Aksamitek brodaty

Aksamitek brodaty (Heliomaster furcifer) to gatunek niewielkiego ptaka należącego do podrodziny kolibrów (Trochilinae) w rodzinie kolibrowatych (Trochilidae). Ptak ten występuje w Ameryce Południowej, a według IUCN nie jest zagrożony wyginięciem.

Zasięg występowania

Aksamitek brodaty można spotkać w centralnej i wschodniej części Boliwii (w rejonach Cochabamba i Tarija), Paragwaju oraz południowo-środkowej i południowej Brazylii (w stanach Mato Grosso, Goiás i Minas Gerais, aż do Rio Grande do Sul). Jego zasięg rozciąga się również na północną Argentynę (obejmując tereny do Catamarca, Córdoba i północnego Buenos Aires) oraz Urugwaj. Pojedyncze obserwacje tego gatunku miały miejsce w skrajnie południowo-wschodniej Kolumbii (Leticia), północno-wschodnim Ekwadorze (wschodnia część Napo) oraz w Acre (skrajnie zachodnia Brazylia); przypuszcza się, że dotyczyły one ptaków migrujących. Dodatkowo, obserwacje z północnych rejonów zasięgu w południowej i południowo-wschodniej Brazylii (w stanach São Paulo, Dystrykt Federalny, Goiás, Minas Gerais i Mato Grosso) mogą również odnosić się do migrujących osobników, które nie były w okresie rozrodczym.

Taksonomia

Gatunek został po raz pierwszy opisany w 1812 roku przez brytyjskiego zoologa i botanika George’a Shawa, który nadał mu nazwę Trochilus furcifer. Jako miejsce pozyskania holotypu Shaw wskazał Paragwaj, bazując na tekście de Azary. Gatunek ten jest monotypowy.

Etymologia

Heliomaster: greckie ἡλιος hēlios „słońce”; μαστηρ mastēr, μαστηρος mastēros „poszukiwacz”, pochodzące od μαιομαι maiomai „wyszukać”.

furcifer: łac. furcifer „noszący jarzmo, nosiciel wideł”, od furca „obustronne widły”, -fera „dźwigający”, od ferre „nosić”.

angelae: późnołac. angelus „anioł”, od greckiego αγγελος angelos „posłaniec”.

inornatus: łac. inornatus „nie przystrojony, bez ozdób”, od in- „nie”; ornatus „upiększenie, ozdobiony”, od ornare „ozdabiać”.

Morfologia

Długość ciała wynosi od 12,6 do 13 cm, a masa ciała osiąga od 5 do 6,5 g. Samiec charakteryzuje się długim, lekko wypukłym czarnym dziobem. Środkowa część ciemieniowa, kark oraz górna część grzbietu mają kolor szmaragdowo-zielony, natomiast pozostałe górne części ciała lśnią miedzianą zielenią. Gardło ma intensywny fioletowy kolor, boki szyi (gdzie znajdują się wydłużone pióra) oraz dolne części ciała mają opalizujący kolor ultramaryny. Ogon jest rozwidlony i spiczasty, ciemnozielony z wierzchu, a niebiesko-zielony od spodu. Po okresie godowym w lipcu upierzenie samca staje się mniej lśniące i opalizujące, przybierając szarawe odcienie w dolnych częściach ciała, podobnie jak u samicy, co trwa do października. Samica ma górne części ciała w kolorze miedziano-zielonym, a jej gardło jest szare i cętkowane, z ciemniejącymi plamami w miarę starzenia się. Dolne części ciała są szare z białą linią na brzuchu i zielonymi plamami po bokach. Ogon jest lekko rozwidlony, spiczasty, brązowo-zielony z wierzchu, z centralnymi piórami ogona w kolorze czarnym na środku i lśniąco niebiesko-zielonym od spodu, a zewnętrzne pióra mają białe końcówki. Młode osobniki mają upierzenie podobne do samic.

Ekologia

Aksamitek brodaty zamieszkuje lekko zalesione tereny na obrzeżach lasów, takie jak cerrado oraz nizinne łąki.

Ptak ten zbiera nektar z kwitnących roślin, takich jak gązewnikowate (Loranthaceae), bobowate (Leguminosae), imbirowate (Zingiberaceae), bromeliowate (Bromeliaceae), liliowate (Liliaceae), lobeliowe (Lobeliaceae), werbenowate (Verbenaceae) oraz kaktusowate (Cactaceae), żerując na wysokości od 2 do 8 m. Obserwacje w okresie zimowym w stanie Minas Gerais (południowo-wschodnia Brazylia) wskazują na bliską zależność z kwitnieniem pyrostegi powabnej (Pyrostegia venusta) (Bignoniaceae), chociaż w tym czasie notowano również zbieranie nektaru z puchowca wspaniałego (Ceiba speciosa) (Malvaceae), a w brazylijskiej części Pantanalu obserwowano żerowanie na Ceiba pubiflora. W okresie letnim aksamitek brodaty uznawany jest za jednego z głównych zapylaczy Dolichandra cynanchoides (Bignoniaceae), występującego w argentyńskim Chaco i południowej Brazylii. Okazjonalnie ptak ten poluje w powietrzu na owady. Samce są terytorialne i energicznie bronią swoich terytoriów bogatych w nektar. Ich odgłos przypomina malejące, gwiżdżące „tsiip”, powtarzane w regularnych odstępach.

Sezon lęgowy trwa od listopada do marca. Samica buduje gniazdo w kształcie miseczki na wysokości od 3 do 6 m nad ziemią, używając miękkich włókien nasiennych, które na zewnątrz zdobi porostem. W zniesieniu znajdują się dwa jaja o wielkości 15,5 mm x 9 mm i masie 0,6 g. Jaja są wysiadywane tylko przez samicę przez okres 15–16 dni. Pisklęta mają czarny kolor z lekko szarym grzbietem; pierzą się w ciągu 20–25 dni. Ptaki przystępują do rozrodu po raz pierwszy w drugim roku życia.

Status i ochrona

W Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody, aksamitek brodaty został sklasyfikowany jako LC (ang. Least Concern – „najmniejszej troski”). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisany jest jako niezbyt częsty (uncommon). Gatunek ten ma bardzo duży zasięg, a chociaż obserwuje się spadek liczebności, nie jest on na tyle szybki, aby zbliżyć się do progu narażenia na wyginięcie. Aksamitek brodaty występuje w Parque y reserva natural Chancaní (Argentyna) oraz Parque Estadual do Espinilho (Brazylia).