Akt normatywny

Akt normatywny to dokument, który zawiera normy prawne sformułowane w języku prawnym i zapisane w formie przepisów. Normy te zazwyczaj mają charakter generalny i abstrakcyjny. Czasami termin ten odnosi się również do wszelkich tekstów, które formułują zasady postępowania. Akty te są wydawane przez podmioty, które dysponują odpowiednimi kompetencjami do działań w zakresie tworzenia prawa.

Tworzenie aktów normatywnych

Jedynie ściśle określone podmioty mają prawo do tworzenia aktów normatywnych. W demokratycznych społeczeństwach zazwyczaj są to organy wymienione w konstytucji. Konstytucja reguluję również tryb tworzenia aktów normatywnych oraz ich formy, takie jak na przykład ustawa, rozporządzenie czy dekret.

Oprócz aktów normatywnych prawa wewnętrznego, wyróżnia się także akty normatywne prawa międzynarodowego oraz prawa europejskiego.

Budowa i zawartość aktu normatywnego

Standardowy akt normatywny składa się z tytułu, przepisów merytorycznych, przepisów nowelizujących, przepisów przejściowych oraz przepisów końcowych.

Poza przepisami prawnymi, akty prawne zawierają również elementy, które nie mają charakteru normatywnego. Zazwyczaj są to: tytuł, numeracja przepisów, oznaczenia struktury wewnętrznej aktu normatywnego (jak tytuły i rozdziały), wskazanie normy kompetencyjnej, na podstawie której akt został wydany, oraz załączniki graficzne.

Generalny i abstrakcyjny charakter aktów normatywnych

Charakter generalny i abstrakcyjny jest uznawany za istotną cechę aktów prawnych.

Generalny charakter oznacza, że akty normatywne są skierowane do grupy adresatów, którzy są określani na podstawie ich cech (czyli nie są wskazywani indywidualnie, imiennie). Adresatami mogą być wszyscy, którzy podlegają jurysdykcji państwa, w tym zarówno obywatele, jak i cudzoziemcy, lub grupy osób definiowane cechami, jak na przykład przedsiębiorcy czy podatnicy, a także mieszkańcy danej gminy.

Natomiast abstrakcyjny charakter aktów normatywnych wskazuje, że zawierają one ogólne zasady postępowania, a bardziej konkretnie reguły dotyczące powtarzalnych zachowań.

Wątpliwości mogą budzić akty, które przypominają formą akty normatywne, lecz nie formułują norm generalnych i abstrakcyjnych, a mimo to wywołują istotne skutki w systemie prawa, takie jak ustawa budżetowa czy dyrektywy prawa europejskiego.

Promulgacja aktów normatywnych

Z zasad państwa prawa wynika, że dla uznania aktu normatywnego powszechnie obowiązującego, niezbędne jest jego ogłoszenie (promulgacja) w dzienniku urzędowym, obok jego wydania przez organ uprawniony w odpowiednim trybie. W polskim prawie reguluje to ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych. Ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku urzędowym jest obowiązkowe, chociaż odrębne przepisy mogą zwolnić z tego obowiązku akty normatywne, które nie zawierają przepisów powszechnie obowiązujących. Zasadniczo, akty normatywne ogłasza się niezwłocznie.

Okres „vacatio legis” i wejście w życie

Wejście w życie aktu normatywnego zazwyczaj poprzedza tzw. vacatio legis. Przepisy wspomnianej ustawy nie wykluczają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, o ile nie stoi temu na przeszkodzie zasada demokratycznego państwa prawnego. Taka sytuacja stanowi wyjątek od ogólnej zasady nieretroaktywności prawa (lex retro non agit).