Akt 5 listopada

Proklamacja 5 listopada 1916

5 listopada 1916 roku, podczas konferencji w Pszczynie, władze niemieckie oraz austro-węgierskie ogłosiły proklamację, podpisaną przez generalnych gubernatorów von Beselera i Kuka. Dokument ten zawierał obietnicę utworzenia Królestwa Polskiego, które miało pozostać w nieokreślonej „łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami”. W akcie tym nie sprecyzowano granic przyszłej monarchii, a użycie terminu „samodzielne” zamiast „niepodległe” nie usatysfakcjonowało wielu polskich działaczy narodowych na Śląsku, którzy uznali to ogłoszenie za działanie pozorne. Proklamacja zawierała jednak zapisy dotyczące utworzenia polskiej armii.

Po bitwie pod Kościuchnówką, w której I Brygada Legionów Polskich wspierająca Austro-Węgiery zapobiegła przerwaniu frontu przez wojska rosyjskie, generał Erich Ludendorff, generalny kwatermistrz Armii Cesarstwa Niemieckiego, skierował list do władz w Berlinie, w którym postulował utworzenie państwa polskiego zależnego od Niemiec oraz zbudowanie polskiej armii. Uważał, że mogłoby to przynieść Niemcom zwycięstwo na froncie wschodnim. Decyzja o wydaniu aktu była również wynikiem przedłużającej się I wojny światowej, która zmusiła państwa centralne do próby wykorzystania zasobów mobilizacyjnych Królestwa Kongresowego.

Reakcje państw Ententy i Stanów Zjednoczonych

Proklamacja z 5 listopada spotkała się z protestami państw Ententy. Rząd rosyjski 15 listopada 1916 roku sprzeciwił się zarządzaniu Królestwem Polskim przez okupantów oraz ponowił przyrzeczenie utworzenia zjednoczonej Polski, która po wojnie będzie miała prawo samodzielnie kształtować swoje życie narodowe, kulturalne i gospodarcze pod berłem rosyjskich władców. Oświadczenie to zostało poparte przez Wielką Brytanię i Francję, które przesłały telegram do premiera rosyjskiego Borisa Stürmera 16 listopada 1916 roku. Następnego dnia (17 listopada) podobne stanowisko zajęły Włochy. W rosyjskiej Dumie Państwowej premier Aleksander Trepow 2 grudnia zapowiedział, że ziemie polskie poza granicami Rosji zostaną odzyskane, a cała Polska w granicach etnograficznych będzie wolna w nierozerwalnym związku z Rosją. W grudniu 1916 roku parlament Włoch również opowiedział się za niepodległością Polski. W styczniu 1918 roku prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson w punkcie trzynastym swoich czternastu punktów również zadeklarował poparcie dla niepodległej Polski.

Chociaż akt z 5 listopada nie oferował Polakom jasnej wizji przyszłości niepodległej Polski, wywołał on na świecie duży oddźwięk, który stał się kluczowym czynnikiem w polskich dążeniach do odzyskania niepodległości. Zmusił on państwa Ententy do wywierania presji na Rosję, aby ta zaproponowała Polakom konkurencyjną ofertę. W rezultacie car Mikołaj II 12/25 grudnia 1916 roku wydał rozkaz, który w kontekście wojny uwzględniał odbudowę wolnej Polski, składającej się ze wszystkich trzech części, które dotąd były rozdzielone (jednak, jak można było się spodziewać na podstawie wcześniejszych oświadczeń, nadal w unii z Imperium Rosyjskim). Po rewolucji lutowej w 1917 roku i obaleniu caratu, rząd tymczasowy księcia Lwowa 17/30 marca 1917 roku zadeklarował, że Naród rosyjski, który zrzucił jarzmo, przyznaje także polskiemu narodowi pełne prawo do samodzielnego określania swojego losu. Rząd Tymczasowy (…) pomoże w utworzeniu niezależnego państwa polskiego na wszystkich terytoriach, gdzie Polacy stanowią większość, jako gwarancję trwałego pokoju w nowo zorganizowanej Europie.

Znaczenie państwowotwórcze

15 stycznia 1917 roku rozpoczęła działalność Tymczasowa Rada Stanu w Królestwie Polskim, powołana przez niemieckie i austro-węgierskie władze okupacyjne. W październiku 1917 roku utworzono Radę Regencyjną, która zgodnie z treścią powołującego ją Patentu miała pełnić rolę króla i regenta. 26 listopada 1917 roku Rada Regencyjna powołała rząd pod przewodnictwem Jana Kucharzewskiego. 13 lutego 1918 roku, protestując przeciwko zawarciu pokoju brzeskiego 9 lutego, Rada uznała go za naruszenie ducha i wewnętrznej treści wydanych aktów monarszych, oświadczając, że będzie czerpać prawo do sprawowania zwierzchniej władzy państwowej, opierając się na woli Narodu.

Zobacz też

Przypisy

Linki zewnętrzne

Na kogo zagłosujesz w najbliższych wyborach prezydenckich?

Sprawdź wyniki

Loading ... Loading ...