Aktywny zabójca

Aktywny zabójca lub aktywny strzelec (ang. active killer, active shooter) to osoba (lub osoby) zaangażowana w zabójstwo (lub próbę zabójstwa) w miejscach, gdzie przebywa duża liczba ludzi. Ataki tego typu mogą mieć miejsce zarówno w przestrzeniach otwartych, jak i w zamkniętych. W większości przypadków sprawcy wykorzystują broń palną, a sposób wyboru ofiar pozostaje nieprzewidywalny. Incydenty te zazwyczaj charakteryzują się swoją gwałtownością i nieprzewidywalnością.

Terminologia

Termin „aktywny strzelec” pojawił się niedługo po masakrze w Columbine High School w 1999 roku, jako określenie jednego z scenariuszy, na które przygotowywane były jednostki SWAT. Początkowo termin ten był używany w kręgach służb państwowych, jednak z czasem przeniknął do mediów po kolejnych zdarzeniach, takich jak strzelanina w kinie w Aurorze, w szkole w Newtown czy w stoczni w Waszyngtonie.

Określenie „aktywny strzelec” bywa mylące, szczególnie w kontekście mediów. W styczniu 2014 roku stacja CNN w raporcie „Liczba masowych strzelanin wzrasta” stwierdziła, że „incydenty z udziałem aktywnych strzelców stały się tak powszechne, że inne przykłady same przychodzą na myśl: Newtown, Navy Yard, Fort Hood, Virginia Tech”. Takie relacje sprawiają, że w społeczeństwie problem aktywnych zabójców postrzegany jest jako poważne zagrożenie, które prowadzi do licznych ofiar. Tymczasem według danych FBI w stu dziesięciu analizowanych incydentach z lat 2000–2012 w 3/4 przypadków ofiar śmiertelnych było mniej niż cztery, a w 1/4 przypadków nie było ich wcale. Dodatkowo, według corocznych raportów amerykańskich agencji rządowych, w USA każdego roku dochodziło średnio do dwudziestu masowych strzelanin, a liczba ta nie zmieniała się w badanym okresie.

Obrona

Jedną z zalecanych taktyk jest jak najszybsze unieszkodliwienie napastnika. Zgodnie z tą strategią, priorytetem służb przybyłych na miejsce zdarzenia powinno być natychmiastowe zneutralizowanie sprawcy, nawet przed udzieleniem pomocy poszkodowanym. Tak drastyczne podejście jest zalecane z uwagi na nieprzewidywalność i agresywność aktywnych zabójców. W związku z tym służby powinny działać zdecydowanie i agresywnie. Gdy sytuacja tego wymaga, zaleca się także, aby cywile podejmowali próbę zaatakowania napastnika (przykłady to atak na uczniów w Red Lion czy strzelanina w Tucson). Odwaga jednostki może być kluczowa – jak zauważył były policjant, Ron Borsch, w 50% przypadków aktywny zabójca został powstrzymany przez nieuzbrojonych cywili, w 25% przez uzbrojonych cywili, a w pozostałych 25% przez pojedynczych policjantów.

Taksonomia

Aktywny zabójca jest rodzajem seryjnego mordercy, jednak nie każdy seryjny morderca to aktywny zabójca. Cechy, które ich różnią, to:

cel aktywnego zabójcy polega na zabiciu jak największej liczby osób przed przybyciem służb,
miejsce ataku jest zazwyczaj celowo wybrane przez sprawcę,
zabójca aktywnie poszukuje kolejnych ofiar,
ofiary są przypadkowe, często wybierane losowo.

Przyczyny

Motywacje aktywnych zabójców są często losowe. Zazwyczaj ich motywy wiążą się z osobistym żalem wobec kogoś lub czegoś (np. wobec pracodawcy, członka rodziny, grupy społecznej czy etnicznej) lub są następstwem zaburzeń psychicznych. Często trudno określić przyczynę danego ataku, ponieważ napastnik może być osobą z problemami psychicznymi, która do momentu ataku funkcjonowała normalnie w społeczeństwie i nie zdradzała niepokojących sygnałów ani zamiarów.

Prewencja w szkołach

W Stanach Zjednoczonych, po licznych atakach aktywnych zabójców w szkołach, w placówkach tych przeprowadzane są ćwiczenia odgrywające scenariusze ataku z udziałem służb. Przypominają one ćwiczenia przeciwpożarowe, które odbywają się w szkołach od wielu lat. W szkołach prowadzone są również teoretyczne szkolenia dla uczniów oraz kadry pedagogicznej, omawiające reakcje na tego typu zagrożenia.

Przełomowym wydarzeniem w zakresie zabezpieczeń w szkołach była masakra w Columbine High School w 1999 roku. W odpowiedzi na nią wiele amerykańskich szkół zdecydowało się na zatrudnienie pracowników ochrony, przeprowadzanie ćwiczeń związanych z procedurą „lockdown” (blokowanie terenu szkoły), wprowadzenie rejestracji osób odwiedzających szkołę oraz montaż wykrywaczy metalu. W 2017 roku jedna z prywatnych szkół na Florydzie wprowadziła nawet sprzedaż paneli kuloodpornych do plecaków uczniów (choć jest to skrajny przypadek). Niektóre szkoły stworzyły także „zespoły oszacowywania zagrożenia”, które mają na celu identyfikację zachowań jak zaburzenia psychiczne czy destrukcyjne działania wśród uczniów (w Wirginii istnieje obowiązek utworzenia takich zespołów w szkołach).

Środowisko akademickie współpracuje również z instytucjami rządowymi w celu opracowania programu szkoleń dla funkcjonariuszy dotyczącego reakcji na ataki aktywnych zabójców w szkołach.

Wpływ na debatę o posiadaniu broni

Po kolejnych atakach w Stanach Zjednoczonych pojawia się także debata na temat posiadania broni przez obywateli. Zwyczajowo po takich incydentach rośnie liczba przeciwników łatwego dostępu do broni, chociaż zjawisko to ma charakter tymczasowy. Równocześnie po takich atakach obserwuje się wzrost sprzedaży broni, zgodnie z powiedzeniem wiceprzewodniczącego Narodowego Stowarzyszenia Strzeleckiego Ameryki, że „jedyną rzeczą, która może zatrzymać złego gościa z bronią, jest dobry gość z bronią”. Takie zjawisko miało miejsce m.in. po incydentach w Newtown, San Bernardino i Orlando.

Masakra w Dunblane w Szkocji w 1996 roku miała kluczowy wpływ na debatę o posiadaniu broni w Wielkiej Brytanii. W wyniku ataku zginęło szesnaścioro dzieci, jeden dorosły oraz sam sprawca. Wkrótce pod petycją o zakaz posiadania broni podpisało się 750 tysięcy osób. Początkowe rekomendacje dla gabinetu zakładały usprawnienie systemu licencjonowania broni, jednak konserwatywne władze zdecydowały się na całkowity zakaz posiadania broni w Anglii, Szkocji i Walii, z wyjątkiem broni jednostrzałowej kal. 5,6 mm. Ostatecznie jednak także taki rodzaj broni został objęty zakazem. Mocniejsze typy broni zostały zakazane już wcześniej, po masakrze w Hungerford w 1987 roku, kiedy zginęło szesnaście osób. Po wprowadzeniu zakazu ogłoszono amnestię dla posiadaczy broni, którzy mogli ją zwrócić państwu w zamian za rekompensatę. Oddano 162 tysiące sztuk broni. Od momentu wprowadzenia zakazu miała miejsce tylko jedna masowa strzelanina w Wielkiej Brytanii – w Kumbrii w 2010 roku.

W 1996 roku w Port Arthur w Australii miała miejsce strzelanina, w wyniku której zginęło 35 osób zabitych z broni półautomatycznej. Kraj ten prowadził już debatę na temat zaostrzenia przepisów dotyczących posiadania broni, a incydent ten stał się impulsem do zdecydowanych działań rządu Johna Howarda. Zaostrzono przepisy dotyczące sprawdzania przeszłości i identyfikacji osób ubiegających się o broń, a także zaproponowano wykup broni od jej obecnych posiadaczy przez państwo.

Zdarzenia w Polsce

Aktywnym strzelcem określa się sprawcę strzelaniny w Zakładzie Karnym w Sieradzu w marcu 2007 roku. Do zdarzenia doszło, gdy trzech policjantów z Komendy Wojewódzkiej Policji w Łodzi przyjechało po aresztanta. Kiedy ich samochód opuścił teren zakładu, dwudziestoośmioletni strażnik więzienny otworzył ogień z karabinka automatycznego. Dwóch policjantów zginęło na miejscu, trzeci zmarł w szpitalu, a aresztant został ciężko ranny. Sprawcę zatrzymali przybyli później antyterroryści, którzy go postrzelili. Podczas procesu sprawca twierdził, że przed strzelaniną słyszał głosy zmuszające go do otworzenia ognia, jednak biegli uznali go za zdrowego psychicznie, a przyczyną jego działania miały być problemy rodzinne.

Kolejnym zdarzeniem, które nosi znamiona ataku aktywnego zabójcy, jest strzelanina w biurze poselskim PiS w Łodzi z 19 października 2010 roku. Napastnik wtargnął z bronią do budynku i rozpoczął strzelaninę do obecnych tam osób. Jeden z pracowników zginął, a inny został ciężko ranny. Napastnika obezwładnił strażnik miejski, gdy ten krzyczał, że chce zabić Jarosława Kaczyńskiego. Sąd uznał, że napastnikowi było obojętne, kogo zaatakuje, a podczas procesu wyraził żal, że nie udało mu się zabić drugiej ofiary.

W czerwcu 2011 roku w Tyczynie miała miejsce strzelanina, w której siedemdziesięcioletni mężczyzna po kłótni z sąsiadami wszedł na ich posesję i otworzył ogień do czterech osób. Dwie z nich, w tym kobieta, zostały ciężko ranne, a w sierpniu ta kobieta zmarła w szpitalu w Rzeszowie. Sprawcy postawiono zarzut czterokrotnego usiłowania zabójstwa, a przyczyną tragedii był długoletni spór sąsiedzki.

Wybrane zdarzenia z udziałem aktywnych zabójców

Masakra w Hungerford, Anglia, 19.08.1987 r. – 16 osób zabitych, 17 rannych,
Masakra w Dunblane, Szkocja, 13.03.1996 r. – 18 osób zabitych (w tym 16 dzieci, 1 nauczyciel i napastnik), 15 rannych,
Masakra w Port Arthur, Australia, 28.04.1996 r. – 35 osób zabitych, 23 ranne,
Masakra w Columbine High School, Kolorado, 20.04.1999 r. – 15 osób zabitych, 24 ranne,
Strzelanina w Zakładzie Karnym w Sieradzu, Polska, 26.03.2007 r. – 3 policjantów zabitych, 1 ciężko ranny aresztant, sprawca postrzelony przez antyterrorystów,
Masakra w Virginia Tech, Wirginia, 16.04.2007 r. – 33 osoby zabite, 23 ranne,
Strzelanina w Fort Hood, Teksas, 05.11.2009 r. – 13 osób zabitych, 29 rannych,
Atak na biuro poselskie Prawa i Sprawiedliwości w Łodzi, Polska, 19.10.2010 r. – 1 osoba zabita, 1 ranna,
Strzelanina w Tucson, Arizona, 08.01.2011 r. – 6 osób zabitych, 15 rannych,
Masakra na wyspie Utøya, Norwegia, 22.07.2011 r. – 69 osób zabitych, co najmniej 110 rannych,
Strzelanina w kinie w Aurorze, Kolorado, 20.07.2012 r. – 12 osób zabitych, 59 rannych,
Strzelanina w Newtown, Connecticut, 14.12.2012 r. – 28 osób zabitych, 2 ranne,
Strzelanina w Washington Navy Yard, Dystrykt Kolumbii, 16.09.2013 r. – 13 osób zabitych, 8 rannych,
Strzelanina w San Bernardino, Kalifornia, 02.12.2015 r. – 16 osób zabitych, 23 ranne,
Strzelanina w klubie nocnym w Orlando, Floryda, 12.06.2016 r. – 50 osób zabitych, 53 ranne.