Al-Ghazali, znany jako Abu Hamid Muhammad ibn Muhammad at-Tusi-asz-Szafi (urodzony około 1058 roku w Tus, zmarły w 1111 roku w tym samym miejscu) był filozofem muzułmańskim, teologiem oraz mistykiem sufickim.
Życiorys
Al-Ghazali przyszedł na świat około 1058 roku w Tus w Persji. Jego rodzice zmarli, gdy był jeszcze dzieckiem.
Studiował w Tus, Gurganie i Niszapurze, gdzie uzyskał wiedzę pod okiem filozofa Al-Dżuwajniego. Napisał wiele traktatów dotyczących filozofii oraz prawa. W 1085 roku, po śmierci Al-Dżuwajniego, został zaproszony przez wezyra Nizam al-Mulka do Bagdadu. Tam kształcił się samodzielnie i stworzył dwa ważne dzieła: Cele filozofów oraz Sprzeczności filozofów, a także Eliksir rozkoszy. Jego najważniejszym dziełem jest jednak 40-tomowy traktat Ożywienie nauk religijnych (Ihya ulum ad-din).
W 1091 roku Nizam al-Mulk powołał go na profesora oraz kierownika naukowego akademii religijno-prawnej Nizamijja w Bagdadzie, gdzie jego praca była wysoko ceniona.
W 1095 roku Al-Ghazali postanowił zrezygnować ze swojego stanowiska oraz majątku, stając się wędrownym sufim. Przez dziesięć lat podróżował samotnie, medytując i odbywając pielgrzymki. Został jednak przekonany przez syna wezyra Nizama al-Mulka do powrotu do Bagdadu, by stawić czoła tamtejszym arystotelikom, lecz wkrótce zrezygnował i powrócił do rodzinnego Tus, gdzie spędził ostatnie lata życia, zakładając klasztor, w którym nauczano sufizmu. Zmarł w 1111 roku.
Poglądy filozoficzne
Al-Ghazali od młodości był związany z sufizmem, któremu pozostał wierny do końca swoich dni. Z sufickiej mistyki i ascezy czerpał silną niechęć do arystotelizmu, który opierał się na racjonalizmie logicznym oraz braku zaufania do wiary i prawd objawionych. W swojej krytyce filozofii i logiki korzystał jednak z metod logicznych, co przypomina mistyczną filozofię Bernarda z Clairvaux, a także jego spory z Abelardem i dialektyką. Dowodem na to są tytuły czterech z jego najważniejszych dzieł: Al-Munkidh min ad-dalal [Wybawiciel z błędu], Ihya ulum ad-din [Ożywienie nauk religijnych], Makasid al-Falasifa [Cele filozofów] oraz Tahafut al-falasifa [Sprzeczności filozofów], znane również pod łacińskim tytułem Destructio philosophorum.
Neoplatonizm dostarczył Al-Ghazaliemu narzędzi do potwierdzenia racjonalności jego wiary; jednak nie miało to być jedynie rozumowe potwierdzenie, lecz oparte na doświadczeniu wewnętrznym przekazanym przez Boga. W przygotowaniu umysłu do przyjęcia tego doświadczenia pomocne były praktyki ascetyczne propagowane zarówno przez Plotyna, jak i muzułmańskich derwiszów. Praktyki te miały doprowadzić umysł do uświadomienia sobie własnej małości, co umożliwiało pokorne otwarcie się na boże oświecenie. Zarówno filozofowie, jak i ortodoksyjni teolodzy, krytykowani przez Al-Ghazalego w Sprzecznościach filozofów, posługiwali się jedynie omylnym rozumem, który prowadził do sprzeczności. Dlatego jedyną drogą do pewnego poznania była dla niego mistyczna kontemplacja. Te poglądy doprowadziły Al-Ghazalego do konfliktu z empirycznym arystotelizmem, który był powszechny wśród uczonych arabskich jego czasów. Al-Ghazali uważał, że interpretacja Koranu za pomocą pojęć greckiej filozofii odciąga od wiary, która jest w pełni zawarta w samym Koranie. Ostateczne zrozumienie Koranu jest możliwe dopiero po śmierci, przed obliczem Boga. Dlatego współczesni świeccy intelektualiści muzułmańscy oskarżają go o zahamowanie rozwoju myśli w islamie, który nastąpił od XIII wieku.
W filozofii Al-Ghazalego niezwykle ważna jest jego koncepcja przyczynowości, na której opiera obronę muzułmańskiej ortodoksji przed filozofią arystotelesowską. Uważał, że jedyną i pierwszą przyczyną wszystkiego, co istnieje, jest Bóg. Wszystko, co zaistniało, podlega uniwersalnemu prawu przyczynowości, a wszystko dzieje się jedynie na mocy Jego zamysłu i woli. Stąd wynika, że człowiek nie realizuje własnej woli, lecz jedynie zamysł i wolę Boga. Ponadto, ponieważ człowiek nie zna myśli Boga, nie może również poznać skutków i przyczyn rzeczy, od których one zależą. Dlatego wszelkie wysiłki poznawcze oparte na rozumie i empirii są daremne, a jedyną możliwością pewnego poznania jest całkowite zdanie się na bożą wolę.
Dzieła
- Makasid al-Falasifa (Cele filozofów)
- Tahafut al-falasifa (Sprzeczności filozofów)
- Al-Munkidh min ad-dalal (Wybawiciel z błędu) – autobiografia;
- Ihya ulum ad-din (Ożywienie nauk religijnych)
Przypisy
Bibliografia
Peter J. King, Filozofowie. 100 największych myślicieli w dziejach świata, wydanie polskie: Elipsa, 2006, ISBN 83-7265-092-6
Linki zewnętrzne
FrankF. Griffel, Al-Ghazali, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 22 września 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-17] (ang.).
SajaS. Paravizian, Al-Ghazālī (c. 1056–1111), Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2025-04-10] (ang.).
al-Ghazali, Abu Hamid (1058–1111), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].
Loading ...