Al-Andalus

Al-Andalus (الأندلس) to arabska nazwa Półwyspu Iberyjskiego, nadana przez muzułmańskich zdobywców. Termin ten odnosi się zarówno do Emiratu (około 750–929), jak i do Kalifatu Kordoby (929–1031), a także do królestw zwanych taifami. Może być również używany do ogólnego określenia terenów pod rządami muzułmanów w latach 711–1492. W trakcie powolnego procesu Rekonkwisty, ziemie iberyjskie były stopniowo odzyskiwane przez chrześcijan zajmujących północne enklawy, a nazwa „al-Andalus” zaczęła odnosić się wyłącznie do obszarów zdominowanych przez islam na południu.

Historia

W 711 roku muzułmańska armia Maurów z północnej Afryki zaatakowała chrześcijańskich Wizygotów w Hiszpanii. Dowodzony przez Tariqa ibn Ziyada, zdobył większość Hiszpanii podczas ośmioletniej kampanii. Wojska te przekroczyły również Pireneje, jednak zostały pokonane przez Franków pod wodzą Karola Młota w bitwie pod Poitiers w 732 roku. Półwysep Iberyjski, z wyjątkiem niewielkich obszarów na północnym zachodzie oraz baskijskich regionów pirenejskich, stał się częścią rozwijającego się Imperium Umajjadów, znanym jako al-Andalus. W Muzeum Archeologii w Madrycie znajduje się dinar wyemitowany pięć lat po podboju (716), na którym widnieją dwa napisy – arabskie „Al-Andalus” z jednej strony oraz łacińskie „Span(ica)” z drugiej. Jest to prawdopodobnie najwcześniejsze świadectwo podbojów Maurów.

Gdy Imperium Umajjadów zostało zastąpione przez Imperium Abbasydów w 750 roku, muzułmańskie lenna zjednoczyły się w niezależny emirat Kordowy, rządzący Al-Andalus i częściami północno-zachodniej Afryki, co zrealizował Abd ar-Rahman I z rodu Umajjadów. W 929 roku emir Abd ar-Rahman III ogłosił się kalifem, otwarcie sprzeciwiając się kalifowi Abbasydów z Damaszku, podnosząc emirat do znacznie bardziej prestiżowego statusu kalifatu, znanego jako Kalifat Kordoby.

Okres emiratu i kalifatu jest powszechnie znany z akceptacji oraz wzajemnej tolerancji chrześcijan, muzułmanów i Żydów, którzy żyli na tych samych ziemiach. Zdarza się jednak, że takie twierdzenia są krytykowane przez niektórych historyków, którzy sugerują, że taki stan rzeczy istniał jedynie okresowo i był ograniczony do elit intelektualnych oraz dworskich. Zjawisko to może być tłumaczone tym, że ludzie poszukują w historii tego, za czym sami tęsknią, co w dzisiejszych, wielokulturowych społeczeństwach zachodu nie jest niczym niezwykłym. W kulturze muzułmańskiej Al-Andalus pozostaje do dziś w dużej mierze symbolem nostalgii za złotą erą islamu.

Po rozpadzie kalifatu w 1031 roku, kraj podzielił się na dziesiątki małych, niepodległych muzułmańskich państw, zwanych taifami. Państwa chrześcijańskie na północy i zachodzie zwiększały swoje terytoria na Półwyspie, były to: Asturia, Nawarra, León, Galicja i Katalonia. Asturia powstała tuż po arabskim podboju większej części Półwyspu, podczas gdy Katalonia była frankońskim lenno, które wykształciło się z Hrabstwa Barcelony i Marchii Hiszpańskiej; królestwa Aragonii i Kastylii pojawiły się niedługo po rozpadzie kalifatu. Ten rozpad przyspieszył proces rekonkwisty.

Kurczące się terytoria muzułmańskie zostały zjednoczone przez berberyjskie dynastie: Almorawidów – od 1086 do 1145 roku – a następnie, od 1146 roku, przez Almohadów. W 1212 roku koalicja chrześcijan pod przywództwem Alfonsa VIII z Kastylii pokonała armię almohadzką pod Las Navas de Tolosa. Do połowy XIII wieku muzułmanie zostali wyparci ze środkowej Hiszpanii; jedyną pozostałą taifą była Granada, która przetrwała jeszcze przez następne trzy wieki. 2 stycznia 1492 roku Boabdil, wódz emiratu Granady (ar. Gharnata), poddał się armiom katolickiej Hiszpanii, która została świeżo zjednoczona po ślubie Izabeli I Kastylijskiej i Ferdynanda II Aragońskiego. Al-Andalus przestało istnieć jako byt polityczny, lecz jego legenda przetrwała w literaturze arabskiej i trwa do dziś w kulturze arabsko-muzułmańskiej.

Następstwa

W 1502 roku uchwała kapitulacyjna, która zapewniała muzułmanom nietykalność, została uchylona, a pozostali Maurowie zostali zmuszeni do opuszczenia Hiszpanii lub przyjęcia religii chrześcijańskiej jako moryskowie. Stanowili oni znaczną część społeczeństwa w niektórych regionach kraju, takich jak Aragonia, Walencja i Andaluzja, aż do czasu, gdy zostali ostatecznie wypędzeni w latach 1609–1614. Historyk Henryk Lapeyre ocenił, że dotyczyło to ponad trzystu tysięcy osób z ośmiu milionów mieszkańców ówczesnej Hiszpanii.

Rządy Maurów na Półwyspie miały wpływ na wiele aspektów związanych z językiem, sztuką i kulturą, szczególnie w jego południowej części. Przykłady obejmują arabskie lub arabskopodobne słowa w języku hiszpańskim oraz zabytki architektoniczne, takie jak Alhambra w Granadzie czy meczet w Kordobie.

Obecna nazwa Andaluzji (hiszp. Andalucía) pochodzi od Al-Andalus, ponieważ ta południowa prowincja była jedną z ostatnich ziem Maurów w Hiszpanii.

Etymologia

Przyjmuje się, że nazwa ta pochodzi od Wandalów, germańskiego plemienia osiedlającego się w południowej Iberii oraz północnej Afryce, jednak uczeni nie mogą osiągnąć jednogłośności. Istnieją trzy teorie dotyczące etymologii „Al-Andalus”.

Vandalícia – Reinhardt Dozy (1820–1883), holenderski autor znanej Historii Muzułmańskiej Hiszpanii, przedstawił teorię, według której „Al-Andalus” jest arabskim tłumaczeniem Vandalicia lub Vandalucia, sugerując, że nazwa mogła powstać nie w Iberii, ale wśród Arabów z Maghrebu.
Atlantida – Hiszpański filolog Joaquin Vallve Bermejo zasugerował, że „Al-Andalus” jest bezpośrednim tłumaczeniem „Atlantydy” (Atlantis) lub „wyspy Atlantyku”.
Landahlauts – H. Halm, niemiecki badacz, odrzucił wszelkie powiązania z Wandalami. Twierdzi, że „Al-Andalus” jest tłumaczeniem wizygockiej nazwy na rzymską prowincję Baetica. Wizygoci, zgodnie z tradycją swoich germańskich przodków, przydzielali podbite ziemie, losując je, a gockie słowo Landahlauts (losowana ziemia) dla arabskiego ucha brzmi jak Al-Andalus.

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Stephen O’Shea: Morze wiary: islam i chrześcijaństwo w świecie śródziemnomorskim doby średniowiecza. Wyd. I. Poznań: REBIS, 2009. ISBN 978-83-7510-087-7.

Maria Rosa Menocal: Ozdoba świata. Jak muzułmanie, Żydzi i chrześcijanie tworzyli kulturę tolerancji w średniowiecznej Hiszpanii. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006. ISBN 83-233-2186-8.

Évarsite Lévi-Provençal: Cywilizacja Arabska w Hiszpanii. Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2005. ISBN 83-89899-37-X.