Aksamitka (jaskinia)

Aksamitka – Mleczna Dziura

Aksamitka, znana również jako Mleczna Dziura (słow. Aksamitka, Mlečna diera, Mlečna džura), jest największą jaskinią w regionie Pienin. Mieści się w słowackich Pieninach, w rejonie Haligowskich Skał, w miejscowości Haligowce. Jej otwór wejściowy znajduje się pod Czerwoną Skałą, na wysokości 756 m n.p.m. To krasowa jaskinia o korytarzach o poziomej konfiguracji, których łączna długość wynosi 335 m, a deniwelacja osiąga 18 m. W niektórych miejscach korytarze mają szerokość do 20 m i wysokość do 8 m. Skromna szata naciekowa składa się z polew oraz delikatnych, cienkich stalaktytów o mlecznobiałej barwie, co nadaje jej nazwę „Mleczna”.

Miejscowa ludność znała tę jaskinię od dawna. Prawdopodobnie to właśnie z tej jaskini pochodził szkielet „młodego smoka”, który Johann Paterson Hain przekazał Rakoczemu w latach 60. XVII wieku. Obecnie wiadomo, że był to szkielet niedźwiedzia jaskiniowego. Znajdowane w jaskiniach kości tego prehistorycznego, wymarłego gatunku były wówczas cenione przez ówczesnych czarowników i guślarzy.

W 1751 roku, wiedeńska ekspedycja naukowa, kierowana przez Jakoba Buchholtza, dowiedziała się od lokalnych mieszkańców o jaskini z „kośćmi smoków”. Pod koniec XIX wieku rozpoczęły się badania naukowe tej jaskini. W 1874 roku prowadził je Mathias Badányi, a ich opis w czasopiśmie Archaeologiai Értesito stanowił pierwszą naukową publikację dotyczącą badań jaskiń na Słowacji. W 1879 roku badania kontynuował Samuel Roth. Odkryto wówczas pozostałości obozowisk sprzed 35 tysięcy lat z górnego paleolitu oraz pierwsze na terenie Słowacji paleolityczne narzędzia kościane. Dalsze badania potwierdziły obecność ludzi w jaskini w XIV i XV wieku. Lokalne tradycje głoszą, że w XV wieku ukrywali się w niej taboryci Piotra Aksamita. Jaskinia była również badana przez Józefa Madeja, polskiego specjalistę od jaskiń, który nadał jej różnym częściom nazwy, takie jak Organ czy Pomnik Dietla.

Z biegiem czasu jaskinia zyskała popularność i stała się często odwiedzana przez kuracjuszy z uzdrowiska w Szczawnicy. Polska poetka Jadwiga Łuszczewska w 1860 roku opisała ją, pisząc, że „ściany są tak białe, jakby wyłożone runem nowotarskich owiec, a woda, co się z nich ukropla, spada jak mleko biała, i kamieniejąc z wiekiem, tworzy kolumny…”. Niestety, dawniej bogate nacieki zostały zniszczone przez zwiedzających. W jaskini nie występuje już liczny niegdyś gatunek nietoperza – podkasaniec wąskoskrzydły, jednak nadal zimują tu inne gatunki, w tym podkowiec mały i nocki (w 1994 roku naliczono ich 170 sztuk).

Ochrona jaskini

W przeszłości istniał szlak turystyczny prowadzący do Aksamitki, jednak nadmierna liczba zwiedzających prowadziła do niszczenia jej szaty naciekowej oraz niepokoju wśród nietoperzy. W 1976 roku jaskinia została objęta ochroną jako chránený prírodný výtvor, a szlak został zlikwidowany. W 1996 roku uznano ją za narodowy pomnik przyrody (národná prírodná pamiatka). Obecnie cały obszar Haligowskich Skał jest strefą ochrony ścisłej w obrębie PIENAP-u. Wejście do jaskini zostało zabetonowane i zabezpieczone stalowymi drzwiami.