Akupunktura

Akupunktura (pochodząca z łaciny od słów acus „igła” oraz punctura „(u)kłucie”; w języku chińskim 針灸 zhēnjiǔ) to metoda leczenia, która ma swoje korzenie w Dalekim Wschodzie, szczególnie w Chinach, Japonii i Mongolii. Współcześnie jest ona postrzegana jako uzupełnienie konwencjonalnej medycyny w wielu krajach, mimo braku solidnych dowodów naukowych potwierdzających jej efektywność. Analizy badań klinicznych wskazują na znaczną stronniczość w badaniach przeprowadzanych w krajach azjatyckich.

Akupunktura, znana także jako termopunktura, polega na stymulacji punktów akupunkturowych (specjalnych miejsc na skórze lub w tkance podskórnej) lub określonych partii ciała za pomocą metalowych igieł. Według tradycyjnej mitologii dalekowschodniej, technika ta ma za zadanie udrożnienie meridianów (kanałów energetycznych), pobudzenie krążenia krwi oraz wzmocnienie energii qi. Jednakże nie istnieją naukowe dowody na funkcjonowanie takiego mechanizmu. Od ponad stu lat witalizm jest wykluczany w naukowych dyskusjach.

Zwolennicy akupunktury podają, że jej stosowanie przynosi następujące korzyści:

przywrócenie równowagi fizjologicznej organizmu;
wzmocnienie układu immunologicznego (np. funkcji ruchomych układu siateczkowo-śródbłonkowego);
pobudzenie układu krwionośnego oraz łagodzenie bólu;
naprawa uszkodzonych tkanek.

Badania kliniczne pokazują, że wyniki „udawanej” akupunktury, w której igły nie są wbijane w skórę lub umieszczane w przypadkowych punktach, są porównywalne lub nawet lepsze niż w przypadku „prawdziwej” akupunktury.

W Chińskiej Republice Ludowej akupunktura stanowi część tradycyjnej medycyny chińskiej, znanej w języku angielskim jako TCM – Traditional Chinese Medicine.

Historia

Starożytność

Początki akupunktury w Chinach sięgają epoki kamienia. Na początku wykorzystywano kamienne narzędzia do wykonywania zabiegów, a później zaczęto wytwarzać cienkie igły z kamieni, zaostrzonym bambusem oraz kośćmi, które były stosowane w leczeniu. Archeolodzy odkryli te artefakty m.in. w centralnej Mongolii.

Najstarszy chiński tekst medyczny, który w części dotyczy akupunktury oraz teorii meridianów, to „Huangdi neijing” („Kanon medycyny Żółtego Cesarza”). Dzieło to jest zbiorem tekstów, które powstały przed wczesną dynastią Han, skompilowane w I wieku p.n.e., a ostatecznie zredagowane i opublikowane za czasów dynastii Tang (w VIII wieku) oraz dynastii Song (w XI wieku). Księga Lingshu jest jednym z podstawowych tekstów Kanonu odnoszących się do zabiegów akupunkturowych.

Badania dotyczące zmumifikowanego ciała „człowieka lodu”, znanego jako Ötzi, sprzed 5 tysięcy lat, ujawniły ponad 50 tatuaży na jego ciele. Niektóre z nich odpowiadają punktom akupunkturowym, które mogłyby być wykorzystane do leczenia dolegliwości Ötzi. Niektórzy naukowcy sugerują, że techniki zbliżone do akupunktury były praktykowane w epoce brązu w różnych miejscach Eurazji.

W artykule opublikowanym w czasopiśmie medycznym The Lancet przez L. Dorfera i współpracowników, stwierdzono, że „możliwe, iż system medyczny podobny do akupunktury istniał w Europie Środkowej 5200 lat temu. To sugeruje, że podobne metody leczenia były stosowane znacznie wcześniej niż w tradycji medycyny starożytnych Chin, co wskazuje na możliwość wcześniejszego istnienia akupunktury na kontynencie euroazjatyckim o co najmniej 2000 lat”.

Według jednej z legend, akupunktura rozwinęła się w Chinach dzięki doświadczeniom żołnierzy rannych w bitwach. Opowiada ona o żołnierzu, który doznał poważnej rany barku. Po ugodzeniu strzałą odczuwał ból i sztywność. Lekarz nie był w stanie mu pomóc. Pewnego dnia, podczas kolejnej bitwy, żołnierz został trafiony strzałą w nogę, co spowodowało ustąpienie bólu w barku. Po opowiedzeniu o tym lekarzowi, inny pacjent z podobnym schorzeniem, czekający na wizytę, usłyszał rozmowę i poprosił o „leczenie strzałą”. Lekarz, po długotrwałych nieudanych próbach, postanowił spróbować. Wbił strzałę w nogę pacjenta w tym samym miejscu, co rana żołnierza, co przyniosło zdumiewające rezultaty — ból ustał, a lekarz zyskał uznanie. Z czasem zaczął badać potencjał tej metody w leczeniu innych dolegliwości, dowiadując się, że rany w określonych miejscach mogą korzystnie wpływać na inne części ciała. Z biegiem lat opracowano różne metody stymulacji akupunktów przy użyciu igieł.

Współcześnie

Po rewolucji chińskiej w 1911 roku, wprowadzono medycynę zachodnią, co wpłynęło na spadek popularności akupunktury oraz chińskiego ziołolecznictwa. Niemniej jednak, z uwagi na dużą populację i zapotrzebowanie na opiekę medyczną, akupunktura i ziołolecznictwo pozostały w użyciu na poziomie regionalnym i wśród tzw. „bosych lekarzy” — lokalnych uzdrowicieli praktykujących tradycyjną medycynę chińską, którzy zapewniali minimum opieki medycznej na prowincji.

Akupunktura była stosowana podczas Długiego Marszu i mimo trudnych warunków zdrowie Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej było wspierane przez tę metodę. To sprawiło, że Mao Zedong, lider Komunistycznej Partii Chin, uznał akupunkturę za istotny element systemu medycyny chińskiej.

Ralph C. Crozier w swojej publikacji „Traditional Medicine in Modern China” („Tradycyjna medycyna w nowoczesnych Chinach”; Harvard University Press, Cambridge, 1968) wyraził negatywne opinie na temat tradycyjnych metod chińskiej medycyny, określając je jako przesądne oraz nieracjonalne. Akupunktura również nie umknęła tej krytyce. Z kolei Mao Zedong stwierdził, że „medycyna chińska i farmakologia to ogromna skarbnica, którą należy badać i rozwijać”. W latach 50. i 60. XX wieku kontynuowano badania nad akupunkturą, m.in. poprzez analizę starożytnych tekstów dotyczących jej wpływu na różne choroby oraz właściwości znieczulające.

Wysyłano przedstawicieli za granicę w celu zdobywania wiedzy na temat praktykowania medycyny chińskiej. Tradycyjna medycyna chińska to sformalizowany system, który łączy akupunkturę, ziołolecznictwo, tuīná (masaż) oraz inne formy leczenia. Po rewolucji kulturalnej TCM została włączona do programów nauczania na uniwersytetach medycznych zgodnie ze strategią „Three Roads”, w ramach której TCM, biomedycyna oraz ich synteza miały być badane i praktykowane.

W latach 70. XX wieku, po tym jak Amerykanie zaczęli sprowadzać z Chin relacje pacjentów poddawanych poważnym zabiegom z użyciem akupunktury jako metody znieczulenia, akupunktura zyskała popularność również w Stanach Zjednoczonych. Krajowe Stowarzyszenie Akupunktury (ang. The National Acupuncture Association) rozpoczęło propagowanie akupunktury na Zachodzie, organizując seminaria oraz prezentacje badań. W 1972 roku stowarzyszenie to założyło klinikę leczenia bólu na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles, chociaż pierwszą klinikę akupunktury w USA otworzył dr Yao Wu Lee w Waszyngtonie w tym samym roku.