Akt stanu cywilnego
Akt stanu cywilnego to pojedynczy wpis w księdze stanu cywilnego (od 1 marca 2015 r. rejestracja stanu cywilnego odbywa się za pośrednictwem rejestru stanu cywilnego; wcześniej sporządzone akta są przenoszone do tego rejestru), który dokumentuje stan cywilny osoby poprzez urzędowe odnotowanie konkretnych zdarzeń. W polskim prawie wyróżniamy trzy typy takich aktów: akt urodzenia, akt małżeństwa oraz akt zgonu. Akty stanu cywilnego stanowią jedyny dowód zdarzeń w nich opisanych. Oznacza to, że stan cywilny każdej osoby można potwierdzić wyłącznie na podstawie tych aktów, a ich niezgodność z prawdą może być wykazana jedynie w postępowaniu sądowym (art. 3 Prawa o aktach stanu cywilnego).
Niektórzy mylnie utożsamiają akt stanu cywilnego z jego odpisem – akty w ramach księgi są w posiadaniu Urząd Stanu Cywilnego (USC), podczas gdy inne podmioty mogą otrzymać jedynie odpis. Dodatkowo, obecnie akta metrykalne parafii nie są uznawane za akty stanu cywilnego.
Sporządzenie aktu
Sporządzenie omawianych aktów odbywa się przez kierownika Urząd Stanu Cywilnego (USC), który jest właściwy (z reguły) według miejsca rejestrowanego zdarzenia, chociaż małżonkowie mają prawo wyboru USC. W przypadku wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa (tzw. ślub konkordatowy), odpowiednim urzędem jest USC, który odpowiada za miejsce, w którym odbył się ślub.
Zdarzenia, które miały miejsce za granicą i dotyczą obywatela polskiego, mogą być zgłoszone nie tylko do zagranicznego urzędu, ale także do polskiego konsula. Konsul przekazuje tę informację do Polski, a akt stanu cywilnego jest sporządzany w USC Warszawa-Śródmieście. Zdarzenia zgłoszone w zagranicznym urzędzie stanu cywilnego mogą być również później odnotowane w polskich urzędach. Dotyczy to zwłaszcza małżeństw zawieranych za granicą, gdy jedno z małżonków jest obywatelem polskim, lub urodzenia dziecka obywatela polskiego, który na stałe przebywa za granicą. Po powrocie do Polski akt taki jest rejestrowany w USC właściwym terytorialnie dla miejsca zameldowania osoby w nim wymienionej.
W wyniku zgłoszenia przez uprawnioną osobę sporządza się odpowiedni akt lub wydaje decyzję o odmowie dokonania takiej czynności, co umożliwia złożenie odwołania do wojewody. W przypadku małżeństwa zamiast decyzji wydawana jest zwykła odmowa, od której można wnieść wniosek do sądu rejonowego o rozstrzyganie zasadności przeszkód do zawarcia małżeństwa.
Akty stanu cywilnego są sporządzane oddzielnie dla każdego typu aktu. W praktyce oznacza to, że dla dziecka, które urodziło się żywe, ale wkrótce zmarło, tworzy się dwa oddzielne akty (urodzenia oraz zgonu). Natomiast dla dziecka, które urodziło się martwe, sporządza się tylko akt urodzenia z zaznaczeniem, że urodziło się martwe.
Zmiana treści aktu
Treść aktów stanu cywilnego, zapisanych w księdze stanu cywilnego, może być zmieniana tylko w wyjątkowych okolicznościach. Wzmianka dodatkowa informuje o zdarzeniu wpływającym na treść lub ważność pierwotnego aktu (np. orzeczenie o zaprzeczeniu ojcostwa). Przypis informuje o innych rodzajach aktów stanu cywilnego dotyczących tej samej osoby (najczęściej w akcie urodzenia dodaje się sygnaturę aktu małżeństwa i zgonu). Unieważnienie aktu stanu cywilnego może nastąpić na podstawie orzeczenia sądu (w przypadku niezgodności z prawdą, niewiarygodności) lub decyzji odpowiedniego wojewody (w przypadku zduplikowanych aktów). Sprostowanie treści aktu lub ustalenie jego treści (w przypadku unieważnienia lub niemożności rejestracji w odpowiednim trybie) dokonuje sąd – wyjątkiem są oczywiste błędy pisarskie, które prostuje w drodze decyzji administracyjnej kierownik USC. Odtworzenie aktu ma miejsce przed USC w przypadku zaginięcia lub zniszczenia (całości lub części) księgi stanu cywilnego, gdzie znajdował się akt; odtwarzanie odbywa się na podstawie zachowanych odpisów. Uzupełnienie aktu następuje, gdy brakuje w nim wszystkich wymaganych prawem danych (np. dane ojca dziecka).
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2025 r. poz. 594) (obowiązuje od 1 marca 2015)
Rozporządzenie Ministra Cyfryzacji z dnia 18 kwietnia 2020 r. w sprawie wzorów dokumentów wydawanych w zakresie rejestracji stanu cywilnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 698)
Wcześniej rejestrację stanu cywilnego w Polsce regulowały: dekret z dnia 25 września 1945 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 1945 r. nr 48, poz. 272, z późn. zm.), dekret z dnia 8 czerwca 1955 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 1955 r. nr 25, poz. 151, z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2011 r. nr 212, poz. 1264, z późn. zm.)
Loading ...