ortodoksji religijnej z podejściem przyrodniczym, Al-Kindi spotkał się z potępieniem ze strony środowisk religijnych, oskarżając go o „helleńskie pogaństwo”, co skutkowało utratą jego dzieł.

Filozofia

Al-Kindi przyczynił się do niezbyt wyraźnego rozróżnienia między platonizmem a arystotelizmem w filozofii islamskiej, co miało wpływ na jego myśl. Dzięki jego staraniom przetłumaczono w Bagdadzie Teologię Arystotelesa, neoplatońskie dzieło, które stanowiło kompilację opartą na Ennedach Plotyna oraz fragmentach pism uznawanych przez Arabów za arystotelesowskie, w tym pism Porfiriusza. Al-Kindi uznał Arystotelesa za głównego autora, a Platonowi przypisał współautorstwo. W jego filozofii obok arystotelesowskiej metafizyki i empirycznej fizyki obecna jest także platońska mistyka. Kiedy filozof odbiegał od zagadnień przyrodniczych w kierunku łączenia rozumu z wiarą, łączył stanowisko racjonalne z elementami irracjonalnymi. Ten sposób myślenia wywarł znaczący wpływ na całą filozofię islamu oraz na średniowieczną filozofię Zachodu. Kosmologia i psychologia Al-Kindiego również były pod wpływem myśli platońskiej, przy czym kosmologia opierała się na Timajosie, a psychologia na Fedonie. Inne aspekty filozofii platońskiej miały dla niego mniejsze znaczenie.

W kręgu zainteresowań filozoficznych Al-Kindiego szczególnie istotne były epistemologia oraz filozofia umysłu. Uważał, że kluczowym warunkiem prawidłowego poznania jest jego zmatematyzowanie; dzięki matematyce umysł ludzki może w pełni rozwijać swoje możliwości, poznając to, co najbardziej ogólne. Al-Kindi, wzorując się na Arystotelesie, postrzegał filozofię jako dążenie do poznania ostatecznej prawdy, dlatego dostrzegał w matematyce możliwość osiągnięcia najwyższego poznania. Na tym poglądzie oparł swoją filozofię umysłu, zachowaną głównie w łacińskim przekładzie Gerarda z Kremony De intellectu et intellecto. Wyróżnił cztery rodzaje umysłu: umysł pierwszy – czynny, umysł drugi – bierny, umysł trzeci – rozwijający myślenie oraz umysł czwarty – stanowiący sam proces myślenia. Umysł czynny to ogólny umysł przypisany całej ludzkości, działający niezależnie od czasu i miejsca. Umysł bierny przysługuje każdemu człowiekowi, czerpiąc swoją aktywność z umysłu pierwszego. Umysł trzeci rozwija się dzięki ludzkiej aktywności umysłowej, natomiast umysł czwarty to proces myślenia, który umożliwia poznawanie przyrody i tworzenie dowodów. Al-Kindi dostrzegał również wyraz umysłu czwartego w działalności proroków, uznając ich za inspirowanych przez Allaha, co pozwalało mu traktować ich działalność jako filozoficzną. Zrównanie proroków z filozofią pierwszą miało na celu obronę Al-Kindiego przed atakami ortodoksji muzułmańskiej oraz pogodzenie rozumu z wiarą.

W metafizyce Al-Kindi zajął inne stanowisko niż Arystoteles. Uznawał materię za pierwotne podłoże form, ruchu, przestrzeni i czasu, podkreślając jej aktualność, a nie jedynie potencjalność, jak czynił to Arystoteles. Dla Al-Kindiego aktualność materii jest źródłem form, które są jedynie przejawami wspólnego materialnego podłoża. Na podstawie swojej koncepcji materii oraz Arystotelesowskiego rozumienia Pierwszego Poruszyciela, Al-Kindi przypisał materii odwieczność, choć odmawia jej wieczności. Materia, jako podłoże wszystkiego, co istnieje, musi być odwieczna, jednakże jej manifestacje podlegają przyczynowym uwarunkowaniom, co implikuje, że musi mieć swój początek w Nieruchomym Poruszycielu, którym jest Bóg.

Al-Kindi zainspirował wielu innych wielkich filozofów arabskich, takich jak Al-Ghazali, Ibn Sina oraz Al-Farabi. Przyczynił się również do popularyzacji greckiej filozofii w świecie arabskim oraz ukuł wiele podstawowych arabskich pojęć filozoficznych.

Matematyka

Al-Kindi stworzył liczne dzieła dotyczące matematyki, w tym geometrii, arytmetyki, cyfr indyjskich, harmonii liczb oraz pomiarów proporcji i czasu.