Akt Mediacyjny

Akt Mediacyjny (niem. Mediationsakte, fr. Acte de Médiation) to fundamentalna ustawa, która obowiązywała w Szwajcarii w latach 1803–1813.

Tło historyczne

Konstytucja Helwecka, wprowadzona w 1802 roku, nie zdołała zakończyć niepokojów w Republice Helweckiej. Nadal miały miejsce zbrojne wystąpienia, z których największe miało miejsce pod koniec lata 1802 roku i określane było mianem „wojny kijów” (niem. Stecklikrieg). Nazwa ta odnosiła się do faktu, że uczestnicy używali kijów jako broni. Przyczyny tych wystąpień były różnorodne, w tym trudna sytuacja ekonomiczna mieszkańców, spowodowana zniszczeniami, jakich dokonali żołnierze francuscy, austriaccy i rosyjscy, oraz rosnącymi obciążeniami fiskalnymi. Dodatkowo wśród Szwajcarów dominowały idee silnego partykularyzmu kantonalnego oraz dążenie do powrotu do dawnych regulacji ustrojowych z czasów Starej Konfederacji.

Druga konstytucja Republiki Helweckiej nie zyskała uznania Napoleona. Z powodu napięć społecznych postanowił on osobiście wprowadzić porządek w Republice. W związku z tym, w deklaracji z 30 września 1802 roku, zagroził ponowną interwencją wojsk francuskich, jeśli sytuacja się nie uspokoi. Aby zapobiec eskalacji konfliktu, ogłosił siebie mediatorem między zwolennikami unitarystów (którzy opowiadali się za jednością państwa) a federalistami (którzy dążyli do wzmocnienia pozycji kantonów).

10 grudnia 1802 roku w Paryżu rozpoczęły się obrady Konstytuanta Szwajcarska, znana jako Consulta. W jej skład weszli przedstawiciele Senatu, który miał prawo rewizji konstytucji. Akt Mediacyjny został przyjęty 5 marca 1803 roku przez Senat, a wszedł w życie 10 marca. W trakcie obrad stosunek zwolenników centralizacji do federalizacji wyniósł 45:18. Mimo to Napoleon zdołał przeforsować swoją wizję nowego modelu ustrojowego Republiki Helweckiej, która od tego momentu przestała być całkowicie niezależna, stając się zależna od Francji.

Akt Mediacyjny stanowił podstawę ustroju Szwajcarii aż do końca 1813 roku. Sytuacja zmieniła się pod koniec roku, kiedy po klęsce Napoleona w bitwie pod Lipskiem, koalicja antyfrancuska zażądała od Szwajcarii uchwały o uchyleniu Aktu. W dniu 29 grudnia 1813 roku Zgromadzenie Federalne, złożone z przedstawicieli dziesięciu kantonów, podjęło tę decyzję. 18 listopada ogłoszono neutralność Szwajcarii, która została ostatecznie potwierdzona przez Kongres Wiedeński 20 marca 1815 roku.

Treść

Konstytucja szwajcarska z 19 lutego 1803 roku była wzorowana na konstytucji Stanów Zjednoczonych. W przedmowie Napoleon Bonaparte pisał do Szwajcarów:

Treść ustawy była podzielona na dwadzieścia rozdziałów. Dziewiętnaście z nich dotyczyło konstytucji poszczególnych kantonów, natomiast ostatni rozdział dotyczył konstytucji całego kraju. Liczba kantonów w Szwajcarii została ustalona na dziewiętnaście. Oprócz trzynastu kantonów Starej Konfederacji, dołączono nowo utworzone kantony: St. Gallen, Gryzonię, Argowię, Turgowię, Tessyn i Vaud. Zgodnie z art. 1, kantony szwajcarskie wiązały się ze sobą na zasadach określonych w ich konstytucjach, wzajemnie gwarantując sobie konstytucje, terytorium, wolności oraz niezależność. W tym celu wnosiły wkłady finansowe w wysokości łącznie 490 507 franków oraz tworzyły oddziały wojskowe liczące razem 15 203 osoby. Zgodnie z art. 12, kantony wykonywały pełnię władzy, która nie została wyraźnie przekazana władzom związkowym. Art. 27 odnosił się do Sejmu Związkowego (Tagsatzung), będącego wspólnym organem władzy dla konfederacji dziewiętnastu kantonów. Składał się on z dziewiętnastu deputowanych, po jednym z każdego kantonu, a przewodniczył mu Landammann, którym z zasady był deputowany z Kantonu Dyrektorialnego. Art. 28 wprowadzał nierównomierny podział głosów wśród deputowanych; łącznie posiadali oni dwadzieścia pięć głosów, z czego dwa głosy przysługiwały deputowanym reprezentującym kantony liczące ponad 100 tys. mieszkańców: Berno, Zurych, Vaud, St. Gallen, Argowię i Gryzonię.

Sejm Związkowy miał się odbywać na zmianę co roku w Fryburgu, Bernie, Solurze, Bazylei, Zurychu i Lucernie; zwoływany w pierwszy poniedziałek czerwca, jego obrady nie mogły trwać dłużej niż miesiąc. Na nadzwyczajne posiedzenie mógł zwołać:

Landammann;
władze kantonu, pod warunkiem poparcia przez Wielką Radę Kantonu Dyrektorialnego;
Wielkie Rady;
Landsgemeinde pięciu kantonów, o ile wniosek nie był poparty przez jeden z Kantonów Dyrektorialnych.

Do zadań Sejmu Związkowego należało:

wypowiadanie wojny;
zawieranie pokoju i traktatów (za zgodą 3/4 kantonów);
zawieranie umów handlowych, mianowanie oraz wysyłanie ambasadorów;
wydawanie zarządzeń dotyczących bezpieczeństwa kraju;
rozstrzyganie sporów między kantonami.

Kantony, w których odbywał się Sejm Związkowy, określane były jako Kantony Dyrektorialne. Ich burmistrzowie pełnili równocześnie funkcję Landammanna Szwajcarii. W trakcie rocznej kadencji do ich zadań należało:

przewodniczenie obradom Sejmu Związkowego oraz zwoływanie jego nadzwyczajnych posiedzeń;
przyjmowanie listów akredytacyjnych obcych przedstawicieli dyplomatycznych;
przedstawianie sprawozdania o stanie spraw Związku podczas posiedzenia Sejmu;
dysponowanie siłami zbrojnymi kantonów;
zwoływanie Wielkiej Rady lub Landsgemeinde kantonu, w którym sytuacja wewnętrzna zagrażała bezpieczeństwu kraju, lub miały miejsce działania niezgodne z konstytucją Szwajcarii lub kantonów;
przyjmowanie wniosków dotyczących rozstrzygania sporów między kantonami (w przerwach pomiędzy obradami Sejmu);
sygnowanie aktów prawnych;
nadzór nad drogami, rzekami i traktami wojskowymi.

Akt Mediacyjny nie przewidywał istnienia wspólnego organu wymiaru sprawiedliwości dla wszystkich kantonów, jakim był w Republice Helweckiej Trybunał Najwyższy.