Aktualizm w geologii
Aktualizm (znany także jako aktualizm geologiczny, uniformitaryzm lub uniformitarianizm) to zasada geologiczna, która zakłada, że czynniki fizyczne i chemiczne oddziałujące na Ziemię oraz na jej skorupę są w przeszłości analogiczne do tych, które występują obecnie. Dzięki temu, na podstawie współczesnych obserwacji, możliwe jest określenie historii dawnych procesów geologicznych. Kluczowe dla tej metody jest stwierdzenie, że „teraźniejszość jest kluczem do przeszłości”, co pozwala na wnioskowanie o zdarzeniach, które miały miejsce na Ziemi nawet miliony lat temu. Warto jednak pamiętać, że niektóre czynniki ulegają zmianie, jak na przykład obecność tlenu w atmosferze czy rodzaj roślinności na stokach.
Zasada ta została sformułowana przez Jamesa Huttona w dziele „Theory of the Earth” w 1795 roku, a następnie rozwinięta przez Charlesa Lyella w „Principles of Geology” w 1830 roku.
Jednym z pierwszych dowodów tej koncepcji były szczegółowe badania erozji przeprowadzone przez Huttona w dolinach rzek, które wskazywały na to, że długotrwałe procesy geologiczne, takie jak erozja, sedymentacja, dyslokacja i wypiętrzanie (fałdowanie), mogą wyjaśniać powstawanie pokładów skalnych zawierających szczątki kopalne.
W 1802 roku John Playfair opublikował książkę „Illustrations of the Huttonian Theory of the Earth”, w której przedstawił dodatkowe wyjaśnienia i przykłady wspierające koncepcję aktualizmu w kontekście procesów geologicznych.
Poglądy Lyella w dziele „Principles of Geology” były bardziej zdecydowane niż współczesne podejście. Krytykował on teorie zakładające wielkoskalowe katastrofy geologiczne, twierdząc, że wszystkie zjawiska geologiczne można wyjaśnić na podstawie procesów działających dzisiaj, a gatunki nie ulegają zmianom i nie wymierają.
Rozwój teorii przez Charlesa Lyella, bliskiego przyjaciela Darwina, oraz przedstawione przez niego dowody na znacznie dłuższy okres istnienia Ziemi, były fundamentem do sformułowania teorii ewolucji.
Przeciwnikiem teorii aktualizmu był Lord Kelvin, autor publikacji „The Doctrine of Uniformity in Geology Briefly Refuted” z 1866 roku. Uważał, że Ziemia mogła istnieć maksymalnie 20 do 40 milionów lat, co było znacznie krótszym okresem niż sugerował uniformitaryzm. Swoje twierdzenia opierał na obliczeniach dotyczących tempa przepływu ciepła przez skorupę ziemską oraz ocenie wieku Słońca (mechanizm Kelvina-Helmholtza). Odkrycie promieniotwórczości wykazało, że takie oszacowania są błędne, gdyż ciepło jest nieustannie generowane we wnętrzu Ziemi w wyniku rozpadu pierwiastków promieniotwórczych, mających długi czas połowicznego rozpadu, jak uran czy tor. Również reakcje termonuklearne, będące źródłem energii Słońca, zapewniają znacznie dłuższy czas jego życia.
W kontekście nauk geologicznych, przeciwnym poglądem do aktualizmu był katastrofizm, promowany przez Georges’a Cuviera, francuskiego zoologa i paleontologa.
Przypisy
Bibliografia
- Herbert Wendt: Przed potopem, Wiedza Powszechna, Złota Seria Literatury Popularnonaukowej, Warszawa 1971.
- W. Jaroszewski, L. Marks, A. Radomski: Słownik geologii dynamicznej, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1985.
Loading ...