Akt
Akt (z łac. actus „czyn, działanie” od ago, agere „czynić, działać, robić”) to przedstawienie nagiego ciała ludzkiego w sztuce, zazwyczaj oparte na studium z żywego modela. Akt jest jednym z kluczowych tematów w malarstwie i fotografii w historii sztuki oraz fundamentalnym motywem w rzeźbie. Może występować jako niezależny temat lub jako element większej kompozycji. Uznawany jest za podstawowy element artystycznego wykształcenia.
Historia aktu
Prehistoria i starożytność
Pierwsze znane rzeźby z czasów prehistorycznych przedstawiały nagie kobiety, które prawdopodobnie symbolizowały płodność (np. Wenus z Willendorfu). W późniejszych czasach pojawiały się także męskie figurki z wyraźnym członkiem.
W starożytnym Egipcie, w okresie Starego Państwa, nagość przedstawiano jedynie w kontekście dzieci i osób z niższych warstw społecznych (np. statua „Pisarza z Sakkara”). W Nowym Państwie powstały już bardziej liczne akty, głównie przedstawiające tancerki i muzykantki, a także „Dwie nagie księżniczki”. Kultura minojska ukazuje akty, które dobrze oddają ruch i formę, jak figurki nagich akrobatów.
Akty znane są również z cywilizacji doliny Indusu (np. „Tancerka” z Mohendżo-Daro).
W antycznej Grecji rozwinął się wręcz kult nagiego ciała, fizycznej sprawności i siły.
Antyczny akt w rzeźbie koncentruje się na poszukiwaniu idealnej formy ludzkiego ciała. Poliklet stworzył posąg Doryforosa, wyznaczając tym samym kanon postaci ludzkiej. Pierwsze greckie akty – kurosi – przedstawiały mężczyzn, którzy byli zwycięzcami igrzysk. Uznaje się, że pierwszym kobiecym aktem w sztuce greckiej jest Afrodyta Knidyjska Praksytelesa, znana jedynie z rzymskiej kopii.
W epoce hellenistycznej pojawiają się akty klasycyzujące (np. Wenus z Milo), heroizowane (szkoła rodyjska) oraz o charakterze erotycznym (szkoła aleksandryjska).
Rzymska rzeźba rozwijała się w ścisłej zależności od greckiej, a dopiero schyłek antyku i wprowadzenie chrześcijaństwa przyniosły istotne zmiany.
Starożytne malarstwo, zachowane jedynie w nielicznych przykładach, pozostaje dla nas trudne do poznania, chociaż pewne wyobrażenie mogą dawać freski z Kazanłyku, które nie przedstawiają aktu, ale można go zauważyć w malarstwie pompejańskim.
Na przełomie er akt stał się powszechny w Indiach, głównie w przedstawieniach apsaras i jaksziń, a także w licznych scenach erotycznych.
Średniowiecze
W średniowieczu sztuka bardziej koncentrowała się na symbolice niż na realistycznym obrazie rzeczywistości, dlatego akt w świeckim znaczeniu raczej nie występuje. Nagość pojawia się jednak w przedstawieniach Adama i Ewy oraz grzeszników, co miało zaświadczać o ich zepsuciu.
Renesans i manieryzm
Akt powraca w XV wieku, w Niderlandach, w Ołtarzu Gandawskim van Eycków oraz we Włoszech, gdzie temat ten podejmują m.in. Luca Signorelli i Antonio Pollaiuolo. Wówczas akty kobiece malowane były na podstawie ciała męskiego, jednak na początku XVI wieku następuje zmiana, a przedstawienia Wenus stają się częste na płótnach. Od tego momentu akt staje się nieprzerwanie fundamentem artystycznego wykształcenia.
Sztuka w tym okresie staje się coraz bardziej świecka. W 1401 roku pojawia się akt, nawiązujący do antyku, w scenie ofiarowania Izaaka, którą Lorenzo Ghiberti wygrał konkurs na drzwi do florenckiego baptysterium. W 1430 roku Donatello rzeźbi swojego Dawida, inspirowanego antykiem. Na koniec wieku Sandro Botticelli maluje „Narodziny Wenus” i „Primaverę”, które są już śmiałymi obrazami, chociaż wciąż przedstawiają Wenus pudica, czyli „Wenus skromną”. Rafael Santi ok. 1504 roku maluje „Trzy Gracje”, z których wszystkie są nagie, z wyjątkiem jednej, która jest osłonięta przezroczystą przepaską na biodrach.
Podobnie wyraźny charakter ma przedstawienie Adama i Ewy autorstwa Albrechta Dürera z 1507 roku, na którym listki figowe w porównaniu do tradycji są stosunkowo małe.
Kolejną barierę przełamał Giorgione w 1508 roku, malując „Śpiącą Wenus”. Dłoń bogini położona na łonie jest od pięciuset lat oskarżana o nieprzyzwoite ułożenie palców. Później pozycję Wenus powtórzy Tycjan w swojej „Wenus z Urbino” z 1538 roku, a nawiąże do niej jeszcze później Olimpia Édouard Manet.
W bardzo zmysłowy i dekadencki sposób przedstawia temat „Zwycięstwo Czasu nad Miłością” Agnolo Bronzino.
Barok i rokoko
W malarstwie dworskim obserwuje się tendencję do zwiększania zmysłowości w aktach, co najpełniej wyraża malarstwo rokoka, reprezentowane przez takich artystów jak Jean-Honoré Fragonard i François Boucher.
Malarstwo akademickie
Impresjonizm
W kontekście aktu szczególnie wyróżnia się Edgar Degas.
Amedeo Modigliani
Jego dzieło „Akt Nu couché” jest szóstym najdroższym sprzedanym obrazem.
Akt fotograficzny
Mistrzowie aktu według redakcji SwiatObrazu.pl obejmują:
- Araki Nobuyoshi
- Jeff Bark
- Aneta Bartos
- Ruth Bernhard
- Andreas H. Bitesnich
- Bill Brandt
- Manuel Álvarez Bravo
- Harry Callahan
- Lucien Clergue
- Christian Coign
- Antony Crossfield
- Patrick Demarchelier
- Sante D’Orazio
- František Drtikol
- Bill Durgin
- Emmet Gowin
- Sam Haskins
- Horst P. Horst
- Bill Kane
- Tarun Khiwal
- David LaChapelle
- Thierry Le Goues
- Annie Leibovitz
- Herbert List
- Robert Mapplethorpe
- Steven Meisel
- Sarah Moon
- Felix-Jacques Antoine Moulin
- Eadweard Muybridge
- Helmut Newton
- Malcolm Pasley
- Irving Penn
- Man Ray
- Bettina Rheims
- Leni Riefenstahl
- Jan Saudek
- Howard Schatz
- Jeanloup Sieff
- Tono Stano
- Bert Stern
- Roy Stuart
- John Swannell
- Antoine Verglas
- Ellen von Unwerth
- Bruce Weber
- Edward Weston
- Young Kyu Yoo
- Richard Avedon
- Bruno Bisang
- Sacha Dean Biyan
- Sylvie Blum
- Bob Carlos Clarke
- Ralph Gibson
- David Hamilton
- Steven Lyon
- Frank de Mulder
- Jean-Baptiste Mondino
- Erwin Olaf
- Władysław Pawelec
- Vincent Peters
- Gabriele Rigon
- Stefan Rappo
- Jiří Růžek
- Jock Sturges
- Lothar Schmid
- Kishin Shinoyama
Galeria
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki, Słownik terminów plastycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1999, wydanie piąte, ISBN 83-214-1125-8.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2005, ISBN 83-01-12365-6.
Karol Estreicher, Historia sztuki w zarysie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Kraków, 1984, ISBN 83-01-03664-8.
Michael Levey, Od Giotta do Cézanne’a, Zarys historii malarstwa zachodnioeuropejskiego, Wydawnictwo „Arkady”, Warszawa, 1972, ISBN 83-213-3050-9.
Mikołaj Kozakiewicz (przedsłowie), Akt: album fotograficzny, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa, 1984, wydanie 1, ISBN 83-221-0243-7.
Linki zewnętrzne
Zdjęcia przedstawiające akt (głównie w tle) w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”.
Loading ...