Akt schodzący po schodach nr 2 (fr. Nu descendant un escalier n° 2) to obraz olejny stworzony przez Marcela Duchampa na początku 1912 roku. Został on odrzucony w lutym 1912 roku przez Salon Niezależnych, a następnie wystawiony jesienią tego samego roku na Section d’Or. Jego prezentacja na nowojorskiej wystawie Armory Show w lutym 1913 roku wywołała ogromne poruszenie i kontrowersje. Dziś obraz znajduje się w Philadelphia Museum of Art jako część The Louise and Walter Arensberg Collection.
Obraz ten stał się pierwszym dziełem z serii Duchampa. Wcześniej artysta namalował Akt schodzący po schodach nr 1 (Nu descendant un escalier n° 1; 1911), a po nim stworzył pełnowymiarową, ręcznie kolorowaną kopię fotograficzną, zatytułowaną Akt schodzący po schodach nr 3 (Nu descendant un escalier n° 3; 1916). Czwarta część serii to miniaturowy rysunek wykonany ołówkiem i atramentem, Akt schodzący po schodach nr 4 (Nu descendant un escalier n° 4; 1918).
Akt schodzący po schodach nr 2 jest jednym z obrazów Duchampa, który wykorzystuje kubistyczne eksperymenty z formą w przestrzeni, jednocześnie nawiązując do futurystycznych dążeń do ewokowania ruchu. Stanowi również oryginalną propozycję artysty w kwestii przedstawiania ruchu w malarstwie, zbliżoną do wynalazku chronofotografii.
Historia
Obraz we Francji (1912)
W 1911 roku Duchamp był częścią grupy artystów, którzy regularnie spotykali się w Puteaux, nieopodal Paryża. Wśród nich byli Fernand Léger, Robert Delaunay i Josef Csáky. Namalowany w 1911 roku Akt schodzący po schodach nr 1 wyrażał zainteresowanie artysty tym, co później określił jako „problem ruchu w obrazie”. W Akcie… nr 1 Duchamp ukazał nagą kobietę, schodzącą po spiralnych schodach, co związane było z upływem czasu w kompozycji statycznej, korespondując z futurystycznymi dziełami takich artystów jak Giacomo Balla czy Gino Severini.
W 1912 roku Duchamp namalował Akt schodzący po schodach nr 2 i zgłosił go na wystawę Salonu Niezależnych w Paryżu, gdzie spotkał się z chłodnym przyjęciem. Malarz kubistyczny i krytyk sztuki Albert Gleizes, członek komisji wystawowej, zwrócił się do braci artysty, Jacques’a Villona i Raymonda Duchamp-Villona, aby przekonali Marcela do „dobrowolnego” wycofania obrazu z wystawy. Obraz został uznany przez kubistów za zbyt „futurystyczny”, ponieważ zawierał element ruchu: „akt nigdy nie schodzi po schodach, akt leży”. Kubiści pragnęli sprecyzować swoje stanowisko w odniesieniu do innych -izmów, które wówczas się pojawiły. Bracia odwiedzili Marcela 18 marca 1912 roku w jego studiu w Neuilly-sur-Seine, informując go o stanowisku komisji.
Obraz na Armory Show (1913)
Obraz wzbudził sensację, gdy został zaprezentowany w lutym 1913 roku w Nowym Jorku na wystawie sztuki współczesnej International Exhibition of Modern Art (znanej jako Armory Show), gdzie skonsternowani Amerykanie postrzegali go jako reprezentanta wszystkich sztuczek, jakie europejscy artyści stosowali na ich koszt. Większość krytyków sztuki uznała obraz za całkowicie niezrozumiały, co szybko doprowadziło do żartów, kpin i karykatur.
Płótno Duchampa wyróżniało się swoją graficzną dekompozycją, intensywnym i bardziej poszarpanym stylem niż na innych, podobnych obrazach. Obraz przypominał szkic bardziej niż tradycyjne malowidło. Przedstawia kobietę schodzącą po schodach w kolejnych fazach ruchu, ukazaną z różnych kątów widzenia. Taki sposób przedstawienia czasu łączył obraz Duchampa z eksperymentalną fotografią ruchu Eadwearda Muybridge’a i, w dalszej perspektywie, z kinem. Nowojorski eseista Julian Leonard Street określił go jako „eksplozję w fabryce gontów”.
Duchamp był zadowolony z zamieszania, jakie wywołał jego obraz. Ogólny rozgłos, który mu przyniósł, skłonił go do przeniesienia się do Nowego Jorku dwa lata później. Obraz został zakupiony bezpośrednio z Armory Show za 300 dolarów przez dealera z San Francisco. W 1927 roku nabył go kolekcjoner i przyjaciel Duchampa, Walter Conrad Arensberg, który jedenaście lat wcześniej wykonał ręcznie kolorowaną kopię fotograficzną obrazu w naturalnej wielkości. Obecnie zarówno kopia, jak i oryginał, oraz przygotowawcze studium, zatytułowane Akt schodzący po schodach nr 1, stanowią część kolekcji Philadelphia Museum of Art.
Tradycyjne rozumienie aktu jako gatunku w malarstwie, obecnego od czasów renesansu, zostało zakwestionowane przez artystów takich jak Édouard Manet w obrazach Olimpia (1863) i Śniadanie na trawie (1862–1863). Akt schodzący po schodach nr 2 Duchampa wpisuje się w tę ewolucję, stanowiąc przejście od figuracji do abstrakcji poprzez redukcję anatomicznego aktu do serii kolejno pękających brył.
Zapytany przez krytyka sztuki Pierre’a Cabanne’a o sposób powstania obrazu, Duchamp odpowiedział, że wywodzi się on z idei aktu jako takiego, wyjaśniając, że chciał stworzyć akt inny niż klasyczny, leżący lub stojący, wprawiając go w ruch:
Jeśli Akt schodzący po schodach nr 2 zgorszył zarówno krytyków, jak i publiczność Nowego Jorku, to dlatego, że zakwestionował nominalne oczekiwania widza w większym stopniu niż którakolwiek z wcześniejszych prac Duchampa. Odrzucenie obrazu przez Salon Niezależnych w 1912 roku oraz zamieszanie spowodowane jego wystawieniem na Armory Show w 1913 roku stały się barometrem transgresywnego charakteru tego płótna. Dezintegracja zmechanizowanej postaci i monochromatyczne tonacje były typowe dla malarstwa kubistycznego w tamtym czasie. Jednak sekwencyjne przedstawianie ruchu jako próby odwzorowania poruszającego się ciała i energii przechodzącej przez przestrzeń wykraczało poza kubizm. Zainteresowanie Duchampa przedstawianiem statycznych faz ruchomego obiektu często porównywano do prac włoskich futurystów, którzy obsesyjnie podchodzili do pojęcia prędkości.
Przypisy
Bibliografia
- Dalia Judovitz: Unpacking Duchamp: Art in Transit. Berkeley, Los Angeles, Oxford: University Of California Press, 1995. ISBN 0-520-21376-9. (ang.).
- Ulf Linde: Marcel Duchamp. Stockholm: Roben & Sjögren, 1986. ISBN 91-29-56-375-5. (szw.).
- Janis Mink: Marcel Duchamp (1887–1968). Köln, London, Madrid, New York, Paris, Tokyo: Taschen, 2000. ISBN 3-8228-6316-5. (ang.).
Linki zewnętrzne
