Aktinidia

Aktinidia (Actinidia Lindl.)

Aktinidia, znana jako Actinidia Lindl., to rodzaj pnączy z rodziny aktinidiowatych. Obejmuje od 55 do 75 gatunków, które występują w Azji Wschodniej i Południowej, rozciągając się od Japonii po Indonezję, z największą różnorodnością w Chinach (44 gatunki są endemitami tego regionu). Rośliny te zazwyczaj rosną w lasach i zaroślach.

Jadalne owoce (jagody) aktinidii smakowitej i aktinidii chińskiej, a także ich mieszańców, są powszechnie znane jako kiwi. Inne gatunki, które są często uprawiane, to aktinidia ostrolistna oraz pstrolistna. Rośliny te są również uprawiane jako ozdobne, szczególnie odmiany o różnobarwnych liściach.

Morfologia

Pokrój

Aktinidia to pnącza o drewniejących pędach, które owijają się wokół podpór. Osiągają długość przekraczającą 20 m i mają pędy z długimi międzywęźlami, które są nagie lub owłosione, z długimi, równowąskimi przetchlinkami. Zimowe pąki są niewielkie.

Liście

Liście aktinidii są pojedyncze, zwykle długoogonkowe, z małymi lub brakującymi przylistkami. Blaszki liściowe mogą być nagie lub owłosione, cienkie lub skórzaste, zazwyczaj piłkowane lub ząbkowane, rzadziej całobrzegie.

Kwiaty

Kwiaty aktinidii są zazwyczaj obupłciowe, chociaż czasami występują kwiaty jednopłciowe, co skutkuje roślinami dwupiennymi. Kwiaty mogą być pojedyncze lub zgrupowane w kwiatostany wierzchotkowe, wyrastające w kątach liści, często w formie baldachów. Działki kielicha występują zazwyczaj w liczbie 5, są trwałe lub nietrwałe. Płatki korony również zazwyczaj mają liczbę 5 i mogą być białe, różowe, czerwone, żółte lub zielone. W kwiatach żeńskich pręciki są liczne, mają skrócone nitki oraz płonne pylniki. Zalążnia jest jajowata lub walcowata, naga lub owłosiona, wielokomorowa, z licznymi zalążkami w komorach. Szyjek słupków jest tyle, ile komór – od 15 do 30, zazwyczaj są one odgięte i trwałe. W kwiatach męskich zalążnia jest szczątkowa.

Owoce

Owoce to mięsiste, owalne lub kulistawe jagody, które zawierają liczne nasiona osadzone w miąższu.

Systematyka

Synonimy

Heptaca Lour., Kalomikta Regel, Trochostigma Siebold & Zucc.

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Aktinidia należy do rodziny aktinidiowatych Actinidiaceae, która razem z siostrzaną rodziną Roridulaceae wchodzi w skład rzędu wrzosowców, będącego częścią grupy astrowych (asterids) w ramach dwuliściennych właściwych (eudicots).

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Ericanae Takht., rząd aktinidiowce (Actinidiales Takht. ex Reveal), rodzina aktinidiowate (Actinidiaceae Hutch.), podrodzina Actinidioideae Gilg in Engl. & Prantl, plemię Actinidieae Gilg in Engl. & Prantl, rodzaj aktinidia (Actinidia Lindl.).

Wykaz gatunków

Zastosowanie

Owoce kiwi mogą być spożywane na surowo, razem ze skórką, która stanowi bogate źródło witamin.

Wartość odżywcza: Kiwi zawiera wysokie ilości witaminy C, przeciętnie około 90 mg na 100 g owoców. Zawartość potasu jest nieco niższa niż w bananach. Owoce te dostarczają również witaminę A, E, K, wapń, żelazo oraz kwas foliowy.

Surowe owoce zawierają peptydazę (aktynidainę lub papainę), która może wywoływać alergie u niektórych osób, zwłaszcza u tych uczulonych na papaję lub ananasy. Dlatego owoce kiwi mogą być dla nich niewskazane.