Akwarium publiczne

Akwarium publiczne to zarówno szklany zbiornik wystawowy, jak i instytucja zajmująca się organizowaniem ekspozycji organizmów wodnych.

Od swojego powstania w połowie XIX wieku, akwaria publiczne zyskały ogromną popularność. Przykładowo, Georgia Aquarium, które jest największe na świecie, przyciąga rocznie 3,6 miliona odwiedzających. Inne znaczące akwaria w Stanach Zjednoczonych, takie jak Shedd Aquarium czy Monterey Bay Aquarium, notują rocznie od 1 do 2 milionów gości. Natomiast mniejsze, regionalne akwaria w USA odwiedza około 500 tysięcy osób rocznie. Zgodnie z danymi Światowego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych i Akwariów, na całym świecie ogrody zoologiczne i akwaria przyciągają rocznie 700 milionów ludzi, co stanowi 11% ogółu populacji, co oznacza, że co dziesiąta osoba doświadcza interakcji człowieka z zwierzętami w tych instytucjach.

Definicja

(1): Szklany zbiornik wystawowy

Akwarium publiczne, według kryteriów przeznaczenia, jest jedną z trzech form akwarium (obok akwarium domowego i akwarium badawczego), gdzie termin „publiczne” ma głównie znaczenie pokazowe. To akwarium wystawowe (exhibition aquarium) stanowi duży szklany zbiornik wodny, służący do publicznego pokazu organizmów wodnych.

(2): Instytucja organizująca ekspozycję

Akwarium oznacza także instytucję organizującą ekspozycję organizmów wodnych, takich jak akwaria morskie i oceanaria, prowadzącą również badania naukowe. To budynek, który utrzymuje wiele akwariów, aby prezentować różne gatunki flory i fauny wodnej dla szerokiej publiczności lub w celach badawczych, często będąc częścią ogrodu zoologicznego. Jordi Casamitjana definiuje akwarium jako miejsce, które gromadzi kolekcję zwierząt trzymanych w niewoli, które nie występują naturalnie w danym regionie, głównie ryby i bezkręgowce wodne, i jest dostępne dla zwiedzających.

Historia i współczesność akwariów publicznych

Akwaria publiczne pojawiły się w połowie XIX wieku i szybko zyskały na popularności. Pierwsze z nich zostało otwarte dla zwiedzających w 1853 roku w Londynie, w Regent’s Park.

Kolejne akwaria otwierano w takich miastach jak Wiedeń, Paryż, Hamburg, Berlin, Brighton oraz Neapol. Akwarium w Wiedniu zaczęło działalność w 1860 roku, a akwarium w Paryżu, z czternastoma 200-galonowymi zbiornikami, otwarto w 1861 roku w parku Jardin d’Acclimatation. Akwarium morskie jako część Ogrodu Zoologicznego w Hamburgu otwarto w 1864 roku. W Berlinie, tak zwane stare akwarium, zostało uruchomione w 1869 roku, natomiast akwarium w Brighton otwarto w 1872 roku. Artis Aquarium w Ogrodzie Zoologicznym w Amsterdamie rozpoczęło działalność w 1882 roku.

Pierwsze publiczne akwarium jako prywatna inicjatywa powstało w Nowym Jorku w 1856 roku przy Barnum’s American Museum, a w 1859 roku w Bostonie (Boston Aquarial Gardens). Dwa lata później bostońskie akwarium zostało wykupione przez Phineasa Taylora Barnuma i przeniesione do Nowego Jorku, gdzie w 1896 roku otwarto samodzielne akwarium, które obecnie funkcjonuje jako New York Aquarium. Natomiast otwarte w 1873 roku National Aquarium w Waszyngtonie było pierwszym samodzielnym akwarium w Stanach Zjednoczonych. W 1938 roku powstało pierwsze oceanarium, prywatne przedsięwzięcie o nazwie Marineland na Florydzie.

W 1928 roku na całym świecie istniało już 45 akwariów. Dynamiczny rozwój tej branży, szczególnie liczby akwariów, nastąpił od lat 70. XX wieku. W 1999 roku w Stanach Zjednoczonych działało 39 akwariów, z czego 13 otwarto w latach 90. W tym samym roku w 15 krajach ówczesnej Unii Europejskiej było aż 70 zinstytucjonalizowanych akwariów publicznych, w tym 17 uznano za akwaria wystawowe nowej generacji. W 2004 roku w Wielkiej Brytanii funkcjonowało 56 akwariów publicznych.

Obecnie największym akwarium na świecie jest Georgia Aquarium w Atlancie w USA. Drugie co do wielkości to Churaumi Aquarium w Japonii, a największe akwarium w Europie to Turkuazoo w Stambule, w Turcji. AQWA jest największym akwarium w Australii, a największym w Afryce jest Ushaka Marine World w Południowej Afryce. Do nowoczesnych akwariów należy The Dubai Aquarium w Dubaju, które zostało wpisane do Księgi Rekordów Guinnessa.

Cele i funkcje akwariów publicznych oraz kontrowersje etyczne

Pozytywne aspekty działalności akwariów publicznych

Akwaria publiczne mają zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Analiza badań historycznych nad akwariami prowadzi do wniosku o trzech „bardzo ważnych efektach działania tych instytucji”:

Akwaria publiczne mogą przedłużać życie zwierząt w niewoli,
Akwaria publiczne zwiększają wysiłki na rzecz ochrony fauny i flory oraz świadomości społecznej w tym zakresie,
Akwaria publiczne pełnią istotną rolę w środowisku badawczym.

Ogólnie przyjmuje się, że akwaria publiczne pełnią trzy podstawowe funkcje: ochronną, edukacyjną i badawczą.

Pejoratywne aspekty działalności akwariów publicznych

Postęp cywilizacyjny wiąże się z niecodziennymi formami spędzania wolnego czasu. Pojawiają się głosy, że niektóre atrakcje oferowane w akwariach (pomimo ich pozytywnych aspektów) powinny być zniesione. Dotyczy to głównie wykorzystywania ssaków morskich: „najbardziej egoistycznym i okrutnym działaniem wobec tych wysoko zorganizowanych ssaków jest ich wykorzystywanie do publicznych pokazów, które mają na celu jedynie zaspokojenie potrzeb zainteresowanego tłumu”.

Literatura przedmiotu wskazuje na dwa główne zagrożenia dla zwierząt: anormalne zachowania oraz choroby fizyczne. Anormalne zachowania występują najczęściej u płaszczek (24%) i rekinów (15%). Dolegliwości fizyczne są powszechne i mogą mieć różne skutki. Głębinowe ssaki morskie zazwyczaj żyją krótko w akwarium, a przypadki ich długotrwałego przeżycia w niewoli są rzadkie.

Kontrowersje budzą także metody pozyskiwania gatunków do akwariów. Przykładem może być zakup przez japońskie akwarium w Toba pary zagrożonych manatów za 1,9 miliona dolarów amerykańskich, co wywołało liczne kontrowersje wśród organizacji pozarządowych.

Ekspozycje w akwariach publicznych

Akwaria publiczne gromadzą i prezentują różnorodne organizmy wodne (florę i faunę). Oprócz ryb, występują tam płazy, gady, mięczaki, szkarłupnie, inne bezkręgowce oraz ssaki morskie, a nawet ptaki. W akwariach można spotkać gatunki zarówno słodkowodne, jak i słonowodne. Mogą one przyjmować różne specjalistyczne formy, takie jak delfinaria, fokaria, pingwinaria czy rekinaria. Najczęściej spotykane gatunki w akwariach publicznych (w tym oceanariach) to:

w akwariach słodkowodnych:

ryby (np. arowana srebrna),
bezkręgowce,

płazy (np. żaby),

gady (np. żółwie wodne),

W akwariach morskich:

ryby (np. skrzydlice, błazenki, koniki morskie),

rekinarium (rekinkowate, lamnowate, np. rekin biały),

bezkręgowce, np.:

parzydełkowce,

mięczaki (np. małże, ośmiornice),

szkarłupnie (np. rozgwiazdy),

gady (np. żółwie wodne),

ssaki morskie,

delfinarium (walenie),

fokarium (płetwonogie, np. foki, lwy morskie),

wydry morskie

ptaki morskie, np.:

pingwinarium (pingwiny).

Kwestie techniczne i logistyka

Zdecydowana większość akwariów publicznych znajduje się w pobliżu morza lub oceanu, co zapewnia stały dopływ naturalnej wody morskiej. Zdarzają się także lokalizacje śródlądowe (np. Shedd Aquarium w Chicago), gdzie woda morska jest dostarczana cysternami, co wiąże się z bardziej skomplikowaną obsługą techniczną oraz wyższymi kosztami. Georgia Aquarium korzysta z miejskiego wodociągu, a woda jest wzbogacana o sole mineralne i dodatki dostępne w akwarystyce amatorskiej.

Akwaria publiczne wykorzystują różne techniczne rozwiązania w zakresie ekspozycji. W 1985 roku rozpoczęto budowę pierwszego podwodnego przeźroczystego tunelu (tzw. „shark tunnel”) w Kelly Tarlton’s Underwater World w Auckland (Nowa Zelandia). W 2009 roku w Turkuazoo otwarto najdłuższy na świecie 80-metrowy tunel podwodny, znany jako Marinescape SeaTube.

W akwariach publicznych stosuje się różne rodzaje zbiorników:

zbiorniki-akwaria tradycyjne o różnych wymiarach,

duże zbiorniki (więcej niż 200 metrów sześciennych objętości, o głębokości powyżej trzech metrów),

zbiorniki płytkie (stosunkowo duże na powierzchni, o głębokości mniejszej niż jeden metr),

zbiorniki sferyczne (w kształcie półkulistym),

zbiorniki półkoliste (w kształcie ćwierćkuli),

zbiorniki typu touchpool (gdzie zwiedzający mają łatwy dostęp do zwierząt),

zbiorniki typu wave (ze sztucznie generowanymi falami morskimi),

wałki (w kształcie walca),

tunele (zbiorniki z podwodnymi tunelami dla zwiedzających),

baseny dla płaszczek (duże zbiorniki, głębokość do dwóch metrów, pięcioboczne).

Rodzaje zinstytucjonalizowanych akwariów

Jordi Casamitjana klasyfikuje akwaria jako instytucje organizujące ekspozycje w następujący sposób:

sieci akwariów (Chain Public Aquarium, CHPA),

duże niezależne akwaria (Big Independent Public Aquarium, BIPA) – posiadające co najmniej 30 akwarystycznych wystaw lub przynajmniej jeden zbiornik większy niż 200 metrów sześciennych,

małe niezależne akwaria (Small Independent Public Aquarium, SIPA) – niespełniające wymienionych kryteriów,

pomocnicze akwaria (Auxiliary Aquarium, APA) – akwaria, które mają inne główne zadania niż prezentowanie gatunków wodnych.

Według pierwszych ogólnoeuropejskich badań akwarium jako instytucji organizujących ekspozycje, dzieli się je ze względu na ich wielkość na:

akwaria wystawowe nowej generacji (od 1400 do 18 000 metrów kwadratowych),

akwaria wielkoinwestycyjne (o wartości inwestycji od 4,5 do 92,5 miliona dolarów amerykańskich),

akwaria o ogromnej pojemności (od 300 do 6000 metrów sześciennych),

akwaria wielkozbiornikowe (mające 4700 metrów sześciennych wody).

Sieci zinstytucjonalizowanych akwariów

Na rynku rekreacyjno-turystycznym, w segmencie parków rozrywki, istotne miejsce zajmują placówki sieciowe. Na świecie istnieją cztery znane sieci akwariów:

ogólnoświatowa sieć Sea Life Centre, składająca się z 26 placówek w 13 krajach,

brytyjska sieć akwariów Blue Reef Aquarium, obejmująca 5 placówek w Wielkiej Brytanii,

brytyjska sieć akwarium-fokarium Seal Sanctuary, składająca się z 2 placówek w Anglii i 1 w Szkocji,

amerykańska sieć 4 morskich parków rozrywki SeaWorld.

Akwarium a oceanarium

Zarówno nazwy oceanarium, jak i akwarium w kontekście instytucjonalnym odnoszą się do całych obiektów oraz ich zaplecza technicznego, które organizują ekspozycje organizmów wodnych. Źródła literaturowe wskazują na różnice pomiędzy nimi:

W akwarium prezentowane są organizmy z „każdego” środowiska wodnego – w wodach słodkich, brackich i słonych, natomiast w oceanarium – tylko organizmy z środowiska słonowodnego. W tym sensie, oceanarium to szczególny rodzaj akwarium – akwarium morskie.

W oceanarium znajdują się znacznie większe zbiorniki (tanks), od 1 000 000 galonów (około 3,8 mln litrów, tj. 3800 m³). Dla przykładu, Shedd Aquarium ma łącznie 31000 m³.

Oceanarium, w przeciwieństwie do akwarium, powinno mieć w swojej kolekcji duże ssaki morskie (np. delfiny, foki, kaszaloty, orki, lwy morskie).

W akwarium organizmy prezentowane są w oddzielnych zbiornikach, natomiast w oceanarium gatunki są wymieszane w tym samym dużym zbiorniku.

Akwarium zazwyczaj działa jako niezależna instytucja lub jest częścią ogrodu zoologicznego, podczas gdy oceanarium może przybierać trzy formy: tradycyjnego akwarium morskiego (np. Oceanarium w Lizbonie), specjalnie wydzielonej przybrzeżnej części parku morskiego (np. Marineland na Florydzie) oraz formy basenu (np. delfinarium).

W podstawowym znaczeniu akwarium (jako zbiornik) jest częścią oceanarium (jako instytucji organizującej ekspozycję).

Akwarium a morski park rozrywki

Wsp współczesne akwaria i oceanaria coraz częściej przyjmują formę parków rozrywki, oferując – obok podstawowej funkcji demonstrowania organizmów wodnych – szereg dodatkowych atrakcji, takich jak zabawy, występy, pikniki, gry drużynowe i baseny kąpielowe. Przykładami morskich parków rozrywki są Dolfinarium Harderwijk w Holandii oraz SeaWorld San Diego w Kalifornii, USA.

Akwaria realizowane są także w ramach większych projektów edukacyjno-rozrywkowych, jak na przykład amerykański Discovery World w Milwaukee.

Akwaria w Polsce i na świecie

Zobacz też

akwarium (zbiornik)

oceanarium

morski park rozrywki

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Oceanaria. [w:] Atlas Zwierząt [on-line]. [dostęp 2011-04-04]. (pol.).

Kelly Tarlton’s Antarctic Encounter and Underwater World. Auckland. [dostęp 2011-04-04]. (ang.).

Association of Zoos and Aquariums. AZA. [dostęp 2011-04-04]. (ang.).

S.J.S.J. Berwid S.J.S.J., Czy delfiny muszą być atrakcją turystyczną? [online], Fundacja Oceanarium Warszawskie [dostęp 2011-04-04] (pol.).

A.R. Blanch, P. van den Sande, P. Bulto, C. Hispano, Health Management in Exhibition Aquaria, „Bulletin of European Association of Fish Pathologists” 1999, vol. 19, nr 6, s. 282-283.

B. Brunner, The Ocean at Home: An Illustrated History of the Aquarium, Princeton Architectural Press, Princeton 2005 (ISBN 978-1-56898-502-2).

aquarium, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2011-04-04] (ang.).

J. Casamitjana: Aquatic Zoos: A Critical Study of UK Public Aquaria in the Year 2004. Captive Animals’ Protection Society, Manchester 2004. [dostęp 2011-04-04].

K.H. Doar: Case Studies in Aquarium History: Trends Discovered in Studying the History of Three Regional Aquariums. The Florida State University, College of Arts and Sciences, Florida 2007 (s.1). [dostęp 2011-04-04].

S. Frank, Wielki atlas ryb, tłum. H. Szelęgiewicz, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1974.

Oceanarium w Blue City. „Gazeta Stołeczna”, 13 grudnia 2007. [dostęp 2011-04-04]. (pol.).

The Georgia Aquarium Celebrates One-Year Anniversary, Georgia Aquarium, Atlanta 2006 (November 21).

Learn all there is to know about the world’s largest aquarium. The Georgia Aquarium Website – Zakładka „Newsroom”. [dostęp 2011-04-04]. (ang.).

Zoos and Aquariums of the World, „International Zoo Yearbook” 2010, vol. 44, nr 1, s. 251-431, ISSN 1748-1090.

Zoo and Aquarium History: Ancient Animal Collections to Zoological Gardens, red. Vernon N. Kisling Jr., CRC Press, Boca Raton 2001 (ISBN 0-8493-2100-X).

Witryna internetowa mobilnego oceanarium firmy La Femme. Firma La Femme. [dostęp 2011-04-04]. (ang.).

H. Lockhart: Why do people visit aquariums and zoos?. 5 July 2011. [dostęp 2011-04-04]. (ang.).

Mały słownik biologiczny, Wiedza Powszechna, Warszawa 1972.

Akwarystyka [w:] Mały słownik zoologiczny: ryby, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976.

E. Podgajna, Oceanarium zniknie z muzeum. Wyjedzie do Warszawy, „Gazeta Szczecin”, 11 marca 2011.

Safety Rules for Manatee Aerial Survey. Portal Sirenian.org. [dostęp 2011-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]. (ang.).

Akwarium [w:] Słownik Języka Polskiego PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

Turkuazoo czyli największe akwarium w Europie. www.odyssei.com. [dostęp 2011-04-04]. (pol.).

Aquarium (hasło). Webster’s Dictionary Online. [dostęp 2011-04-04]. (ang.).

Akwarium [w:] Wielka Encyklopedia PWN, t.1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001 (ISBN 83-01-13358-9).

Akwarystyka [w:] Wielka Encyklopedia PWN, t.1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001 (ISBN 83-01-13358-9).