Aktywacja idei pieniędzy

Aktywacja idei pieniędzy to proces percepcyjny, który zachodzi w wyniku kontaktu z bodźcem, jakim są pieniądze. Ten kontakt jest nieświadomy i niezamierzony. Torowanie wpływa na późniejsze zachowanie, przetwarzanie informacji oraz ocenę, odnosząc się do symbolicznej wartości pieniądza.

Badania wykazały, że kontakt z ideą pieniędzy prowadzi do następujących efektów torowania:

zmniejszona skłonność do udzielania pomocy
zmniejszona skłonność do przyjmowania pomocy
zmniejszona chęć do działalności charytatywnej
zmniejszona skłonność do pracy zespołowej
tendencja do utrzymywania dystansu fizycznego wobec innych ludzi

Klasyczny schemat badań

Tradycyjne badania dotyczące percepcji składają się zazwyczaj z dwóch etapów:

Faza I – prezentacja bodźca (pieniądze)
Faza II – testowanie

Uczestnicy badania wykonują zadanie, które ma na celu ocenę efektu bodźca zaprezentowanego w pierwszej fazie.

Historia pojęcia

Fakt, że pieniądze wpływają na ludzkie zachowanie, jest znany od dawna. Istnieje wiele badań oraz literatury w dziedzinie psychologii i socjologii, które badają pieniądze jako motywator różnych zachowań. Jednakże niewiele badań koncentruje się na czysto symbolicznym charakterze pieniędzy, niezwiązanym z ich siłą nabywczą ani wartością w kontekście transakcji ekonomicznych.

Przełomowym momentem w badaniach nad wpływem pieniędzy na ludzi były prace Vohs, Mead i Goode, które wykazały, że zmiany w zachowaniu mogą wystąpić nie tylko w sytuacji, gdy ludzie oczekują nagrody w postaci pieniędzy. Wystarczy jedynie kontakt z pieniędzmi, na przykład poprzez ich liczenie, dotykanie, wykonywanie zadań w otoczeniu pieniędzy, oglądanie obrazków przedstawiających pieniądze lub rozwiązywanie zadań słownych, w których się do nich odnosi. W takich przypadkach zmiany w zachowaniu badanych są związane z aktywacją idei pieniędzy.

Badania Vohs, Mead, Goode

Eksperymenty Vohs, Mead i Goode stanowią pierwsze udokumentowane badania dotyczące efektu torowania pieniędzy. Stosując wcześniej opisaną procedurę manipulacji, wykazali, że uczestnicy, u których nieświadomie wzbudzono myśli o pieniądzach, w porównaniu do grupy kontrolnej, preferowali pracę i zabawę w pojedynkę, zachowywali większy dystans fizyczny do innych osób, rzadziej pomagali współuczestnikom badania, a także mniej chętnie prosili ich o pomoc i bardziej skupiali się na pracy indywidualnej. Dalsze badania tych samych autorów pokazały, że efekty te dotyczą nie tylko niechęci do dzielenia się czasem czy wysiłkiem, ale również pieniędzmi i innymi wartościowymi zasobami. Osoby, które najpierw rozwiązywały zadania związane z pieniędzmi, oferowały później mniejsze kwoty na cele charytatywne.

Podobny efekt zaobserwowały polskie badaczki Agata Gąsiorowska i Anna Hełka, które w swoim badaniu stwierdziły, że uczestnicy przesyłali mniejsze sumy pieniędzy drugiej stronie w grze ekonomicznej zwanej dyktatorem.

Badania Gąsiorowska, Zaleśkiewicz, Wygrab

Wpływ aktywacji idei pieniędzy występuje już u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, co potwierdzili polscy badacze w swoim eksperymencie. W badaniu uczestniczyły dzieci w wieku od 5 do 8 lat. Po torowaniu dzieci stawały się bardziej samolubne w grach ekonomicznych, były mniej prospołeczne i mniej skore do udzielania pomocy.

Występowanie tego zjawiska u dzieci dowodzi, jak silnie symboliczne znaczenie pieniędzy wpływa na ludzi. Z perspektywy psychologii rozwojowej dzieci w tym wieku nie są w stanie jeszcze operować pieniędzmi jako wartością, jednak są pod wpływem symbolicznej idei pieniędzy.

Bibliografia

Zaleśkiewicz, T. (2011): Psychologia ekonomiczna. Wydawnictwo PWN.

Gąsiorowska, A.: Psychologiczne skutki aktywacji idei pieniędzy a obdarowywanie bliskich. Artykuł przyjęty do druku w czasopiśmie Psychologia Społeczna.

Vohs, Mead, Goode, 2006, 2008, za Gąsiorowska: Psychologiczne skutki aktywacji idei pieniędzy a obdarowywanie bliskich. Artykuł przyjęty do druku w czasopiśmie Psychologia Społeczna.

Vohs, K., Mead, N., & Goode, M. (2006): The psychological consequences of money. Science (New York, N.Y.), 314(5802), 1154-1156.

Gąsiorowska, A., Hełka, A. (2012): Psychological consequences of money and money attitudes in dictator game. Polish Psychological Bulletin, 43(1), 20-26.

Gąsiorowska, Zaleśkiewicz, Wygrab: Would you do something for me? The effects of money activation on social preferences and social behavior in young children. Journal of Economic Psychology, 33, 603-608.