Osady lessowe
Osady lessowe występują w różnych rozmiarach, tworząc zazwyczaj wyraźnie widoczne płaty w ukształtowaniu terenu. Często ich granice są ostre, co sprawia, że warstwy z typowych pyłów lessowych wyraźnie odcinają się od sąsiadujących osadów o odmiennej genezie. Granice tych płatów mogą również mieć charakter dyfuzyjny, co powoduje, że pokrywy lessowe przechodzą w osady lessopodobne.
Płaty lessowe zajmują powierzchnie o różnorodnych rozmiarach. Zwarte, ciągłe pokrywy lessowe mogą mieć powierzchnię liczącą dziesiątki, a nawet setki kilometrów kwadratowych, jak ma to miejsce na Wyżynie Lessowej w Chinach. W ogólnym obrazie płaty lessowe tworzą pasy o zasięgu ponadregionalnym, sięgającym transkontynentalnym, na przykład europejski płat lessowy, który rozciąga się od południowej Anglii i północnej Francji przez kraje Europy Środkowej aż do wschodniej części kontynentu, obejmującej Ukrainę i Rosję.
Szczegółowe badania kartograficzne wykazują, że pozornie ciągłe pokrywy lessowe składają się z szeregu drobnych płatów oddzielonych osadami o różnej litologii i wieku. Dodatkowo, to rozdrobnienie ich zwartości jest wzmocnione przez obecność form deflacyjnych oraz procesów erozyjno-denudacyjnych w obrębie cienkowarstwowych pokryw lessowych. Przykładem takiego terenu jest Płaskowyż Nałęczowski, uznawany za typowy lessowy mezoregion, unikatowy w skali całej Polski. Jednakże, jak wykazało kartowanie osadów powierzchniowych, tzw. „płat nałęczowski” składa się z wielu oddzielnych pokryw lessowych. Zwarte i o znacznej miąższości (>25 m) pokrywy w zachodniej części płaskowyżu (w strefie przykrawędziowej doliny Wisły w rejonie Bochotnica-Parchatka) przechodzą ku wschodowi w relatywnie cienkie pokrywy (<5 m w rejonie Nałęczowa), a nawet całkowicie wklinowują się, odsłaniając starsze skały plejstoceńskie (gliny lodowcowe ze zlodowacenia Odry) oraz skały podczwartorzędowe – kredowe (opoki). W takich miejscach, wklęsłe formy terenu z wychodniami starszych skał mają charakter typowych niecek deflacyjnych, powstałych w wyniku wywiewania materiału klastycznego. Dalsze ku wschodowi, w kierunku doliny Bystrzycy (subpołudnikowa oś miasta Lublin), miąższość lessów znacznie wzrasta, osiągając w strefie przydolinnej nawet 15 metrów. Duże miąższości lessów w marginalnych strefach poszczególnych płatów potwierdzają genetyczne związki lessów z osadami den dolin rzecznych (aluwiami).
Pokrywy lessowe tworzą także pojedyncze, izolowane płaty, określane jako „wyspy” czy też „czapki”. Ich lokalizacja często jest związana ze specyficznym ukształtowaniem starszego podłoża. Izolowane wyspy można spotkać w strefach przykrawędziowych dolin rzecznych, gdzie pyły lessowe formują niewielkie płaty, zlokalizowane w sposób wymuszony przez morfologię (wielkość, orientację) barier orograficznych. Przykładami takich wysp są płaty lessowe na prawobrzeżnych zboczach dolin rzecznych: Bystrej – w okolicy Celejowa, Sanu – wyspa lessowa Krzeszowa oraz Wieprza – główna część miasta Łęczna.
== Przypisy ==
Loading ...